Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego

U C H W A Ł A
SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
z dnia 29 kwietnia 2010 r.
w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o służbie
funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego
Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie
ustawy o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu
Wojskowego.
Jednocześnie upoważnia senatora Zbigniewa Cichonia do reprezentowania Senatu w
pracach nad projektem.
MARSZAŁEK SENATU
Bogdan BORUSEWICZ
p r o j e k t
USTAWA
z dnia
o zmianie ustawy o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego
oraz Służby Wywiadu Wojskowego
Art. 1.
W ustawie z dnia 9 czerwca 2006 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu
Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego (Dz. U. Nr 104, poz. 710 oraz z 2009 r. Nr
114, poz. 957) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 129 w ust. 1 pkt 5 otrzymuje brzmienie:
"5) ustanowienia obrońcy spośród funkcjonariuszy SKW albo SWW, adwokatów lub
radców prawnych;";
2) w art. 139 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
"1. W zakresie nieuregulowanym w niniejszej ustawie do postępowania dyscyplinarnego
stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks
postępowania karnego, dotyczące wezwań, terminów, doręczeń, przeglądania akt
i sporządzania odpisów oraz świadków, z wyłączeniem możliwości nakładania kar
porządkowych, zatrzymania i doprowadzenia świadków. W postępowaniu
dyscyplinarnym do świadków nie stosuje się art. 184 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r.
- Kodeks postępowania karnego.".
Art. 2.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
UZASADNIENIE
1. Ustawa wykonująca wyrok Trybunału Konstytucyjnego
Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 lipca 2009 r. (sygn. akt K 31/08) stwierdzającego
niezgodność art. 53 ust. 3 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o dyscyplinie wojskowej (Dz. U. z
2002 r. Nr 42, poz. 370, ze zm.) oraz art. 129 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o
służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego
(Dz. U. Nr 104, poz. 710) z Konstytucją.
Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc
powszechnie obowiązującą i są ostateczne.
Sentencja wyroku opublikowana została w Dz. U. Nr 114, poz. 957 (dzień publikacji
wyroku – 20 lipca 2009 r.). Pełny tekst wyroku, wraz uzasadnieniem – w OTK Z.U. z 2009 r.
Nr 7A, poz. 107.
2. Przedmiot i istota rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego
2.1. Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją:
1) art. 53 ust. 3 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o dyscyplinie wojskowej w zakresie, w jakim
uniemożliwia żołnierzowi objętemu postępowaniem dyscyplinarnym ustanowienie obrońcy
spośród adwokatów lub radców prawnych,
2) art. 129 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o służbie funkcjonariuszy Służby
Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego w zakresie, w jakim
umożliwia osobie obwinionej wybór obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym wyłącznie
spośród funkcjonariuszy
– z art. 42 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
2.2. Ustawa o dyscyplinie wojskowej, jak i ustawa o służbie funkcjonariuszy SKW oraz
SWW przewidują odpowiedzialność dyscyplinarną żołnierzy i funkcjonariuszy. Jednocześnie
przepisy obu ustaw przewidują, iż:
– „Obrońcą może być żołnierz, który nie jest przełożonym rzecznika dyscyplinarnego lub
przełożonego dyscyplinarnego” (art. 53 ust. 3 ustawy o dyscyplinie wojskowej),
2
– „W toku postępowania dyscyplinarnego obwiniony ma prawo do (…) ustanowienia obrońcy
spośród funkcjonariuszy” (art. 129 ust. 1 pkt 5 ustawy o służbie funkcjonariuszy SKW
oraz SWW).
Oznacza to, że obrońcą nie może być np. adwokat.
Tymczasem, art. 42 ust. 2 Konstytucji stanowi, iż „Każdy, przeciw komu prowadzone
jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania”. TK
wskazał, iż po pierwsze, prawo do obrony ma wymiar materialny (prawo do bronienia się przez
oskarżonego, np. poprzez odmowę składania wyjaśnień i poprzez składanie wniosków
dowodowych) oraz formalny (prawo do korzystania z obrońcy).
Po drugie, art. 42–45 i 78 Konstytucji dotyczą nie tylko odpowiedzialności karnej, lecz
szerzej – „represyjnej” (w tym odpowiedzialności dyscyplinarnej).
TK zaznaczył jednocześnie, że oczywiście prawo do obrony nie jest prawem
absolutnym i może podlegać ograniczeniu w trybie art. 31 ust. 3 Konstytucji. Oznacza to, m.in.
że ograniczenie praw jednostki musi mieć odpowiednie uzasadnienie, innymi słowy musi być
proporcjonalne. „Nie można [jednak] uznać [podkreśla TK], że specyfika służb mundurowych
jako taka jest wystarczającym uzasadnieniem ograniczenia możliwości wyboru obrońcy w
postępowaniu dyscyplinarnym”.
Przepisy kwestionowanych ustaw przewidują w ramach odpowiedzialności
dyscyplinarnej sankcje aż do (żołnierze:) usunięcia z nadterminowej zasadniczej służby
wojskowej lub z czynnej służby wojskowej pełnionej w charakterze kandydata na żołnierza
zawodowego albo z zawodowej służby wojskowej albo (funkcjonariusze SKW i SWW)
wydalenia ze służby.
Przepisy przewidują, co prawda możliwość korzystania z obrońcy, jednak ograniczają
możliwość wyboru do funkcjonariuszy danej służby. Tymczasem, jak zauważa TK, „obrona
powierzona funkcjonariuszowi nie gwarantuje (…) należytego poziomu obrony obwinionego,
który w większym stopniu zapewnić może zawodowy prawnik”. Ponadto, funkcjonariusz
wykonujący czynności obrońcy działa w określonej strukturze służbowej, komuś podlega lub
ktoś jemu podlega; ktoś, kto z kolei jest w jakiejś relacji do obwinionego lub do rzecznika
dyscyplinarnego. Stąd, funkcjonariusz wykonując te czynności, może mieć na względzie nie
tylko obronę obwinionego, lecz także swoją przyszłość zawodową. Ponadto, zakwestionowane
regulacje nie przewidują dodatkowych wymagań dla funkcjonariuszy, którzy mieliby pełnić
funkcję obrońcy.
W zakwestionowanym ograniczeniu swobody wyboru obrońcy brak jest (wymaganego
przez art. 31 ust. 3 Konstytucji) uzasadnienia dla stanowiska, że ma ono na celu ochronę
interesu publicznego czy interesu służby. Co prawda, jednym z powodów analizowanego
3
ograniczenia jest założenie poufności (wewnętrznego charakteru) postępowania
dyscyplinarnego w służbach mundurowych. Można przypuszczać, że chodzi tu o autorytet
służby i jej funkcjonariuszy. Nie wydaje się jednak, by dopuszczenie możliwości skorzystania
z pomocy profesjonalnego pełnomocnika w postępowaniu dyscyplinarnym powodowało
niemożność osiągnięcia wskazanych celów. Umożliwienie obwinionym w postępowaniu
dyscyplinarnym skorzystania z prawa do ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika w żaden
sposób nie przyczyni się do upublicznienia postępowania dyscyplinarnego i spraw z nim
związanych. Zarówno adwokaci, jak i radcowie prawni są bowiem zobowiązani do zachowania
tajemnicy zawodowej.
TK zaznaczył, że „uznał za niekonstytucyjne ograniczenie możliwości wyboru
obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym (…) tylko do funkcjonariuszy (…). Z wyroku
Trybunału Konstytucyjnego bynajmniej nie wynika zakaz powoływania w postępowaniu
dyscyplinarnym (…) funkcjonariuszy danej służby; nie wynika także konieczność regulacji,
która wyborowi osoby obwinionej przyznaje ostateczne słowo. Służby mundurowe
charakteryzują się własną specyfiką”, która może być mało znana osobom z zewnątrz. Chodzi
tylko „o to, aby na poziomie ustawowym z góry nie wykluczać możliwości obrony poprzez
(…) ograniczenie kategorialne kręgu potencjalnych obrońców. (…) danie obwinionemu
możliwości wyboru zakłada, iż – działając we własnym interesie, pod rygorem skuteczności
obrony – nie dokona on wyboru osoby, która nie ma np. dostępu do wiadomości niejawnych
(jeżeli od posiadania wiedzy w tym zakresie jest uzależniona efektywność obrony). Możliwe
jest także zróżnicowanie kryteriów wyboru w ramach jego otwartej opcji”.
2.3. Wyrok wywołuje skutki prawne z dniem publikacji.
3. Cele i zakres projektowanej ustawy
W celu wykonania wyroku, biorąc pod uwagę jego sentencję oraz uzasadnienie
proponuje się by nadać nowe brzmienie art. 129 ust. 1 pkt 5 ustawy o służbie funkcjonariuszy
SKW oraz SWW.
Natomiast odnośnie do żołnierzy, nową, zgodną z sentencją wyroku regulację
wprowadziła już ustawa z dnia 9 października 2009 r. o dyscyplinie wojskowej (Dz. U. Nr 190,
poz. 1474). Weszła ona w życie 1 stycznia 2010 r. Jej art. 51 ust. 2 brzmi następująco:
„Obwiniony może wybrać obrońcę spośród żołnierzy lub ustanowić swoim obrońcą radcę
prawnego lub adwokata”.