Przemyslaw Kwiatkowski napisał(a):
> vel wrote:
>
>> ...w ogole w kwestii formulowania zadania odsetek itp. warto imho
>> zajrzec do uchwaly składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21
>> października 1997 r., III ZP 16/97 (OSNAPUS 1998, nr 7, poz. 204), gdzie
>> wszystko wyczerpujaco wyjasniono, a nawet dano przyklady.
>
> O, fajnie - a jest to gdzieś w miarę łatwo dostępne w Internecie? Na
> stronie nsa nie znalazłem, a google wypluwają całą masę linków, ale
> niezbyt ciekawych... :-(

Ciekawym czy to wyłapie :)

21 październik 1997
uchwała Sądu Najwyższego III ZP 16/97 OSNP 1998/7/204
7 sędziów

. Prokurator wojewódzki działający w imieniu prokuratury wojewódzkiej
jako strony jest uprawniony do wniesienia kasacji;
2. Wartość przedmiotu zaskarżenia w kasacji stanowi świadczenie główne
wraz z doliczonymi do niego odsetkami.

Przewodniczący: Prezes SN Jan Wasilewski, Sędziowie SN: Teresa
Flemming-Kulesza (współsprawozdawca), Józef Iwulski (sprawozdawca),
Andrzej Kijowski, Roman Kuczyński, Maria Mańkowska, Jadwiga
Skibińska-Adamowicz

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, w sprawie z powództwa Macieja A., Mirosława A., Andrzeja
B., Milana D., Józefa G., Agaty K.-K., Kazimierza K., Olesławy M., Wandy
P., Marioli P. i Aliny P. przeciwko Prokuraturze Wojewódzkiej w K. z
siedzibą w O.W. o zapłatę, po rozpoznaniu w dniu 21 października 1997 r.
zagadnienia prawnego przekazanego przez skład trzech sędziów Sądu
Najwyższego postanowieniem z dnia 3 kwietnia 1997 r., I PKN 75/97:
1. czy prokurator wojewódzki jest podmiotem uprawnionym do wniesienia
kasacji w imieniu pozwanego Skarbu Państwa - prokuratury wojewódzkiej
(art. 3932 KPC),
2. czy skapitalizowane odsetki, dochodzone obok wynagrodzenia, podlegają
wliczeniu do wartości przedmiotu zaskarżenia (art. 393 pkt 1 KPC)?
podjął następującą uchwałę:
1. Prokurator wojewódzki działający w imieniu prokuratury wojewódzkiej
jako strony jest uprawniony do wniesienia kasacji;
2. Wartość przedmiotu zaskarżenia w kasacji stanowi świadczenie główne
wraz z doliczonymi do niego odsetkami.

I. Rozpoznawane zagadnienia powstały w sprawie, w której Prokurator
Wojewódzki w K., działając w imieniu Prokuratury Wojewódzkiej jako
pracodawcy, wniósł kasację od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 22 listopada 1996 r. [...]
Zaskarżonym wyrokiem oddalono apelację strony pozwanej od wyroku Sądu
pierwszej instancji, zasądzającego na rzecz 11 powodów (prokuratorów)
wyrównanie wynagrodzenia za 1994 r. oraz skapitalizowane odsetki wraz z
ustawowymi odsetkami od daty wniesienia pozwu. Zasądzone kwoty
wynagrodzenia dla poszczególnych powodów są niższe od 5.000 zł,
natomiast wraz ze skapitalizowanymi odsetkami przekraczają tę wartość.
Sąd Najwyższy w zwykłym składzie uznał, że powstały dwa zagadnienia
prawne budzące poważne wątpliwości, związane z dopuszczalnością
wniesienia kasacji przez prokuratora wojewódzkiego w imieniu pracodawcy
oraz z wliczeniem skapitalizowanych odsetek do wartości przedmiotu
zaskarżenia.
Sąd Najwyższy podkreślił, że według art. 3932 § 1 KPC kasacja powinna
być wniesiona przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym.
Paragraf 2 tego artykułu stanowi, że § 1 nie stosuje się, gdy stroną
jest adwokat, sędzia, prokurator, radca prawny lub notariusz oraz
profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych polskich szkół wyższych.
W postępowaniu kasacyjnym zasadą jest zatem przymus adwokacko-radcowski,
natomiast przewidziane w § 2 wyjątki dotyczą sytuacji, w których osoby
wymienione w tym przepisie są stroną postępowania. Zdaniem Sądu
Najwyższego, można jednak rozważać szersze rozumienie przepisu art. 3932
§ 2 KPC. Należy bowiem mieć na względzie cel wprowadzenia przymusu
adwokacko-radcowskiego. Jest nim, zdaniem składu orzekającego,
konieczność sporządzenia kasacji przez odpowiednio wykwalifikowany
podmiot. Przemawia za tym wnioskiem wykaz wyłączeń z tego obowiązku
zamieszczony w § 2, obejmujący osoby o wysokich kwalifikacjach
prawniczych. Można zatem - zdaniem składu orzekającego - zasadnie
twierdzić, że prokurator wojewódzki jest uprawniony do wniesienia
kasacji w imieniu prokuratury wojewódzkiej, z uwagi na kwalifikacje
prawnicze i czynne wykonywanie zawodu. Sąd Najwyższy stwierdził, że nie
jest to częsty przypadek, aby wyjątki od reguły interpretować
rozszerzająco, jednakże w analizowanej sytuacji takie rozumowanie może
być uznane za uprawnione. Trzeba bowiem wziąć także pod uwagę, że w
strukturze organizacyjnej prokuratur (a także i sądów) nie przewidziano
stanowiska radcy prawnego lub adwokata. Ponadto podniesiono, że każdy
prokurator, który uczestniczył w postępowaniu apelacyjnym, może wnieść
kasację (art. 393 § 2 KPC). Dotyczy to jednakże postępowań, o których
mowa w art. 7 i art. 60 KPC.
W zakresie drugiego z przedstawionych zagadnień Sąd Najwyższy wywiódł,
że zgodnie z art. 393 pkt 1 KPC kasacja nie przysługuje w sprawach o
świadczenia, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż
pięć tysięcy złotych; do oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia
stosuje się odpowiednio przepisy o wartości przedmiotu sporu. Wątpliwość
wyrażona w drugim zagadnieniu dotyczy w istocie kwestii, czy do
skapitalizowanych odsetek ma odpowiednie zastosowanie art. 20, czy też
art. 21 KPC. Według pierwszego z tych przepisów do wartości przedmiotu
sporu nie wlicza się odsetek, pożytków i kosztów, żądanych obok
roszczenia głównego. Drugi z nich zaś stanowi, że jeżeli dochodzi się
pozwem kilku roszczeń to zlicza się ich wartość. Z uwagi na występujące
w sprawie kwoty kasacja byłaby dopuszczalna tylko wówczas, gdyby
skapitalizowane odsetki, dochodzone obok wynagrodzenia, uznać za odrębne
roszczenie (art. 21 KPC), a nie za należność uboczną (art. 20 KPC). Sąd
Najwyższy stwierdził, że o prawie do odsetek z tytułu opóźnionego
spełnienia świadczenia rozstrzyga prawo materialne. Zgodnie z art. 481 §
1 KC jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego,
wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł
żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za
które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Przewidziane w tym przepisie
odsetki nie mają samodzielnego bytu. Są świadczeniem ubocznym w
rozumieniu art. 20 KPC. Zdaniem składu przedstawiającego zagadnienie,
nie budzi zatem wątpliwości, że jeżeli przedmiotem żądania w pozwie jest
pewna kwota pieniężna wraz z odsetkami określonymi przy pomocy stopy
procentowej od tej kwoty, to wartością przedmiotu sporu jest tylko
dochodzona kwota pieniężna. Wątpliwości prawne, a także rozbieżności w
doktrynie, wywołuje natomiast sytuacja, gdy dochodzone odsetki zostały
skapitalizowane, czyli oznaczone jako kwota pieniężna będąca przedmiotem
żądania obok świadczenia pieniężnego, od którego obliczono te odsetki.
Według Sądu Najwyższego, można dopatrywać się podstaw do prezentowania
dwóch przeciwstawnych poglądów w zakresie drugiego zagadnienia prawnego.
Pierwszy z nich opiera się na stricte gramatycznej wykładni art. 20 KPC.
Jest on podstawą do twierdzenia, że skapitalizowane odsetki są nadal
odsetkami w rozumieniu tego przepisu. Skoro posługuje się on ogólnym
pojęciem odsetek, to ma on zastosowanie także wówczas, gdy odsetki
zostały skapitalizowane. Tego rodzaju odsetki, dochodzone lub zasądzone
obok roszczenia głównego, nie podlegałyby zatem wliczeniu do wartości
przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia. Przeciwko temu poglądowi
można jednak podnieść argument, że wykładnia art. 20 KPC powinna być
możliwie wąska. Przepis ten zawiera bowiem wyjątki od zasady zliczania
wartości roszczeń (art. 21 KPC). W konsekwencji tego możliwe jest
uznanie, że skoro odsetki są skapitalizowane (a więc oznaczone konkretną
kwotą), to ma do nich zastosowanie art. 19 § 1 KPC. Z tego natomiast
przepisu wynika wprost, że jeżeli podana jest kwota roszczenia
pieniężnego, to stanowi ona wartość przedmiotu sporu. Odpowiednie
stosowanie tych przepisów do ustalenia wartości przedmiotu zaskarżenia
oznaczałoby zatem, że gdyby przedmiotem rozstrzygnięcia sądu były
skapitalizowane odsetki, to podlegają one wliczeniu do wartości
przedmiotu zaskarżenia. Za tym poglądem przemawia także wykładnia
funkcjonalna przepisów art. 19-21 KPC. Możliwe jest bowiem stwierdzenie,
że w art. 20 KPC dlatego wyłączono odsetki z obliczenia wartości
przedmiotu sporu, że na ogół są one dochodzone nie w formie
skapitalizowanej, lecz w postaci stopy procentowej od roszczenia
głównego. Obliczenie ich wysokości w celu ustalenia łącznej wartości
przedmiotu sporu byłoby bez wątpienia znacznym utrudnieniem dla sądu
(zwłaszcza w okresie tworzenia tych przepisów, czyli przed powstaniem
nowoczesnych metod obliczeniowych). Można zatem przypuszczać, że z tego
powodu odsetki nie są wliczane do wartości przedmiotu sporu. Natomiast w
odniesieniu do odsetek skapitalizowanych argument ten nie ma
zastosowania. Skład orzekający uważa również, iż dla stanowczego
rozstrzygnięcia analizowanego zagadnienia prawnego nie jest przydatny
przepis art. 482 § 1 KC. Według tego przepisu od zaległych odsetek można
żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie
powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na
doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy. Przepis ten jedynie nadaje
szczególny charakter zaległym odsetkom poczynając od dnia wytoczenia o
nie powództwa, skutkiem czego jest możliwe dochodzenie nie tylko
roszczenia głównego i należnych od niego odsetek, ale także trzeciego
roszczenia w postaci odsetek od odsetek. Podstawa obliczenia tego
trzeciego roszczenia, którą jest wartość zaległych odsetek do dnia
wytoczenia powództwa, może być jednakże przedstawiona w pozwie lub w
wyroku na dwa sposoby. Może być obliczona kwotowo (skapitalizowana) lub
ustalona przez podanie kwoty roszczenia głównego, stopy procentowej i
okresu, za który należą się odsetki. Dopuszczalność dochodzenia odsetek
od zaległych odsetek nie jest więc, zdaniem składu orzekającego,
powiązana w sposób konieczny z ich kapitalizacją w razie dochodzenia
tego roszczenia łącznie z roszczeniem głównym.

II. W zakresie pierwszego z przedstawionych zagadnień prawnych Sąd
Najwyższy w składzie powiększonym zważył, co następuje:
Treść przepisu art. 3932 § 2 KPC wydaje się jednoznaczna. Przepis ten
stanowi wyjątek względem art. 3932 § 1 KPC i jest ograniczony tylko do
przypadku, gdy osoby w nim wymienione są stroną postępowania. Według
literalnej treści art. 3932 § 2 KPC nie dotyczy więc sytuacji, w której
osoby w nim wymienione są pełnomocnikami stron lub ich zastępcami jako
przedstawiciele ustawowi czy osoby (organy) reprezentujące strony.
Przy wykładni art. 3932 § 2 KPC trzeba mieć jednak na uwadze przede
wszystkim cel tego przepisu i stwierdzenie, że ograniczenie się do
wykładni językowej prowadziłoby do wyników trudnych do pogodzenia z
zasadami zdrowego rozsądku i zapewne nie oczekiwanych przez ustawodawcę.
Należy więc uznać, że zwolnienie od przymusu adwokacko-radcowskiego
dotyczy osób wymienionych w art. 3932 § 2 KPC, działających także jako
przedstawiciele ustawowi stron (art. 66 KPC), pełnomocnicy procesowi
stron (art. 87 KPC), jak też osoby działające w imieniu jednostek
organizacyjnych, np. pracodawców (zastępcy procesowi). Wniesienie
kasacji przez osobę wymienioną w art. 3932 § 2 KPC, niezależnie od tego,
czy działa ona w imieniu własnym, czy też jako zastępca procesowy
strony, powinno gwarantować, że kasacja będzie miała odpowiedni poziom,
a temu celowi służy ustanowiony w art. 3932 § 1 KPC przymus
adwokacko-radcowski i przyznanie osobom wymienionym w art. 3932 § 2 KPC
zwolnienia od tego przymusu.
Podobny pogląd został już wypowiedziany w orzecznictwie. W postanowieniu
z dnia 6 lutego 1997 r., II CKN 77/96 (OSP 1997 z. 9 poz. 168) Sąd
Najwyższy wyraził stanowisko, że wymieniony w art. 3932 § 2 KPC podmiot
działający w sprawie jako pełnomocnik procesowy (art. 87 § 1 KPC) może
wnieść kasację także w imieniu reprezentowanego. W uzasadnieniu tego
postanowienia stwierdzono, że pełnomocnik procesowy, jeżeli sam jest
uprawniony do wnoszenia kasacji we własnej sprawie to może także złożyć
kasację w imieniu mocodawcy. Odmienne stanowisko nie dałoby się pogodzić
z ratio legis uregulowania prawnego. Powstałaby bowiem taka sytuacja, że
wymieniony w art. 3932 § 2 KPC podmiot występując w sprawie razem z
mocodawcą, którego jest pełnomocnikiem procesowym, mógłby w imieniu
własnym składać kasację, a w imieniu mocodawcy nie miałby tej
możliwości. Prezentowana wykładnia została też przedstawiona w doktrynie
(M. Sychowicz "Przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu cywilnym",
Palestra 1996 nr 7-8, s. 27-37; T. Wiśniewski "Apelacja i kasacja",
Warszawa 1996, s. 149-150).
Wykładnia funkcjonalna art. 3932 § 2 KPC, a także wzgląd na konieczność
uznania racjonalnego działania ustawodawcy prowadzą do wniosku, że osoby
wymienione w tym przepisie są zwolnione od zachowania przymusu
adwokacko-radcowskiego, gdyż poziom ich wiedzy prawniczej oraz czynne
wykonywanie zawodu prawniczego zapewnia odpowiedni poziom złożonej przez
nich kasacji, a taka jest funkcja przymusu adwokacko-radcowskiego. Takie
metody wykładni prowadzą więc do wniosku, że osoby te także wówczas, gdy
występują jako pełnomocnicy stron, ich przedstawiciele ustawowi czy
zastępcy procesowi mogą złożyć kasację w imieniu reprezentowanego podmiotu.
III. W zakresie drugiego z przedstawionych zagadnień prawnych Sąd
Najwyższy w składzie powiększonym zważył, co następuje:
Przy dochodzeniu w postępowaniu cywilnym odsetek najczęściej występują
następujące sytuacje w zakresie sformułowania żądania pozwu (sentencji
wyroku):
1) żądanie zasądzenia świadczenia głównego (kapitału) z odsetkami
określonymi procentowo od świadczenia głównego od konkretnej daty (np.
od daty opóźnienia w spełnieniu świadczenia - art. 481 § 1 KC),
2) żądanie zasądzenia samych odsetek za zamknięty okres - wyliczonych
kwotowo lub nie wyliczonych (np. w przypadku zapłaty świadczenia
głównego po terminie bez odsetek lub w przypadku przeniesienia
wierzytelności z tytułu odsetek na inną osobę),
3) żądanie zasądzenia świadczenia głównego i obok niego odsetek
wyliczonych kwotowo za pewien zamknięty okres (np. do daty wniesienia
pozwu); świadczenie główne może być w takim przypadku żądane z odsetkami
lub bez odsetek, ale nie żąda się odsetek od odsetek wyliczonych kwotowo,
4) żądanie zasądzenia świadczenia głównego i obok niego odsetek
wyliczonych kwotowo za określony, zamknięty okres (np. do czasu
wytoczenia powództwa): od odsetek wyliczonych kwotowo żąda się odsetek,
5) żądanie zasądzenia świadczenia głównego, z którym zostały zsumowane
odsetki za określony, zamknięty okres (np. do czasu wytoczenia
powództwa) wraz z odsetkami od tak powiększonego świadczenia głównego
(anatocyzm).
W przypadkach opisanych w punktach 4 i 5 następuje więc doliczenie
skapitalizowanych odsetek do świadczenia głównego rozumiane w ten
sposób, że nie muszą one być z nim zsumowane; istotne jest, aby zostały
poddane oprocentowaniu, gdyż wówczas przestają być odsetkami, a stają
się kapitałem.
Wszystkie te przypadki w zakresie przedstawionego problemu należy
przeanalizować, w świetle art. 20 KPC. Przepis ten niewątpliwie zmienia
zasadę wynikającą z art. 21 KPC, według której przy dochodzeniu pozwem
kilku roszczeń zlicza się ich wartość. Z treści art. 20 KPC wynika, że
dotyczy on sprawy, w której wymienione w nim należności dochodzone są
"obok świadczenia głównego", a więc jako uboczne. Nie dotyczy on więc
sytuacji, gdy świadczenia te dochodzone są samodzielnie. Wtedy po prostu
są one świadczeniem głównym w danym postępowaniu. Z sytuacją taką mamy
do czynienia w przypadku wyżej wskazanym w pkt 2. Jeżeli więc są
dochodzone same odsetki, to przepis art. 20 KPC w sposób oczywisty nie
ma zastosowania. Przepis ten natomiast ma zastosowanie wtedy, gdy obok
świadczenia głównego dochodzone są odsetki i to obojętnie w jakiej
postaci - określone procentowo, czy wyliczone jako kwota - przypadki
wskazane wyżej w pkt 1 i 3. W takich sytuacjach powód dochodzi bowiem
świadczenia głównego i "obok" niego świadczenia ubocznego-odsetek.
Wątpliwości składu orzekającego wzbudza przypadek opisany w pkt 3,
określony jako kapitalizacja odsetek. Wymaga więc rozważenia kwestia co
to w ogóle jest "kapitalizacja odsetek" i czy rzeczywiście ten przypadek
jest kapitalizacją odsetek. Istota kapitalizacji odsetek sprowadza się
do połączenia szeregu świadczeń jednostkowych z sumą świadczenia
pieniężnego, w stosunku do którego były one ustalone. Odbiera to
zobowiązaniu świadczenia odsetek charakter okresowy. Wierzycielowi
przysługuje wówczas prawo pobierania odsetek za opóźnienie od sumy
zwiększonej o zaległe odsetki (por. L. Stecki "Opóźnienie w wykonaniu
zobowiązań pieniężnych", Poznań 1970, s. 220). Jako czynność rachunkowa
kapitalizacja odsetek w potocznym tego słowa znaczeniu polega na
wyliczeniu sumy na podstawie znanej stopy procentowej i okresu czasu.
Kapitalizacja odsetek występuje też jako odrębna kategoria prawna,
polegająca nie tylko na zsumowaniu, ale i dodaniu jej do kwoty kapitału,
a jednocześnie poddaniu skapitalizowanej kwoty oprocentowaniu. Można co
prawda wyobrazić sobie skapitalizowanie w omawianym tu znaczeniu bez
poddania sumy kapitału regułom oprocentowania, jednak kapitalizacja
odsetek w ścisłym i prawnym znaczeniu to oprocentowanie kwoty doliczonej
do sumy świadczenia głównego (por. Z. Strus w glosie do postanowienia z
dnia 5 października 1994 r., III CZP 128/94, OSP 1995 z. 5 poz. 107).
Należy więc stwierdzić, że przypadek opisany w pkt 3 w istocie nie jest
"kapitalizacją" odsetek w sensie prawnym. Instytucja ta polega bowiem
nie tyle na kwotowym wyliczeniu sumy odsetek, ile na poddaniu ich
oprocentowaniu, a więc przekształceniu ich w kapitał. Jeżeli więc powód
wylicza kwotowo wysokość odsetek, ale nie poddaje ich oprocentowaniu, to
nie mamy w znaczeniu prawnym do czynienia z "kapitalizacją" odsetek.
Nadal jako odsetki są one dochodzone "obok" świadczenia głównego i ma do
nich zastosowanie przepis art. 20 KPC. W sytuacji takiej nie zmienia się
charakter dochodzonego świadczenia ani jego wysokość. Do wartości
przedmiotu sporu nie dolicza się więc należności ubocznych, choćby
przypadały powodowi za czas do wniesienia pozwu i choćby je
skapitalizowano w potocznym tego słowa znaczeniu. Można w pozwie żądać
przykładowo kwoty 800 zł z 10% za okres 3 lat (240 zł) albo kwoty 800 zł
jako kapitału i kwoty 240 zł jako odsetek za 3 lata (por. L. Peiper
"Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego", Kraków 1934, s. 88).
Przedstawione rozważania pozwalają na ocenę sytuacji opisanych wyżej w
pkt 4 i 5. W tych przypadkach występuje nie tylko wyliczenie wysokości
odsetek, ale przede wszystkim zmiana ich charakteru z należności
okresowej na kwotę poddaną oprocentowaniu czyli na kapitał. W ten sposób
odsetki nie są już dochodzone "obok" świadczenia głównego, gdyż same
stają się świadczeniem głównym. Jednoznacznie więc przepis art. 20 KPC
nie ma zastosowania do tych sytuacji. Są to przypadki "kapitalizacji
odsetek" w prawnym znaczeniu, czyli uczynienia z odsetek kapitału.
Według prawa materialnego kapitalizacja odsetek następuje, gdy strony po
powstaniu zaległości zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do
dłużnej sumy lub gdy uczynił to powód w chwili wytoczenia powództwa
(art. 482 § 1 KC) oraz przy pożyczkach długoterminowych udzielanych
przez instytucje kredytowe (art. 482 § 2 KC).
Problem przedstawiony w drugim zagadnieniu prawnym należy więc rozwiązać
w ten sposób, że jeżeli odsetki zostały skapitalizowane w znaczeniu
prawnym, czyli obliczono ich sumę za określony czas a następnie poddano
je oprocentowaniu, to nie są one już odsetkami. Bez względu na to, czy
zsumowano je bądź nie ze świadczeniem głównym, to art. 20 KPC nie ma
zastosowania do takiej sytuacji. W rozumieniu prawa materialnego (art.
482 § 1 KC) w takiej sytuacji następuje "doliczenie" do świadczenia
głównego sumy odpowiadającej odsetkom za dany okres. Jeżeli natomiast
odsetki nie zostały poddane oprocentowaniu, to w dalszym ciągu pozostają
odsetkami dochodzonymi "obok" świadczenia głównego i przepis ten ma
zastosowanie.
W sprawie, w której przedstawiono zagadnienie nastąpiło doliczenie
odsetek do kwoty świadczenia głównego, czyli "kapitalizacja" odsetek w
znaczeniu prawnym. Wprawdzie powodowie nie dochodzili wyraźnie odsetek
od zaległych odsetek, ale niewątpliwie sąd pierwszej instancji
uwzględnił powództwo w takim zakresie. Mianowicie wyrokiem z dnia 11
września 1996 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kole zasądził na rzecz
powodów kwoty wyrównania wynagrodzenia za pracę z doliczonymi do nich
zaległymi odsetkami i od ich sumy zasądził ustawowe odsetki od dnia
wniesienia pozwu. Nie budzi więc wątpliwości, że nastąpiła klasyczna
kapitalizacja odsetek w znaczeniu prawnym, czyli doliczenie zaległych
odsetek do kapitału i zasądzenie takiej kwoty wraz z odsetkami
ustawowymi. Niewątpliwie więc odsetki doliczone do kapitału, stały się
kapitałem. Nie były więc dochodzone "obok" świadczenia głównego, gdyż
same stały się tym świadczeniem. Do nich nie ma więc zastosowania
przepis art. 20 KPC. Stosuje się on natomiast do odsetek ustawowych, z
którymi zasądzono świadczenie główne od dnia wytoczenia powództwa. Dla
dopuszczalności kasacji istotna jest wartość przedmiotu zaskarżenia, a
więc rozstrzygającego znaczenia nie ma w tym przypadku sformułowanie
żądania pozwu, lecz treść zaskarżonego wyroku.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy w składzie powiększonym podjął uchwałę
jak w sentencji.

Zdanie odrębne SSN Józefa Iwulskiego do punktu pierwszego uchwały składu
siedmiu sędziów z dnia 21 października 1997 r., III ZP 16/97.
Uważam, że odpowiedź na pytanie przedstawione w pierwszym z
rozpatrywanych zagadnień prawnych powinna być przecząca z następujących
powodów.
Przede wszystkim należy stwierdzić, że treść przepisu art. 3932 § 2 KPC
jest jednoznaczna. Stanowi on wyjątek względem przepisu art. 3932 § 1
KPC i wyraźnie jest ograniczony tylko do przypadku, gdy osoby w nim
wymienione są stroną postępowania. Z całą pewnością nie dotyczy on
sytuacji, w której osoby wymienione w przepisie art. 3932 § 2 KPC są
pełnomocnikami stron lub ich zastępcami jako przedstawiciele ustawowi
czy osoby (organy) reprezentujące strony. Przeciwko rozszerzającej
wykładni tego przepisu przemawiają więc aż dwie podstawowe reguły
wykładni. Mianowicie zasada, że przepisu szczególnego (wyjątkowego) nie
należy interpretować rozszerzająco oraz zasada, że przepisu
jednoznacznego w wykładni językowej nie można interpretować odmiennie do
tej reguły wykładni przy pomocy innych jej metod - wykładni systemowej
czy funkcjonalnej (clara non sunt interpretanda).
Jeden z przedstawionych w uzasadnieniu uchwały poglądów doktryny nie
jest wcale jednoznaczny. T. Wiśniewski w opracowaniu "Apelacja i
kasacja", Warszawa 1996, s. 149-150 stwierdza bowiem, że "można
zastanawiać się nad tym, czy przepis art. 3932 § 2 KPC wchodzi w rachubę
w sytuacji, gdy stroną korzystającą z zaskarżenia kasacyjnego jest Skarb
Państwa, za którego - na mocy art. 67 § 2 KPC - czynności procesowe
podejmuje jako właściwy organ - prezes określonego sądu powszechnego lub
prokurator stosownej prokuratury. Wymienione osoby w takiej sprawie nie
mają stanowiska strony, niemniej jednak wzgląd na ich kwalifikacje
prawnicze i czynne wykonywanie zawodów uprawniających do osobistego
odwoływania się do sądu kasacyjnego we własnej sprawie przemawiałyby za
tym, aby w omawianej sytuacji zinterpretować przepis rozszerzająco.
Kwestia jest znów sporna". Poglądy tego autora nie są więc jednoznaczne,
a przede wszystkim nie są konsekwentne, gdyż wcześniej (s. 148)
stwierdza on" ... osoby wymienione w art. 3932 § 2 KPC mogą
samodzielnie, bez adwokata zaskarżać orzeczenia sądów drugiej instancji
w drodze kasacji jedynie we własnych sprawach, a więc już nie w
sprawach, w których stronami są osoby wyszczególnione w art. 87 § 1 in
fine KPC. Omawiane zwolnienie od przymusu adwokacko-radcowskiego nie
wchodzi również w rachubę, jeżeli osoby wymienione w art. 3932 § 2 KPC
występują w charakterze przedstawicieli ustawowych stron".
O wiele bardziej jednoznacznie i konsekwentnie takie poglądy zostały
przedstawione w opracowaniu M. Sychowicza "Przymus adwokacko-radcowski w
postępowaniu cywilnym", Palestra 1996 nr 7-8, s. 27-37. Autor ten
wywiódł, że"... przymus adwokacko-radcowski przewidziany w art. 3932 § 1
KPC niewątpliwie nie obejmuje osób wymienionych w § 2 w ich sprawach
własnych, gdy występują jako strony procesu, interwenienci uboczni bądź
uczestnicy postępowania nieprocesowego (art. 13 § 2 KPC). ... Wydaje
się, że przy odczytywaniu art. 3932 § 2 KPC trzeba mieć na uwadze przede
wszystkim cel tego przepisu, a ograniczenie się do formalnych metod
prowadziłoby do wyników trudnych do pogodzenia z zasadami zdrowego
rozsądku i zapewne nie oczekiwanych przez ustawodawcę ... Moim zdaniem,
należy uznać, że zwolnienie od przymusu adwokacko-radcowskiego dotyczy
osób wymienionych w art. 3932 § 2 KPC, działających także jako
przedstawiciele ustawowi stron (art. 66 KPC), jak również jako
pełnomocnicy procesowi stron (art. 87 KPC). ... Wniesienie kasacji przez
osobę wymienioną w art. 3932 § 2 KPC - niezależnie od tego, czy działa
ona w imieniu własnym, czy też jako zastępca procesowy strony -
gwarantuje, że kasacja będzie miała odpowiedni poziom, a wyłącznie temu
celowi służy ustanowiony w art. 3932 § 1 KPC przymus adwokacko-radcowski
i przyznanie osobom wymienionym w art. 3932 § 2 KPC zwolnienia od tego
przymusu".
Z podobnym poglądem mamy także do czynienia w orzecznictwie w powołanym
w uzasadnieniu uchwały postanowieniu z dnia 6 lutego 1997 r., II CKN
77/96 (OSP 1997 z. 9 poz. 168). Wyrażono w nim stanowisko, że wymieniony
w art. 3932 § 2 KPC podmiot działający w sprawie jako pełnomocnik
procesowy (art. 87 § 1 KPC) może wnieść kasację także imieniem
reprezentowanego. W jego uzasadnieniu stwierdzono, że ".... kasacja
powinna być złożona przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą
prawnym, ale ten wymóg nie dotyczy m.in. sędziów (art. 3932 § 2 KPC).
Wnioskodawca, który może być pełnomocnikiem procesowym swej żony (art.
87 § 1 KPC), jeżeli sam jest uprawniony do wnoszenia kasacji we własnej
sprawie, może także złożyć kasację w imieniu swej żony jako jej
pełnomocnik procesowy. Odmienne stanowisko nie dałoby się pogodzić z
ratio legis uregulowania prawnego. Powstałaby bowiem taka sytuacja, że
wymieniony w art. 3932 § 2 KPC podmiot mógłby występując w sprawie razem
z żoną, której jest pełnomocnikiem procesowym, w imieniu własnym składać
kasację, a w imieniu żony tej możliwości już by nie miał. Można zatem
stwierdzić, że wymieniony w art. 3932 § 2 KPC podmiot działający w
sprawie jako pełnomocnik procesowy (art. 87 § 1 KPC) może wnieść kasację
także w imieniu reprezentowanego ...".
Powyższe poglądy zostały więc uzasadnione wykładnią funkcjonalną według,
której przepis art. 3932 § 2 KPC zwalnia wymienione w nim osoby od
zachowania przymusu adwokacko-radcowskiego, gdyż poziom ich wiedzy
prawniczej oraz czynne wykonywanie zawodu prawniczego zapewnia
odpowiedni poziom złożonej przez nich kasacji, a taka jest funkcja
przymusu adwokacko-radcowskiego. Mogę się zgodzić z tym, że jedną z
funkcji przymusu adwokacko-radcowskiego jest zapewnienie odpowiedniego
poziomu kasacji składanych do Sądu Najwyższego. Moim zdaniem, jest to
jednak funkcja uzupełniająca. Podstawową funkcją tego przepisu jest
zapewnienie składania kasacji w sprawach, w których występuje
rzeczywisty problem prawny, a więc stworzenie dodatkowego zabezpieczenia
przed składaniem kasacji w sprawach, w których istnieje jedynie problem
ustalenia stanu faktycznego. Zabezpieczenie to może być realizowane
przez umożliwienie składania kasacji tylko za pośrednictwem osób
zawodowo trudniących się wykonywaniem zawodu prawniczego, polegającego
na zastępstwie procesowym. Stąd też nie dostrzegam wskazywanego w
uzasadnieniu uchwały paradoksu, w którym osoby wymienione w § 2 art.
3932 KPC mogą złożyć kasację we własnej sprawie, a nie mogą tego uczynić
będąc pełnomocnikiem (zastępcą) strony. Dopuszczenie takiej możliwości
oznaczałoby bowiem zezwolenie na dokonywanie czynności procesowych
zastrzeżonych dla osób zawodowo trudniących się zastępstwem procesowym
przez osoby, które tylko mają odpowiednie kwalifikacje prawnicze.
Przede wszystkim jednak moim zdaniem, funkcja przepisu wynika z jego
treści. Jak można zauważyć w przedstawionych poglądach ich autorzy
odwołują się nie tyle do funkcji przepisu art. 3932 § 2 KPC, ile do
funkcji przepisu § 1 tego artykułu. Tymczasem z treści art. 3932 § 2 KPC
wynika tylko to, że osoby wymienione w nim mogą składać kasacje we
własnych sprawach (w których są stroną). Funkcją tego przepisu jest więc
zwolnienie ich od przymusu adwokacko-radcowskiego we własnych sprawach,
a nie umożliwienie im wkraczania w zastępstwo procesowe innych
podmiotów, co jest zastrzeżone dla osób zawodowo wykonujących takie
czynności.
Taka argumentacja była używana w zwężającej wykładni odpowiednich
przepisów w poprzednim stanie prawnym. Art. 87 dawnego KPC
(rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 29 listopada 1930 r. - Dz. U. RP Nr
83, poz. 651) stanowił, że zastępstwo adwokackie nie obowiązuje
następujących osób, gdy działają czy to jako strony, czy też jako ich
zastępcy: adwokatów, sędziów, prokuratorów, profesorów i docentów prawa
polskich szkół akademickich, jak również stałych urzędników
referendarskich Prokuratorii Generalnej i mających kwalifikacje
sędziowskie lub adwokackie notariuszów. Mimo takiego sformułowania
przepisu uważano, że zwolnienie dotyczy osób w nim wymienionych,
występujących jako zastępcy ustawowi, a więc jako opiekunowie i
kuratorowie osób małoletnich i ubezwłasnowolnionych lub jako zastępcy
osób prawnych z mocy ustawy, statutu, itp., a nie jako pełnomocnicy
procesowi (por. L. Peiper "Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego"
Kraków 1934, s. 258 czy W. Piasecki J. Korzonek "KPC z komentarzem"
1931, s. 362). Porównanie treści dawnych przepisów i nowych (wykładnia
historyczna) jednoznacznie prowadzi do wniosku, że wolą ustawodawcy było
ograniczenie wyjątku od przymusu adwokacko-radcowskiego. W przepisie
art. 3932 § 2 KPC pominięto bowiem możliwość zwolnienia od przymusu
adwokacko-radcowskiego w sytuacji, gdy wymienione w nim osoby działają
jako "zastępcy stron".
Konkludując uważam, że jednoznaczna wykładnia językowa przemawia za tym,
iż osoby wymienione w art. 3932 § 2 KPC mogą składać kasację tylko w
sprawach, w których są stroną postępowania. Nie mogą więc składać
kasacji w sprawach, w których występują jako pełnomocnicy,
przedstawiciele czy reprezentanci stron. Przemawia za tym zasada
zakazująca rozszerzającej wykładni przepisu szczególnego oraz wykładnia
historyczna, z której można w sposób niewątpliwy odczytać wolę
ustawodawcy. Przeciwko takiej wykładni nie mogą być skutecznie
podniesione argumenty wyprowadzane w wykładni funkcjonalnej, zwłaszcza
że nie jest ona jednoznaczna. Moim zdaniem, przedstawione rozumowanie
nie prowadzi bynajmniej do sytuacji paradoksalnych, a nawet gdyby
prowadziło, to taka była wyraźna wola ustawodawcy i taka jest wyraźna
treść przepisu. To, że w konkretnej sprawie w strukturze organizacyjnej
danej jednostki nie przewidziano stanowiska radcy prawnego nie może mieć
znaczenia. Oczywiste jest bowiem, że zastępstwo takiej jednostki przez
pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym może być realizowane w
drodze zlecenia zastępstwa.


--
http://bdp.e-wro.com GG: 4494911