Senacki projekt ustawy o zmianie dekretu o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym

3
tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych
czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie
czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności,
wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób
trzecich”.
Stąd np. podatku VAT nie płaci radca prawny zatrudniony w ramach stosunku pracy,
np. w urzędzie.
Natomiast radca prawny, adwokat czy biegły sądowy wykonujący samodzielnie
działalność gospodarczą nie jest zwolniony z podatku VAT. W praktyce oczywiście najczęściej
faktyczny ciężar finansowy jest przenoszony na ostatecznych odbiorców, na klientów. Podatek
ten jest wręcz wprost wyrażony w cenie usługi.
Problem polega na tym, że adwokaci czy radcy prawni wykonują niekiedy pomoc
prawną „z urzędu”. Ich przychody pochodzące z wykonywania zadań zleconych przez sąd, są
również zaliczane do źródła przychodu określonego w art. 13 pkt 6 ustawy o podatku
dochodowym od osób fizycznych. To samo dotyczy biegłych sądowych, którym „przysługuje
za wykonanie czynności [zleconych przez sąd lub inne organy] wynagrodzenie w wysokości
określonej odrębnymi przepisami”.
W przypadku adwokatów i radców prawnych rozporządzenia wydane przez Ministra
Sprawiedliwości (§ 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Dz. U. Nr 163, poz. 1348, ze zm.;
oraz analogiczny przepis dotyczący radców prawnych, poz. 1349) stanową, iż „w sprawach, w
których strona korzysta z pomocy prawnej udzielonej przez adwokata [radcę prawnego]
ustanowionego z urzędu, opłaty, o których mowa w ust. 1, sąd podwyższa o stawkę podatku od
towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o podatku od towarów i
usług, obowiązującą w dniu orzekania o tych opłatach”.
Oznacza to, że choć działający „z urzędu” adwokat czy radca prawny nie może sobie
swobodnie doliczyć wartości podatku VAT, bo cena jego usługi jest ustalana sztywno przez
sąd, to jednak sąd dolicza do tej ceny płaconej adwokatowi wartość podatku VAT, który
adwokat zobowiązany jest zapłacić.
Analogicznego przepisu nie ma jednak w regulacjach dotyczących wynagradzania
biegłych. Biegły otrzymuje wynagrodzenie w wysokości „określonej odrębnymi przepisami”.
Nie może jednak, tak jak „zwykły” usługodawca doliczyć do ceny swojej usługi wartości
podatku VAT, a tym samym przerzucić kosztów tego podatku na usługobiorcę, którym w tym
przypadku jest sąd lub organ administracji. Sąd lub organ administracji nie mogą też
4
samodzielnie doliczyć do wynagrodzenia zapłaconego biegłemu wartości podatku VAT,
ponieważ nie przewidują tego przepisy.
Jak stwierdził TK, „uregulowania powyższe wywołują więc rozbieżne skutki
podatkowe dla każdej ze wskazanych grup podmiotów uczestniczących w postępowaniu przed
sądami, stwarzając sytuację niekorzystną dla biegłych”.
2.4. W wyroku z dnia 12 czerwca 2008 r. (K 50/05) TK zwrócił uwagę „na konieczność
— z punktu widzenia spójności systemu prawnego Rzeczypospolitej — usunięcia istniejącej
luki prawnej w zakresie stosowania VAT i dokonania zmian prawnych, które wprowadziłyby
jednoznaczne i ujednolicone zasady uwzględniania VAT przy ustalaniu należności osób,
którym organ władzy państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie
właściwych przepisów zlecił wykonanie określonych czynności. Dotyczy to zwłaszcza
przychodów biegłych w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym oraz
adwokatów i radców prawnych świadczących pomoc prawną z urzędu (należnego od nich
podatku od towarów i usług, obciążającego ich przychody z tego tytułu). Sytuacja z punktu
widzenia pozycji jako płatników VAT obu grup płatników — jest bowiem identyczna”.
3. Cele i zakres projektowanej ustawy
Mając na uwadze konieczność wykonania postanowienia Trybunału Konstytucyjnego,
kierując się brzmieniem jego sentencji oraz motywami jego uzasadnienia, proponuje się, by w
dekrecie z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w
postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 49, poz. 445, ze zm.) w art. 10 po ust. 2 dodać ust. 2a.
Proponowana treść przepisu nie odbiega od treści przepisów regulujących
wynagrodzenie adwokatów i radców prawnych, zamieszczonych w przywoływanych
rozporządzeniach ich dotyczących. Konieczność uregulowania sprawy „zwrotu” podatku VAT
biegłym wprost w akcie o randze ustawy, wynika z tego, iż w dekrecie (czyli akcie o randze
ustawy) brak jest upoważnienia do regulowania spraw wynagrodzenia biegłych w
rozporządzeniu. Istniejące w nim upoważnienie dla Ministra Sprawiedliwości (art. 10 ust. 3)
przyznaje tylko fakultatywne upoważnienie do regulowania wynagrodzenia biegłych i to
tylko biegłych tych kategorii, których wynagrodzenia nie regulują normy urzędowe (czyli
odrębne przepisy).
Proponowany ust. 2a pozwala na „doliczanie” podatku VAT do wynagrodzenia
biegłych wszystkich kategorii, z wyjątkiem tych, którzy nie są płatnikami VAT. Inne możliwe
5
rozwiązanie — nowelizacja wszystkich wspomnianych norm urzędowych oraz rozporządzenia
czy rozporządzeń wydanych na podstawie art. 10 ust. 3 — byłoby bardziej kosztowne pod
względem ekonomiki legislacyjnej (konieczność nowelizacji kilku aktów normatywnych o
różnej randze).
4. Konsultacje
W swojej opinii Minister Sprawiedliwości poinformował, iż w Ministerstwie
Sprawiedliwości przygotowano projekt nowelizacji rozporządzenia w sprawie kosztów
przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym, który również
wykonuje wyrok TK.
Podobną uwagę przedstawił Minister Finansów.
Należy jednak zwrócić uwagę, iż zgodnie z art. 10 ust. 3 dekretu, który upoważnia
ministra do wydania rozporządzenia, minister może ustalać taryfy wynagrodzenia tylko „w
razie braku norm” urzędowych i tylko taryfy wynagrodzenia „biegłych dla poszczególnych ich
kategorii, bądź dla poszczególnych rodzajów postępowania sądowego”.
Oznacza to, że rozporządzenie ministra nie obejmie tych biegłych, których
wynagrodzenie ustalane jest innymi normami urzędowymi. Stąd konieczność nowelizacji
samego dekretu.
Jednocześnie uwzględniono sugestię obu ministerstw, by w projekcie ustawy
zmieniającej dekret doliczanie wartości podatku VAT ograniczyć do tych biegłych, którzy są
jego płatnikami.
Pozytywnie projekt senacki zaopiniowały lub nie wniosły zastrzeżeń następujące
organy i podmioty: Pierwszy Prezes Sadu Najwyższego, Krajowa Izba Radców Prawnych,
Stowarzyszenie Sędziów Polskich IUSTITIA, Stowarzyszenie Prokuratorów RP,
Stowarzyszenie Rzeczoznawców Ekonomicznych, Polskie Stowarzyszenie Biegłych Sądowych
do Spraw Wypadków Drogowych.
5. Skutki finansowe wykonania projektowanej ustawy
Ustawa powoduje skutki finansowe dla budżetu państwa związane z koniecznością
doliczania do wynagrodzenia biegłych podatku VAT.
6
6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Projektowana ustawa jest zgodna z prawem Unii Europejskiej.
Warszawa, 4 maja 2009 r.
BAS-WAL-870/09
Pan Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej

Opinia prawna
o zgodności senackiego projektu ustawy o zmianie dekretu o należnościach
świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym (przedstawiciel
wnioskodawcy: senator Piotr Benedykt Zientarski) z prawem Unii
Europejskiej

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 r. - Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. M.P. z 2009 r. Nr 5, poz. 47)
sporządza się następującą opinię:

I.
Przedmiot projektu ustawy

Senacki projekt ustawy o zmianie dekretu o należnościach świadków,
biegłych i stron w postępowaniu sądowym przewiduje zwiększanie
wynagrodzenia biegłego, będącego podatnikiem podatku od towarów i usług, o
stawkę podatku od towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności.
Zmiana polegałaby na wprowadzeniu nowego ustępu 2a w art. 10 dekretu o
należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym (Dz.U. Nr
49, poz. 445, ze zm.).
Ustawa miałaby wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

II.
Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
ustawy
Wynagrodzenie biegłych w postępowaniu sądowym – co do zasady – nie
jest objęte zakresem regulacji prawa Unii Europejskiej. Ze względu na
przedmiot projektu ustawy należy jednak zwrócić uwagę na dyrektywę Rady
2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku
od wartości dodanej (Dz.Urz. UE L 347 z 11.12.2006, str. 1).
Dyrektywa wprowadza wspólny system podatku od wartości dodanej
(VAT). Opodatkowaniu VAT podlega m.in. odpłatne świadczenie usług na
terytorium państwa członkowskiego przez podatnika działającego w takim
charakterze (art. 2 ust. 1 lit. c). wiadczenie usług oznacza każdą transakcję,
która nie stanowi dostawy towarów (art. 24 ust. 1). wiadczenie usług może
obejmować m.in. świadczenie usług na podstawie nakazu wydanego przez organ
władzy publicznej lub w jego imieniu lub z mocy prawa (art. 25). Każdy
podatnik świadczący usługę podlegającą opodatkowaniu zobowiązany jest – co
do zasady – do zapłaty VAT (art. 193).