Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

5.
Przestępstwo „rekrutacji na potrzeby terroryzmu” określone w art. 3 ust. 1 lit. b) decyzji
ramowej znajduje odzwierciedlenie w obecnie obowiązujących przepisach Kodeksu karnego,
które zapewniają kryminalizację w zakresie wskazanym w definicji przestępstwa (art. 18 § 2
oraz art. 255 § 1 i 2 K.k).

ZMIANY W KODEKSIE POST POWANIA KARNEGO ZWI ZANE Z DECYZJ
RAMOW W SPRAWIE ORZECZE ZAPADŁYCH POD NIEOBECNO Ć
OSKAR ONEGO

6.
Jednym z głównych celów Unii Europejskiej jest stworzenie przestrzeni wolności,
bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Służy temu rozwój współpracy policyjnej i sądowej.
Podstawową rolę w tym zakresie odgrywa zasada wzajemnego uznawania orzeczeń
sądowych. Została ona określona w konkluzjach z posiedzenia Rady Europejskiej w Tampere
z 15 i 16 października 1999 r. mianem „kamienia węgielnego” współpracy sądowej w Unii
Europejskiej. Następnie została ona rozwinięta w kolejnych programach Rady Europejskiej,
określających kierunki rozwoju Unii Europejskiej na lata 2005 – 2009 (program haski
z 2004 r.) oraz na lata 2010 – 2014 (program sztokholmski z 2009 r.). Konsekwencją tego
procesu była zmiana form współpracy sądowej w sprawach karnych między państwami
członkowskimi UE, z tradycyjnych metod właściwych dla prawa międzynarodowego na
bezpośrednie uznawanie i wzajemne wykonywanie orzeczeń przez organy wymiaru
sprawiedliwości.
Decyzja ramowa w sprawie orzeczeń zapadłych pod nieobecność oskarżonego odnosi się do
następujących pięciu decyzji ramowych określających formy współpracy między państwami
członkowskimi UE przy wykorzystaniu zasady wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach
karnych:
–
decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW z 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego
nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi (dalej
jako decyzja ramowa w sprawie ENA)3),

3) Dz. Urz. UE z 18.07.2002 r., L 190 s. 1.

4
–
decyzji ramowej Rady 2005/214/WSiSW z 24 lutego 2005 r. w sprawie stosowania
zasady wzajemnego uznawania do kar o charakterze pieniężnym (dalej jako decyzja ramowa
w sprawie uznawania kar o charakterze pieniężnym)4),
–
decyzji ramowej Rady 2006/783/WSiSW z 6 października 2006 r. w sprawie stosowania
zasady wzajemnego uznawania do nakazów konfiskaty (dalej jako decyzja ramowa w sprawie
uznawania nakazów konfiskaty)5),
–
decyzji ramowej Rady 2008/909/WSiSW z 27 listopada 2008 r. o stosowaniu zasady
wzajemnego uznawania do wyroków skazujących na karę pozbawienia wolności lub inny
środek polegający na pozbawieniu wolności – w celu wykonania tych wyroków w Unii
Europejskiej (dalej jako decyzja ramowa w sprawie uznawania wyroków skazujących na karę
pozbawienia wolności)6),
–
decyzji ramowej Rady 2008/947/WSiSW z 27 listopada 2008 r. o stosowaniu zasady
wzajemnego uznawania do wyroków i decyzji w sprawie zawieszenia lub warunkowego
zwolnienia w celu nadzorowania przestrzegania warunków zawieszenia i obowiązków
wynikających z kar alternatywnych (dalej jako decyzja ramowa w sprawie uznawania
wyroków w zawieszeniu i warunkowego zwolnienia)7).

Implementacja dwóch ostatnich z wyżej wymienionych dyrektyw nie jest objęta ramami
niniejszego projektu.

7.
Decyzja ramowa w sprawie orzeczeń zapadłych pod nieobecność oskarżonego ujednolica
przesłanki uznawania i odmowy uznawania orzeczeń zapadłych pod nieobecność oskarżonego
w toku postępowania karnego i jednocześnie zwiększa zakres gwarancji procesowych
przyznanych oskarżonemu. Wymienione decyzje ramowe w odmienny sposób określały
konsekwencje wydania orzeczenia pod nieobecność oskarżonego.
W decyzji ramowej w sprawie ENA uzależniono uwzględnienie orzeczenia wydanego in
absentia od gwarancji państwa wydającego nakaz, że zapewni możliwość złożenia wniosku
o ponowne rozpatrzenie sprawy oraz udział podczas wydania orzeczenia w państwie

4) Dz. Urz. UE z 22.03.2005 r., L 76 s.16.
5) Dz. Urz. UE z 24.11.2006 r., L 328 s. 59.
6) Dz. Urz. UE z 05.12.2008 r., L 327 s. 27.
7) Dz. Urz. UE z 16.12.2008 r., L 337 s. 102.


5
wydającym. Wydanie orzeczenia in absentia miało miejsce, gdy oskarżony nie został
wezwany do osobistego stawiennictwa lub w jakikolwiek inny sposób powiadomiony o dacie
i miejscu rozpoznania sprawy (art. 5 pkt 1).
Pozostałe spośród wymienionych decyzji ramowych przewidywały, że wydanie orzeczenia
pod nieobecność stanowi fakultatywną podstawę odmowy uznania decyzji ostatecznych
wydanych w innych państwach członkowskich, wskutek niedochowania gwarancji
procesowych. Odmiennie jednak określały warunki wydania orzeczenia pod nieobecność
danej osoby. W przypadku decyzji ramowej w sprawie uznawania kar o charakterze
pieniężnym (art. 7 ust. 2g), decyzji ramowej w sprawie uznawania wyroków skazujących na
karę pozbawienia wolności (art. 9 ust. 1i) oraz decyzji ramowej w sprawie uznawania
wyroków w zawieszeniu i warunkowego zwolnienia (art. 11 ust. 1h) warunkiem uznania
orzeczenia za zaoczne był brak osobistego uczestnictwa oskarżonego w rozprawie
i niezawiadomienie go o postępowaniu. W odniesieniu do decyzji ramowej w sprawie
uznawania nakazów konfiskaty warunkiem uznania orzeczenia za wydane pod nieobecność
oskarżonego był dodatkowo brak udziału obrońcy (art. 8 ust. 2e).

8.
Decyzja ramowa w sprawie orzeczeń zapadłych pod nieobecność oskarżonego nie tylko
zapewnia ujednolicenie przesłanek uznawania orzeczeń wydanych pod nieobecność danej
osoby, ale również wzmacnia jej uprawnienia procesowe (art. 1 ust. 1 decyzji ramowej).
Wprawdzie wprowadza ona zmiany w każdej z wymienionych decyzji ramowych, niemniej
jednak zakres tych zmian jest jednolity. Polegają one na ustanowieniu zasady, zgodnie z którą
wydanie orzeczenia pod nieobecność oskarżonego stanowi fakultatywną przesłankę odmowy
uznania takiego orzeczenia (art. 2 pkt. 1, 3 pkt. 1 lit. b, 4 pkt. 1, 5 pkt. 1 i art. 6 pkt. 1).
Jednocześnie określa trzy wspólne wyjątki, uniemożliwiające odmowę uznania i wykonania
orzeczenia wydanego pod nieobecność oskarżonego. Są one następujące:
– jeżeli oskarżony został wezwany osobiście do stawiennictwa na rozprawie lub w inny
sposób osobiście poinformowany o terminie i miejscu rozprawy oraz pouczony o możliwości
wydania orzeczenia na wypadek niestawiennictwa,
– jeżeli oskarżony był reprezentowany przez obrońcę (niezależnie od sposobu jego
powołania),

6
– jeżeli oskarżony, któremu doręczono orzeczenie wydane pod nieobecność i po pouczeniu go
o prawie do wniesienia środka zaskarżenia bądź wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy,
oświadczył, że nie kwestionuje orzeczenia lub nie złożył w terminie środka zaskarżenia.

9.
Ponadto, w decyzji ramowej w sprawie ENA wprowadzona została dodatkowa przesłanka
uniemożliwiająca odmowę uznania i wykonania orzeczenia wydanego pod nieobecność
oskarżonego. Dotyczy ona sytuacji, w których orzeczenie stanowiące podstawę wydania ENA
nie zostało oskarżonemu doręczone, lecz organ państwa wydania nakazu oświadczy, że
zostanie jej bezzwłocznie doręczone osobiście po jej przekazaniu wraz z pouczeniem
o prawie do ponownego rozpoznania sprawy lub do złożenia odwołania oraz o terminie
złożenia stosownego wniosku.
W prawie polskim możliwość prowadzenia rozprawy lub posiedzenia, a także wydania
orzeczenia pod nieobecność oskarżonego uzależniona jest od skutecznego doręczenia mu
wezwania o terminie rozprawy lub posiedzenia. Skuteczne zawiadomienie o terminie
rozprawy (art. 377 § 1 i 3 K.p.k.), jak również prowadzenie rozprawy, choćby częściowo
z udziałem oskarżonego (art. 376 § 1 i 2 K.p.k) wyłącza konieczność doręczenia mu
orzeczenia, które nie jest traktowane jako zaoczne. Sytuacja taka dotyczy rezygnacji z udziału
w rozprawie, samowolnego wydalenia się z sali rozpraw lub wprawienia się przez
oskarżonego w stan niezdolności do udziału w rozprawie. W tych wypadkach decyzja
ramowa nie znajdzie zastosowania, bowiem ma ona na celu wprawdzie wzmocnienie
uprawnień procesowych osób, wobec których toczy się postępowanie karne, tym niemniej
przy uwzględnieniu starań danej osoby o uzyskanie informacji odnośnie do toczącej się
przeciwko niej sprawie, jak również woli udziału w jej toku (art. 1 ust. 1 w zw. z motywem
8). Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zebrane dowody wskażą, że oskarżony nie został
powiadomiony o kolejnych terminach rozprawy, jak również o możliwości wydania wyroku
pod jego nieobecność.
Decyzja ramowa może natomiast znaleźć zastosowanie w tych rodzajach postępowań, gdzie
zasadą jest dopuszczalność prowadzenia postępowania pod nieobecność oskarżonego (tak
w trakcie rozprawy, jak również na posiedzeniu) oraz istnieje wymóg doręczenia mu
orzeczenia. Dotyczy to:
– postanowień uzupełniających odnośnie do przepadku przedmiotów (art. 420 § 3 K.p.k.),

7
– wyroków wydanych na posiedzeniu (wyroki wydawane w trybie art. 343 K.p.k., czy wyroki
warunkowo umarzające postępowanie na podstawie art. 342 § 1 K.p.k.),
– wyroku zaocznego – jeżeli oskarżony, któremu doręczono wezwanie, nie stawił się na
rozprawę główną, podobnie jak jego obrońca (art. 479 § 1 K.p.k.),
– wyroków w sprawach podlegających rozpoznaniu w postępowaniu nakazowym (art. 500
§ 1 K.p.k.),
– orzeczeń w postępowaniu karnoskarbowym w stosunku do nieobecnych (art. 173 – 177 K.k.s).

10.
W polskim prawie skuteczną formą doręczenia korespondencji jest zarówno doręczenie
bezpośrednie, pośrednie jak i zastępcze (rozdział 15 Kodeksu postępowania karnego).
Tymczasem decyzja ramowa preferuje doręczenie osobiste lub inną formę zapewniającą
bezpośrednie uzyskanie przez oskarżonego informacji o czasie i miejscu rozprawy. Wydaje
się tym samym, że dokonanie zmian dotyczących modelu doręczeń w prawie polskim nie jest
celowe. Mogłoby to rodzić bardzo poważne skutki systemowe.
Konieczne jest zatem nie tyle dokonanie zmiany systemu doręczeń, co zapewnienie
możliwości zakwestionowania prawomocnego orzeczenia wydanego pod nieobecność danej
osoby z tego względu, że nie uzyskała informacji o rozprawie lub posiedzeniu albo o treści
orzeczenia i sposobie jego zaskarżenia. Projektodawcy są zdania, że możliwość ta powinna
obejmować nie tylko postępowania prowadzone w konsekwencji wdrożenia instrumentów
europejskich, których decyzja ramowa bezpośrednio dotyczy. Implementacja decyzji ramowej
w taki, zawężony sposób, prowadziłaby do ustanowienia podwójnych standardów doręczania
zawiadomień orzeczeń w ramach polskiej procedury karnej. Standard wyższy odnosiłby się
do niektórych postępowań w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych, standard
niższy zaś do wszystkich pozostałych. Wydaje się to nie do pogodzenia z zasadą równości
wobec prawa, przewidzianą w art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W tym celu projekt przewiduje zamieszczenie w rozdziale 56 Kodeksu postępowania karnego
kolejnej podstawy wznowienia postępowania. Stanowić ona będzie istotną gwarancję
procesową odnoszącą się do tych sytuacji, w których pomimo skutecznego zastępczego
doręczenia wezwania lub zawiadomienia, do oskarżonego nie dotarła informacja o terminie
i miejscu rozprawy lub posiedzenia. Do sytuacji takiej może dojść m.in. w przypadku
nieprzekazania oskarżonemu przez domownika odebranej przesyłki (np. w przypadku
konfliktu rodzinnego lub zaniedbania) lub zastępczego doręczenia orzeczenia za

8