Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze

– bez uzyskania stosownego prejudykatu – nie jest możliwe, co oznacza, że sąd rozpoznający
powództwo o naprawienie szkody nie może samodzielnie rozstrzygać o niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego. Skoro zatem skarga unormowana w art. 4241
K.p.c. nie przysługuje od orzeczeń niekończących postępowania, to przepis ten – zdaniem
Trybunału – uniemożliwia dochodzenie naprawienia szkód wyrządzonych wydaniem takiego
orzeczenia.

W wyniku wymienionego wyroku powstała sytuacja, w której strona poszkodowana
– niezależnie od wysokości szkody i rangi orzeczenia, którego wydaniem ją wyrządzono
– jest zmuszona przed wytoczeniem powództwa o odszkodowanie uzyskać prejudykat
przewidziany w art. 4241 i n. K.p.c. W ten sposób doszło do obciążenia Sądu Najwyższego
sprawami, które w zasadzie nie należą do jego ustrojowych i jurysdykcyjnych zadań.

W tej sytuacji – w celu uporządkowania stanu normatywnego uwzględniającego skutki
przytoczonego wyroku Trybunału Konstytucyjnego oraz przywrócenia właściwego kształtu
systemowi dochodzenia wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem
działanie sądu – jest konieczna taka zmiana legislacyjna, która z jednej strony zachowa
konieczność uzyskania prejudykatu w postaci rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego tylko
w odniesieniu do prawomocnych orzeczeń korzystających z powagi rzeczy osądzonej
wydanych w postępowaniach zapewniających wszechstronne granice prawidłowości
rozstrzygnięcia, a w związku z tym mających najwyższą wartość jurysdykcyjną oraz
pozostających pod szczególną ochroną prawa, a z drugiej – zamanifestuje i wyraźnie
podkreśli możliwość domagania się odszkodowania bez konieczności uzyskania prejudykatu
w tych wszystkich wypadkach prawomocnych orzeczeń, w których skarga do Sądu
Najwyższego nie przysługuje. Projekt nawiązuje przy tym do treści art. 77 ust. 1 Konstytucji,
który nie narzuca określonego trybu dochodzenia szkody wyrządzonej działaniem władzy
publicznej, a tym samym nie stoi na przeszkodzie jego zróżnicowaniu w zależności od
charakteru działania stojącego u podstaw konkretnego uszczerbku. Założenie takie jest
akceptowane w judykaturze Trybunału Konstytucyjnego, w której stwierdza się
przekonująco, że art. 77 ust. 1 Konstytucji sam przez się nie wskazuje wyczerpująco ani jaka
szkoda ma podlegać naprawieniu, ani nie rozstrzyga co decyduje o wymaganej przesłance
bezprawności, nie wspominając już o drodze, na jakiej realizacja uprawnienia
odszkodowawczego ma nastąpić, a kwestie te muszą być regulowane co do zasady
w ustawach zwykłych (zob. wyroki Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r.,
sygn. K 20/02, OTK ZU nr 7/A/2003, poz. 76 oraz z dnia 20 stycznia 2004 r., sygn. SK 26/03,

2
OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 3), a także w orzecznictwie Sądu Najwyższego
(zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2008 r., I CO 23/08, niepubl.
i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2008 r., I CO 26/08, niepubl.).
Przedstawionym celom służy niniejszy projekt, zawierający ponadto kilka innych
niezbędnych unormowań towarzyszących proponowanej zmianie.

W projekcie przyjęto, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia
przysługuje tylko od prawomocnych wyroków sądu drugiej instancji kończących
postępowanie w sprawie, oraz postanowień co do istoty sprawy kończących postępowanie,
wydanych przez sąd drugiej instancji w postępowaniu nieprocesowym, w postępowaniu
o uznanie i stwierdzenie wykonalności orzeczeń sądów państw obcych oraz w postępowaniu
o uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub
ugody zawartej przed sądem polubownym za granicą (art. 4241, art. 5192, art. 11481 § 3,
art. 11511 § 3 i nowy art. 1215 § 3). Od innych prawomocnych orzeczeń, w tym
w szczególności wydanych w postępowaniu egzekucyjnym oraz upadłościowym
i naprawczym, skarga nie przysługuje (art. 7674 K.p.c. oraz art. 33 ust. 3 i art. 2231 ustawy
– Prawo upadłościowe i naprawcze), a jeżeli przez ich wydanie została wyrządzona szkoda,
strona może dochodzić jej wynagrodzenia bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności
orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi, czyli przed sądem powszechnym,
bezpośrednio od Skarbu Państwa, w sprawie o odszkodowanie (art. 4241a § 3). Konsekwencją
wyraźnego uregulowania, że w tych wypadkach można dochodzić odszkodowania bez
obowiązku uzyskania orzeczenia prejudycjalnego, o którym mowa w art. 4171 § 2 zd. 1 K.c.,
jest zmiana w tym przepisie polegająca na zastrzeżeniu, że przepisy odrębne mogą stanowić
inaczej.
W pozostałym zakresie unormowania dotyczące skargi utrzymuje się
w dotychczasowym kształcie, gdyż przyjęte w 2004 r. rozwiązania sprawdziły się i nie
wymagają zmian. Dotyczy to w szczególności założenia, że od orzeczeń sądu drugiej
instancji, od których wniesiono skargę kasacyjną, oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego skarga
nie przysługuje, a orzeczenie Sądu Najwyższego wydane na skutek wniesienia skargi
kasacyjnej traktuje się jak orzeczenie wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem
skargi (art. 4241a § 1 i 2).

W celu zachowania jak najszerszych gwarancji w dochodzeniu wynagrodzenia szkody
wyrządzonej przez wydanie niezgodnego z prawem orzeczenia, od którego skarga nie

3
przysługuje (czyli w dochodzeniu wynagrodzenia szkody bez konieczności uzyskania
prejudykatu), ustalono, że sądem właściwym rzeczowo w pierwszej instancji jest sąd
okręgowy (art. 17 pkt 44), a ponadto, że skarga kasacyjna jest dopuszczalna niezależnie od
wartości przedmiotu zaskarżenia, co zapewni jednolity nadzór judykacyjny Sądu
Najwyższego w tych sprawach (art. 3982 § 1 zdanie trzecie). Zastępstwo procesowe Skarbu
Państwa w tych sprawach przez Prokuratorię Generalną jest obowiązkowe niezależnie od
wartości przedmiotu sporu (art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy o Prokuratorii Generalnej Skarbu
Państwa).

Przy okazji projekt porządkuje kwestię środków zaskarżenia w postępowaniu
o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroków sądów polubownych i ugód zawartych
przed takimi sądami. W art. 1214 § 2 wprowadza się nowe zdanie drugie, które reguluje
dopuszczalność zażalenia w sprawach o stwierdzenie wykonalności wyroków sądów
polubownych i ugód zawartych przed takimi sądami. Dotychczasowa regulacja była bowiem
niespójna – dopuszczalność zażalenia w sprawie o uznanie była uregulowana w art. 1214 § 1
zd. drugie, natomiast w wypadku stwierdzenia wykonalności było konieczne odwoływanie się
do art. 795 § 1. Projekt rozstrzyga także kontrowersyjną kwestię dopuszczalności skargi
kasacyjnej w sprawach o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroków sądów
polubownych i ugód zawartych przed takimi sądami. Z uwagi na różnice w funkcji
postępowania w tym przedmiocie w zależności od tego czy wyrok wydano (ugodę zawarto) w
Polsce, czy też za granicą, projekt przewiduje, że skarga kasacyjna ma być dopuszczalna
tylko w sprawie o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego
wydanego za granicą lub ugody zawartej przed sądem polubownym za granicą (w tym
kierunku wypowiedział się także SN w postanowieniu z dnia 4 lipca 2008 r., I CZ 139/07,
Biul. SN 2008, nr 10, s. 13). Wreszcie projekt przewiduje, że w sprawie takiej będzie
dopuszczalna skarga o wznowienie postępowania i skarga o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego orzeczenia. W ten sposób przedmiotowa regulacja staje się paralelna
do rozwiązań w zakresie uznania lub stwierdzenia wykonalności orzeczeń sądów państw
obcych.
W
związku z faktem, że uregulowania projektu zaprowadzają sytuację korzystniejszą
dla osób poszkodowanych, w projekcie nie zamieszczono przepisów intertemporalnych.
Przepisy projektowanej ustawy będą zatem miały zastosowanie także do orzeczeń sądowych
wydanych przed jej wejściem w życie.


4
OCENA SKUTKÓW REGULACJI

1. Cel wprowadzenia ustawy
Projektowana nowelizacja uwzględnia skutki wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 1 kwietnia 2008 r., sygn. akt SK 77/06, którym TK stwierdził niekonstytucyjność
przepisu art. 4241 § 1 i 2 K.p.c. w części obejmującej wyrażenie ,,kończącego postępowanie
w sprawie”.

2. Wskazanie podmiotów, na które oddziałuje ustawa
Projekt dotyczy podmiotów będących stronami postępowania cywilnego,
dochodzących naprawienia szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia
niezgodnego z prawem.

3. Konsultacje
W ramach konsultacji społecznych projekt ustawy został przekazany do
zaopiniowania: Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego, Krajowej Radzie Sądownictwa,
Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych, Prokuratorii Generalnej
Skarbu Państwa oraz Stowarzyszeniu Sędziów Polskich „Iustitia”.
Uwagi do projektu ustawy zgłosiła Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa.
Wskazano na potrzebę dodania przepisu o charakterze przejściowym, który dawałby
podstawę do rozpatrywania na „dotychczasowych zasadach” skarg o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnych orzeczeń sądów drugiej instancji innych niż wyroki.
Postulat ten nie został uwzględniony, z uwagi na zasadność bezpośredniego zastosowania
przepisów nowych. Nie uwzględniono uwagi dotyczącej wykładni projektowanych art. 11481
§ 3, art. 11511 § 3 i art. 1215 § 3 K.p.c., albowiem powinna być ona dokonywana – z uwagi
na art. 13 § 2 K.p.c. – przez pryzmat dodatkowych wymagań, które określa (w nowym
brzmieniu) art. 4241 K.p.c. Nie uwzględniono uwagi dotyczącej potrzeby doprecyzowania
projektowanych art. 33 ust. 3 i art. 2231 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, przez
wskazanie prawomocnych orzeczeń, od których skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia jest niedopuszczalna. W postępowaniu upadłościowym bowiem
wykluczenie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia ma być

5
całkowite. Za zasadną uznano uwagę podnoszącą konieczność uwzględnienia w projekcie
zmian wprowadzonych ustawą z dnia 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 79, poz. 660), uwagę odnoszącą się do treści
projektowanego art. 48 § 1 pkt 6 K.p.c. oraz uwagę redakcyjną dotyczącą proponowanej treści
przepisu określającego wejście w życie ustawy.
Pozostałe podmioty, którym w ramach prowadzonych konsultacji społecznych
przekazano projekt do zaopiniowania, nie wniosły do niego uwag ani zastrzeżeń.
Projektowana ustawa została zamieszczona w Biuletynie Informacji Publicznej na
stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości (www.ms.gov.pl) zgodnie z przepisami
ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa
(Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.). W trybie wyżej wymienionej ustawy żaden podmiot
nie zgłosił zainteresowania udziałem w pracach nad przedmiotowym projektem.

4. Skutki społeczno-gospodarcze oraz finansowe ustawy
4.1. Wpływ na sektor finansów publicznych, w tym na budżet państwa i budżety jednostek
samorządu terytorialnego
Wejście w życie projektowanej nowelizacji może powodować skutki finansowe dla
budżetu państwa w części 15 „Sądy powszechne”. Projektowana ustawa zawiera bowiem
rozwiązanie wskazujące na możliwość dochodzenia naprawienia szkody wyrządzonej także
przez pozostałe prawomocne orzeczenia niekończące postępowania w sprawie (projektowany
art. 4241a § 3 K.p.c.). Sprawy o odszkodowanie z tytułu wyrządzenia szkody przez wydanie
prawomocnego orzeczenia (niekończącego postępowania) niezgodnego z prawem będą
należeć do właściwości sądów okręgowych (projektowany art. 17 § 44 K.p.c.). Trudno
w chwili obecnej oszacować wysokość skutków finansowych wejścia w życie projektowanej
regulacji. Nie wiadomo bowiem, czy w związku z projektowanym rozwiązaniem
wprowadzającym możliwość dochodzenia wynagrodzenia szkody wyrządzonej wskutek
wydania prawomocnego orzeczenia niekończącego postępowania w sprawie, zwiększy się,
a jeżeli tak to o ile, liczba spraw rozpoznawanych przez sądy okręgowe. Wypada zauważyć,
że liczba nowych spraw odszkodowawczych będzie zależała od jakości (zgodności z prawem)
orzeczeń niekończących postępowań w sprawie. Nie można wykluczyć pewnego zwiększenia
wpływu spraw do sądu okręgowego, co mogłoby powodować dodatkowe koszty związane
z
prowadzeniem przedmiotowych spraw. Nie wiadomo również i nie sposób czynić

6