Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych

10
kandydata oświadczenia, że nie jest lub nie był pozbawiony władzy rodzicielskiej, a także, że
władza rodzicielska nie została mu ograniczona ani zawieszona.
Określenie w sposób precyzyjny podmiotu uprawnionego do wystawienia
zaświadczenia lekarskiego wyeliminuje dotychczasowe rozbieżności w tym zakresie,
polegające m.in. na składaniu przez kandydatów zaświadczeń lekarskich pochodzących np. od
lekarza rodzinnego lub lekarza medycyny pracy.
W projekcie zmiany ww. przepisu zaproponowano zastosowanie terminologii przyjętej
w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.). W świetle tej ustawy
pojęcie „lekarz podstawowej opieki zdrowotnej” oznacza lekarza posiadającego tytuł
specjalisty w dziedzinie medycyny rodzinnej lub odbywającego szkolenie specjalizacyjne
w dziedzinie medycyny rodzinnej, czy posiadającego specjalizację II stopnia w dziedzinie
medycyny ogólnej – udzielającego świadczeń w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej,
z którym Fundusz zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej albo który jest
zatrudniony lub wykonuje zawód u świadczeniodawcy, z którym Fundusz zawarł umowę
o udzielanie świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej (art. 5 pkt 13).
Katalog składanych przy zgłoszeniu kandydata na ławnika dokumentów obejmuje inne
załączniki: zdjęcia, aktualny odpis albo zaświadczenie z właściwego rejestru lub ewidencji
potwierdzające wpis do tego rejestru lub ewidencji dotyczące stowarzyszenia, innej
organizacji społecznej lub zawodowej dokonującej zgłoszenia kandydata, listę osób
zgłaszających kandydata. Dokumentem składanym przez podmiot zgłaszający kandydata na
ławnika będzie w szczególności, w przypadku podmiotu wpisanego do Krajowego Rejestru
Sądowego odpis aktualny, o którym mowa w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia
19 grudnia 2006 r. w sprawie ustroju i organizacji Centralnej Informacji Krajowego Rejestru
Sądowego oraz szczegółowych zasad udzielania informacji z Rejestru i udostępniania kopii
dokumentów z katalogu (Dz. U. Nr 247, poz. 1811, z późn. zm.). W przypadku natomiast np.
rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych prowadzonego przez Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji na podstawie ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach
wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965) dokumentem tym będzie
odpis z tego rejestru, a w przypadku np. stowarzyszeń zwykłych wpisanych do ewidencji
stowarzyszeń zwykłych, o których mowa w ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo
o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855, z późn. zm.), czy klubów sportowych
działających w formie stowarzyszenia, których statuty nie przewidują prowadzenia
działalności gospodarczej, wpisanych do ewidencji prowadzonej przez starostów na



11
podstawie ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. Nr 127, poz. 857, z późn. zm.)
dokumentem tym będzie zaświadczenie o wpisie do ewidencji.
Uszeregowanie rodzajów dokumentów w dwóch grupach pozwala rozróżnić w sposób
niebudzący wątpliwości czas, w jakim wskazane dokumenty powinny być najpóźniej wydane
przez stosowny organ. Dotyczy to informacji z Krajowego Rejestru Karnego dotyczącej
kandydata na ławnika, zaświadczenia lekarskiego oraz oświadczeń kandydata, które powinny
być wydane w okresie poprzedzającym zgłoszenie, jednakże nie wcześniej niż miesiąc, co
pozwoli na uzyskanie możliwie jak najbardziej aktualnych danych. Dłuższy okres ważności
wystawionego dokumentu przewidziano dla aktualnego odpisu albo zaświadczenia
z właściwego rejestru lub ewidencji, składanego przez niektóre podmioty zgłaszające.

Projektowany przepis art. 162 § 7 przywraca obowiązek sprawdzania kandydatów na
ławników przez Policję. Jest to konieczne i uzasadnione w szczególności przepisami art. 4 § 2
i art. 58 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, przewidującymi równe prawa
ławników i sędziów zawodowych przy rozstrzyganiu spraw oraz orzekanie przez osoby
o zweryfikowanej nienagannej postawie etycznej. Ławnik w wymiarze sprawiedliwości pełni
funkcję tożsamą z pełnioną przez sędziego zawodowego, stąd zasadne jest zapewnienie, iż na
podstawie uzyskanych od organów Policji informacji o kandydatach zostaną wybrane
ławnikami osoby o niewątpliwie nieskazitelnym charakterze. Zakres informacji
uzyskiwanych przez Policję o kandydacie dotyczyłby bowiem danych o zachowaniach
świadczących o naruszaniu przez kandydata porządku prawnego, kontaktach ze środowiskami
przestępczymi lub grupami środowiskowymi patologii społecznej i o charakterze tych
kontaktów, okolicznościach wskazujących na uzależnienie od alkoholu, środków
odurzających lub substancji psychotropowych, jak również obejmować może inne
spostrzeżenia, mogące mieć istotne znaczenie dla oceny charakteru kandydata na ławnika.
Wymogi w tym zakresie wymagane od ławników powinny być zatem takie same, jak wymogi
stawiane wobec sędziów zawodowych. W świetle powyższego uzasadnione jest, by
informacje o kandydatach na ławników rady gmin mogły otrzymywać na zasadach
określonych w przepisach dla uzyskiwania informacji o kandydatach do objęcia stanowiska
sędziowskiego, z tym, że informacje te powinny być zasięgane od komendanta
wojewódzkiego (Stołecznego) Policji.
Proponowany przepis zapewni realizację celu przedmiotowego projektu ustawy,
którym jest między innymi zagwarantowanie, iż funkcje ławnika będą pełnić osoby
nieskazitelne, o wysokich walorach etycznych i przestrzegające porządku prawnego. Za
pozostawieniem bezwzględnego obowiązku uzyskiwania takich informacji o kandydatach na



12
ławników opowiedziały się sądy w toku prowadzonych konsultacji. Po rozważeniu tej
kwestii, zdecydowano się na to, aby uzyskiwanie informacji od Policji dotyczyło kandydatów
na ławników.
Przepis art. 162 § 8 został przeniesiony z dotychczas obowiązującego rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie szczegółowego trybu zgłaszania
radom gmin kandydatów na ławników oraz wzoru karty zgłoszenia (Dz. U. Nr 50, poz. 370).
Wprowadzenie tego unormowania do projektu ustawy nastąpiło po rozważeniu uwagi Sądu
Najwyższego, który podkreślił, że przepis ten nie odpowiadał upoważnieniu do wydania
rozporządzenia i zaproponował rozważenie uregulowania wprost w ustawie kwestii następstw
dokonania zgłoszenia po terminie lub zgłoszenia z brakami formalnymi. Przez wzgląd na
konsekwencje, jakie może ponieść kandydat w związku z uchybieniami formalnymi,
zdecydowano zamieścić tę normę w projekcie ustawy.
Przepis art. 162 § 9 dotyczy upoważnienia Ministra Sprawiedliwości do wydania
rozporządzenia. Jak podniósł Sąd Najwyższy, wcześniejsza redakcja przepisu nie najlepiej
korespondowała z zawartością rozporządzenia i
proponowanymi w nim zmianami.
Zważywszy na to, że zasadniczo tryb wyboru ławników określają przepisy ustawy, zaś w ww.
rozporządzeniu ujęto szczegółowe kwestie dotyczące dokumentacji związanej z wyborem
ławników, zdecydowano o zmianie przepisu upoważniającego do wydania rozporządzenia,
jak również o zaproponowaniu nowego projektu ww. rozporządzenia.

Propozycja nowelizacji art. 164 § 1 jest wynikiem doświadczeń z ostatnich wyborów
ławników. Treść przepisu w obecnym brzmieniu była przedmiotem wyjaśnień ze strony
Ministerstwa Sprawiedliwości. Precyzyjne określenie pozwoli na uniknięcie sytuacji
niedostarczenia sądowi przez radę gminy pełnej dokumentacji. Wprowadzane zmiany
w zakresie sposobu wyboru ławników do sądów pracy nie spowodowały potrzeby zmiany
zdania 2-go w omawianym paragrafie.
Projektowane zmiany ustawy polegające na dodaniu § 2a – 2c w art. 166 i zmiany
art. 167, dotyczące kwestii odwoływania ławnika, są reakcją na wystąpienie Rzecznika Praw
Obywatelskich.
Rzecznik podniósł, że obowiązujący tryb odwoływania ławnika nie gwarantuje
prawidłowości tego procesu, co przy uznaniowych przesłankach odwołania ławnika
określonych w art. 166 § 2 pkt 2 – 4, może sprzyjać powstaniu możliwości złożenia
bezzasadnego wniosku o odwołanie.
Zgodnie z dotychczasową regulacją art. 166 § 2 ławnika można odwołać, w przypadku
gdy nie wykonuje obowiązków, zachowuje się w sposób godzący w powagę sądu lub gdy jest



13
niezdolny do wykonywania obowiązków. Odwołania dokonuje na wniosek prezesa sądu rada
gminy, która wybrała ławnika. Przepisy nie określają jednak trybu rozpoznania takiego
wniosku, a w szczególności brak jest wymogu opiniowania go przez jakikolwiek organ.
Wprawdzie rady gmin nie są związane wnioskiem prezesa, to jednak jego złożenie w zasadzie
prowadzić będzie do odwołania ławnika.
Jedynym
środkiem odwoławczym przysługującym od uchwały rady gminy jest skarga
do sądu administracyjnego na podstawie art. 101 ustawy z dnia 8 marca 1990 r.
o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z późn. zm.). Skarga nie
wstrzymuje jednak biegu postępowania i skreślenia ławnika z listy, a więc odsunięcia go od
spraw, w których zasiadał w składzie orzekającym.

W szczególnych przypadkach taka regulacja, może potencjalnie prowadzić do
wywarcia nacisku na orzekającego ławnika, co w konsekwencji naruszałoby zasadę
niezawisłości i zagrażało prawom stron np. do sprawiedliwego procesu i rozpoznania sprawy
przez niezawisły sąd. Dlatego też procedura odwołania ławnika powinna być oparta na
jasnych i ściśle określonych zasadach.

Przygotowana zmiana art. 166 zawarta w przepisach § 2a – 2c stworzy gwarancję
obiektywnej oceny zaistniałej sytuacji wymagającej odsunięcia ławnika od prowadzenia
sprawy. Ponadto zapewni ławnikowi warunki do przedstawienia własnego stanowiska, jak
również daje możliwość zasięgnięcia opinii w tej sprawie kolegium sądu i rady ławniczej.
Zmiana ta wprowadza do ustawy zasadę znaną już w prawie rzymskim audiatur et altera pars,
czyli „wysłuchaj także drugiej strony”.
W celu uproszczenia proponuje się, biorąc pod uwagę opinie, które wpłynęły od Sądu
Najwyższego oraz z sądów, aby wniosek o odwołanie ławnika był przesyłany przez prezesa
sądu wraz z opiniami kolegium sądu i rady ławniczej. Zastrzeżono także termin 21 dni,
dłuższy niż w pierwotnie proponowanym rozwiązaniu (7 dni) na wydanie opinii przez radę
i kolegium.
Treść art. 167 w proponowanym brzmieniu doprecyzowuje przypadki niepowołania
ławnika wpisanego na listę do pełnienia obowiązków poprzez określenie sytuacji, w których
nie powinien uczestniczyć w rozpoznawaniu spraw, jeżeli wszczęto wobec niego
postępowanie o odwołanie. Brak tego rodzaju regulacji powodował trudności w praktycznym
stosowaniu przepisu i był przyczyną wielu skarg ze strony ławników.
Zmiana zaproponowana w art. 170 ma charakter dostosowujący i jest konsekwencją
zmian wprowadzonych w art. 162 § 2. W opiniach przekazanych przez prezesów sądów
podkreślano, że przepis ten nie jest w praktyce stosowany, ponieważ wskazany w nim sposób



14
wyznaczania ławników do udziału w sprawach z zakresu prawa pracy jest w większości
niemożliwy do realizacji. Niewykonalność wynikła z nikłego zainteresowania uprawnionych
podmiotów do zgłaszania kandydatów na ławników do sądów pracy. Zwrócono także uwagę,
że dotychczasowe unormowanie, w którym istniał podział ławników w zależności od tego
z czyjej rekomendacji zostali wybrani, mógł sugerować, że w swojej pracy orzeczniczej
ławnicy mogli się kierować względami pozaprawnymi. Uchylenie w art. 170 § 2 spowoduje,
że do składów orzekających w wydziałach pracy wyznaczani będą ławnicy wykazujący się
szczególną znajomością zagadnień pracowniczych. Potwierdzeniem wyboru właściwych osób
będą wyniki wyborów dokonanych przez rady oraz dane z kart zgłoszeń ławników. Sami
ławnicy będą zaś wyznaczani do składów orzekających według kolejności na liście
i stosownie do stopnia ich obciążenia.
Powyżej przytoczone i omówione propozycje będą miały faktyczne zastosowanie
podczas kolejnych wyborów ławników sądów, tj. w roku 2011, z wyjątkiem tych sytuacji,
kiedy zaistnieje konieczność przeprowadzenia wyborów uzupełniających.
Kolejne proponowane uregulowanie zawarte w art. 172 § 3 dotyczy wynagrodzenia
ławników i jest realizacją postulatów prezesów sądów oraz ławników. W tym przepisie
określono szczegółowo rodzaje czynności w sądzie, za które ławnik otrzymuje rekompensatę
pieniężną.
Pojęciem budzącym dotychczasowe wątpliwości jest sformułowanie „czas
wykonywania czynności w sądzie”. W związku z tym, że przepis w dotychczasowym
brzmieniu nie wyszczególniał czynności ławnika, powstawały rozbieżności przy jego
interpretacji. Przepis był również przedmiotem analizy Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego w Warszawie, który w tej sprawie wydał orzeczenie (z dnia 15 stycznia
2007 r. IV SA/Wa 2270/06), nadal jednak pozostawiając wątpliwości, co wskazuje na
potrzebę nowelizacji.
Proponowane enumeratywne wyliczenie czynności, za wykonanie których przysługuje
ławnikowi wynagrodzenie, pozwoli na uniknięcie dalszej niejednolitej interpretacji przepisu
przez prezesów sądów przy wydawaniu stosownych decyzji. Nowa regulacja wyszczególnia
jedynie te czynności, do których wykonania ławnicy są obowiązani na podstawie przepisów
ustawy oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie
sposobu wyboru, składu i struktury organizacyjnej, trybu działania oraz szczegółowych zadań
rady ławniczej (Dz. U. Nr 23, poz. 174) i rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
23 lutego 2007 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 249,
z późn. zm.). Wskazanie innych czynności wykonywanych przez ławnika znajduje się