Senacki projekt ustawy o zmianie dekretu o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym

U C H W A Ł A
SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
z dnia 22 kwietnia 2009 r.
w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie dekretu o należnościach
świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym
Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie
dekretu o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym.
Jednocześnie upoważnia senatora Piotra Zientarskiego do reprezentowania Senatu
w pracach nad projektem.
MARSZAŁEK SENATU
Bogdan BORUSEWICZ
p r o j e k t
USTAWA
z dnia
o zmianie dekretu o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym
Art. 1.
W dekrecie z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w
postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 49, poz. 445 oraz z 2004 r. Nr 273, poz. 2702) w art. 10
po ust. 2 dodaje się ust. 2a w brzmieniu:
"2a. Wynagrodzenie biegłego, będącego podatnikiem podatku od towarów i usług, podwyższa
się o stawkę podatku od towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w
przepisach o podatku od towarów i usług, obowiązującą w dniu orzekania o tym
wynagrodzeniu.".
Art. 2.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
UZASADNIENIE
1. Ustawa wykonująca postanowienie Trybunału Konstytucyjnego
Projektowana ustawa stanowi dostosowanie systemu prawa do postanowienia
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 czerwca 2008 r. (sygn. akt S 3/08), sygnalizującego
potrzebę podjęcia inicjatywy prawodawczej w regulacjach dotyczących zasad i procedury
zaliczania podatku od towarów i usług do kosztów sądowych z tytułu należności poddanych
opodatkowaniu tym podatkiem biegłych sądowych i innych osób wykonujących czynności im
zlecone w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym.
Pełny tekst postanowienia, wraz z uzasadnieniem: OTK Z.U. z 2008 r. Nr 5A, poz. 94.
2. Przedmiot i istota rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego
2.1. TK w trybie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale
Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) zasygnalizował „potrzebę podjęcia
inicjatywy prawodawczej w związku z luką prawną w regulacjach dotyczących zasad i
procedury zaliczania podatku od towarów i usług do kosztów sądowych z tytułu należności
poddanych opodatkowaniu tym podatkiem biegłych sądowych i innych osób wykonujących
czynności im zlecone w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym”.
2.2. Na początku należy przypomnieć, iż na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy o TK —
Trybunał może przedstawiać właściwym organom stanowiącym prawo uwagi o
stwierdzonych uchybieniach i lukach w prawie, których usunięcie jest niezbędne dla
zapewnienia spójności systemu prawnego RP (są to tzw. postanowienia sygnalizacyjne).
Uprawniony podmiot złożył wniosek zarzucający art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia
11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535, ze zm.) niezgodność
z art. 2 Konstytucji. Wnioskodawca twierdził, iż przepis ten „w zakresie, w jakim określa
czynności, których wykonanie nie jest w rozumieniu art. 15 ust. 2 tej ustawy uznane za
wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą — narusza zasadę przyzwoitej legislacji,
a więc zasadę zaufania obywatela do państwa i prawa”.
2
TK stwierdził jednak (wyrok z 12 VI 2008 r., K 50/05), że przepis ten jest zgodny z
art. 2 Konstytucji. Powziął natomiast innego rodzaju wątpliwości, w konsekwencji których
zwrócił uwagę w postanowieniu na potrzebę podjęcia inicjatywy prawodawczej w
omawianych regulacjach.
2.3. W art. 15 ustawy o podatku od towarów i usług ust. 1–3 mają następujące
brzmienie:
„1. Podatnikami [podatku od towarów i usług, VAT] są osoby prawne, jednostki
organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie
działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej
działalności.
2. Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców
lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także
działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została
wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności
w sposób częstotliwy. Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na
wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla
celów zarobkowych.
3. Za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 1, nie
uznaje się czynności: (…) [pkt3] z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13
pkt 2–9 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli z
tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych
czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie
czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności,
wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób
trzecich”.
Artykuł 13 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych określa, które
przychody uważa się za przychody z działalności wykonywanej osobiście. Pkt 5 tego artykułu
stanowi m.in., iż przychodami takimi są: „przychody osób, którym organ władzy lub
administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie właściwych
przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności, a zwłaszcza przychody biegłych w
postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym”.
Artykuł 15 ust. 3 in principio zwalnia z podatku VAT czynności „z tytułu których
przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2–9 ustawy […] o podatku dochodowym od
osób fizycznych”, jednakże in fine dodaje, iż zwolnienie to jest aktualne tylko wtedy, gdy „z
3
tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych
czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie
czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności,
wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób
trzecich”.
Stąd np. podatku VAT nie płaci radca prawny zatrudniony w ramach stosunku pracy,
np. w urzędzie.
Natomiast radca prawny, adwokat czy biegły sądowy wykonujący samodzielnie
działalność gospodarczą nie jest zwolniony z podatku VAT. W praktyce oczywiście najczęściej
faktyczny ciężar finansowy jest przenoszony na ostatecznych odbiorców, na klientów. Podatek
ten jest wręcz wprost wyrażony w cenie usługi.
Problem polega na tym, że adwokaci czy radcy prawni wykonują niekiedy pomoc
prawną „z urzędu”. Ich przychody pochodzące z wykonywania zadań zleconych przez sąd, są
również zaliczane do źródła przychodu określonego w art. 13 pkt 6 ustawy o podatku
dochodowym od osób fizycznych. To samo dotyczy biegłych sądowych, którym „przysługuje
za wykonanie czynności [zleconych przez sąd lub inne organy] wynagrodzenie w wysokości
określonej odrębnymi przepisami”.
W przypadku adwokatów i radców prawnych rozporządzenia wydane przez Ministra
Sprawiedliwości (§ 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Dz. U. Nr 163, poz. 1348, ze zm.;
oraz analogiczny przepis dotyczący radców prawnych, poz. 1349) stanową, iż „w sprawach, w
których strona korzysta z pomocy prawnej udzielonej przez adwokata [radcę prawnego]
ustanowionego z urzędu, opłaty, o których mowa w ust. 1, sąd podwyższa o stawkę podatku od
towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o podatku od towarów i
usług, obowiązującą w dniu orzekania o tych opłatach”.
Oznacza to, że choć działający „z urzędu” adwokat czy radca prawny nie może sobie
swobodnie doliczyć wartości podatku VAT, bo cena jego usługi jest ustalana sztywno przez
sąd, to jednak sąd dolicza do tej ceny płaconej adwokatowi wartość podatku VAT, który
adwokat zobowiązany jest zapłacić.
Analogicznego przepisu nie ma jednak w regulacjach dotyczących wynagradzania
biegłych. Biegły otrzymuje wynagrodzenie w wysokości „określonej odrębnymi przepisami”.
Nie może jednak, tak jak „zwykły” usługodawca doliczyć do ceny swojej usługi wartości
podatku VAT, a tym samym przerzucić kosztów tego podatku na usługobiorcę, którym w tym
przypadku jest sąd lub organ administracji. Sąd lub organ administracji nie mogą też