Poselski projekt ustawy o Rzeczniku do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji

przeciwdziałania dyskryminacji z powodów płci, rasy, pochodzenia narodowego i
etnicznego, religii i przekonań, wieku, niepełnosprawno ci lub orientacji seksualnej,
z drugiej za strony z organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz równego
traktowania oraz przeciwdziałania dyskryminacji z w. w. powodów.
Autorzy projektu szacują koszt wdrożenia ustawy dla budżetu państwa na kwotę
około 7 mln. zł. Na tę kwotę składają się koszty funkcjonowania Rzecznika ds.
Przeciwdziałania Dyskryminacji wraz z jego Biurem, z uwzględnieniem kosztów
wynajmu powierzchni biurowej, wyposażenia biura, opłat mediów oraz podróży
służbowych. W Biurze Rzecznika zatrudnionych będzie ok. 25 osób. Przedstawiony
szacunek kosztów obejmuje także koszty udzielania pomocy prawnej opisanej w
projekcie w pierwszym roku funkcjonowania Rzecznika. O wymieniony koszt należy
pomniejszyć koszty funkcjonowania biura Rzecznika Praw Obywatelskich, które w
pewnym stopniu musiałoby ono ponie ć.
Przedłożony projekt ustawy nie był poddany konsultacjom społecznym w
rozumieniu
art.
34
ust.
3
zdanie
drugie
Regulaminu
Sejmu
RP.
Przedmiot projektowanej regulacji jest objęty zakresem prawa Unii Europejskiej; w
szczególno ci regulują go wcze niej wymienione dyrektywy.

24


Warszawa, 2 maja 2012 r.


BAS–WAPEiM–1021/12

Pani Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu RP


Opinia w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej poselskiego
projektu ustawy o Rzeczniku do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji
w wersji uwzględniającej autopoprawkę
(przedstawiciel wnioskodawców: poseł Ryszard Kalisz)


Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2012 poz. 32),
sporządza się następującą opinię:



1. Przedmiot projektu ustawy
Projekt ustawy przewiduje ustanowienie nowego organu państwa, jakim
ma być Rzecznik do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji, zwany dalej
„Rzecznikiem”. Rzecznik ten, zgodnie z art. 1 ust. 1 i 2 projektu ustawy, ma stać
na straży przestrzegania zasady równego traktowania oraz zakazu dyskryminacji
określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, dyrektywach Unii
Europejskiej, ustawie z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych
przepisów UE w zakresie równego traktowania (Dz. U. Nr 254 poz. 1700) i
ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umowach międzynarodowych. Ma
też przeciwdziałać dyskryminacji z powodu płci, rasy, pochodzenia narodowego
i etnicznego, religii i przekonań, wieku lub orientacji seksualnej.
Projekt ustawy, w art. 2, definiuje pojęcia dyskryminacji bezpośredniej i
dyskryminacji pośredniej, a w art. 3 określa przepisy dotyczące ciężaru dowodu
stosowane w przypadku sformułowania zarzutu dyskryminacji. W art. 4-9
projektu ustawy przyjęto tryb powoływania Rzecznika, warunki, które musi
spełniać osoba powoływana na to stanowisko, a także zakres zadań Rzecznika,
obowiązek współdziałania Rzecznika z właściwymi organami administracji
publicznej, instytucjami oraz organizacjami pozarządowymi (art. 10-19).


2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
Zagadnienia zwalczania dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub
pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub
orientację seksualną są uregulowane przepisach traktatowych. Artykuł 2
Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), stanowiący o wartościach, na których
opiera się Unia wymienia, obok poszanowania godności osoby ludzkiej,
wolności, demokracji, równości, państwa prawnego – poszanowanie praw
człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Artykuł ten stanowi, że
wartości te są wspólne państwom członkowskim w społeczeństwie opartym na
pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz
równości kobiet i mężczyzn. Analogiczne postanowienia zawiera art. 21 Karty
Praw Podstawowych przewidując w ust. 1, że zakazana jest wszelka
dyskryminacja w szczególności ze względu na płeć, rasę, kolor skóry,
pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub
przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do
mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub
orientację seksualną.
Podstawy prawne do przyjmowania aktów prawa wtórnego mających
przeciwdziałać dyskryminacji zostały uwzględnione w art. 19 i art. 151 Traktatu
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TfUE). Artykuł 19 ust. 1 TfUE
postanawia, że bez uszczerbku dla innych postanowień traktatów i w granicach
kompetencji, które traktaty powierzyły Unii, Rada, stanowiąc jednomyślnie, i po
uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może podjąć środki niezbędne w
celu zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub
pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub
orientację seksualną. Art. 19 w ust. 2 TfUE upoważnia Radę i Parlament
Europejski do przyjmowania środków zachęcających, które mają wspierać
działania podejmowane przez państwa członkowskie w celu przyczyniania się
do osiągania celów antydyskryminacyjnych, o których mowa w ust. 1 tego
artykułu. rodki te nie mogą jednak prowadzić do harmonizacji przepisów
krajowych. Artykuł 19 TfUE nie wywiera skutku bezpośredniego, co oznacza,
że nie może być samodzielną podstawą dla dochodzenia przez jednostki
roszczeń wywodzonych z zakazanych, dyskryminujących zachowań opartych na
kryteriach płci, rasy, pochodzenia etnicznego, religii lub światopoglądu,
niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej. Artykuł ten zawiera
wyłącznie normy kompetencyjne, które upoważniają unijne organy
prawodawcze do przyjmowania środków niezbędnych w celu zwalczania
dyskryminacji. Bezpośredni skutek wywołuje natomiast art. 151 TfUE,
nakładający na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia stosowania
zasady równości wynagrodzeń dla pracowników płci męskiej i żeńskiej za taką
samą pracę lub pracę tej samej wartości. Artykuł zawiera również normy
kompetencyjne. Zgodnie z jego ust. 3, Parlament Europejski i Rada są
upoważnione do przyjmowania środków zmierzających do zapewnienia
równości szans i równego traktowania mężczyzn i kobiet w dziedzinie
zatrudnienia i pracy.

2

Na podstawie poprzednich wersji art. 19 i art. 151 TfUE, uwzględnionych
odpowiednio w dawnych art. 13 i art. 141 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę
Europejską (TWE), przyjęto wiele dyrektyw antydyskryminacyjnych, w tym:
1) dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/41/UE z dnia 7 lipca
2010 r. w sprawie stosowania zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn
prowadzących działalność na własny rachunek oraz uchylająca dyrektywę
Rady 86/613/EWG (Dz. Urz. UE L 180 z 15.7.2010, str. 1)
2) dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE z dnia 5 lipca
2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz
równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy
(Dz. Urz. UE L 204 z 26.7.2006, str. 23).
3) dyrektywę Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającą w
życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do
towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług (Dz. Urz. UE L 373 z
21.12.2004, str. 37),
4) dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/73/WE z dnia 23 września
2002 r. zmieniającą dyrektywę Rady 76/207/EWG w sprawie wprowadzenia
w życie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu
do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy
(Dz. Urz. UE L 269 z 5.10.2002, str. 15)
5) dyrektywę Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzającą
w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie
rasowe lub etniczne (Dz. Urz. WE L 180 z 19.7.2000, str. 22; Dz. Urz. UE
polskie wydanie specjalne: rozdz. 20, t. 1, str. 23),
6) dyrektywę Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającą
ogólne warunki ramowe równego traktowania w
zakresie zatrudnienia
i pracy (Dz. Urz. WE L 303 z 2.12.2000, str. 16; Dz. Urz. UE polskie
wydanie specjalne: rozdz. 5, t. 4, str. 79),

Artykuł 13 dyrektywy Rady 2000/43/WE, art. 12 dyrektywy Rady
2004/113/WE, art. 11 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/41/UE,
oraz art. 20 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54 zobowiązują
państwa członkowskie do utworzenia organu krajowego (organów krajowych),
których zadaniem jest wspieranie równego traktowania osób bez względu na
kryteria dyskryminacyjne określone w każdej z dyrektyw. Państwa
członkowskie są zobowiązane do zapewnienia, że do kompetencji tych organów
będzie należało m.in.:
a) świadczenie niezależnej pomocy ofiarom dyskryminacji we wnoszeniu
skarg dotyczących dyskryminacji,
b) prowadzenie niezależnych badań nad dyskryminacją,
c) publikowanie niezależnych sprawozdań i wydawanie zaleceń na temat
wszystkich problemów związanych z dyskryminacją, oraz

3
d) wymiana dostępnych informacji z właściwymi organami europejskimi,
takimi jak Europejski Instytut ds. Równości Płci.


3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej
Utworzenie
Rzecznika
oraz powierzenie mu zadań określonych w
projekcie ustawy jest zgodne z dyrektywą Rady 2000/43/WE, dyrektywą Rady
2004/113/WE, dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/41/UE oraz
dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE. Realizacja celów
ustalonych przez dyrektywy może zostać osiągnięta przez powierzenie
wykonywania zadań istniejącym organom państwa (np. Rzecznikowi Praw
Obywatelskich (art. 208 ust. 1 Konstytucji) lub Pełnomocnikowi Rządu do
spraw Równego Traktowaniaub też ustanowienie nowych organów. Kwestia
sposobu realizacji celów dyrektywy została pozostawiona autonomii
organizacyjnej państw członkowskich. Niektóre państwa członkowskie
powierzają kwestie antydyskryminacyje w kompetencje jednego organu
krajowego, inne natomiast decydują, że poszczególnymi zagadnieniami z tej
dziedziny zajmować się będą wyspecjalizowane organy Wobec
pozostawienia,
mocą dyrektyw, państwom członkowskim
autonomii organizacyjnej w zakresie realizacji celów tych aktów prawnych,
zasadność ustanowienia Rzecznika powinna być dokonywana z uwzględnieniem
krajowych warunków prawnych. Polski ustawodawca powinien zatem rozważyć
zasadność powoływania nowego organu w sytuacji, gdy problematyką
antydyskryminacyjną zajmują się już Rzecznik Praw Obywatelskich i
Pełnomocnik Rządu do spraw Równego Traktowania. Astrahując od oceny, czy
i w jakim zakresie podmioty te realizują obowiązki ustalone w dyrektywach
antydyskryminacyjnych, ewentualnej decyzji o powołaniu kolejnego organu
działającego w tej dziedzinie powinno towarzyszyć jasne określenie podziału
zadań i związanej z tym odpowiedzialności.
Definicje dyskryminacji bezpośredniej i dyskryminacji pośredniej,
zawarte w art. 2 ust. 3 i 4 projektu ustawy są zgodne z definicjami tych pojęć,
formułowanymi w art. 3 lit a) i b) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
2010/41/UE, art. 2 ust. 2 dyrektywy Rady 2000/43/WE, art. 2 ust. 2 dyrektywy
Rady 2000/78/WE, art. 2 lit. a) i b) dyrektywy 2004/113 oraz art. 2 ust. 1 lit. a) i
b) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE.
Artykuł 3 projektu ustawy dotyczący ciężaru dowodu, który przewiduje,
że obowiązkiem osoby, której zarzuca się zakazane dyskryminacyjne
traktowanie jest udowodnienie, że do naruszenia zasady równego traktowania

1 Rozporzadzenie Rady Ministrów z dnia 22 kwietnia 2008 r. w sprawie Pełnomocnika Rządu
do spraw Równego Traktowania (Dz. U. Nr 75, poz. 450).
2 M. Koss-Goryszewska, Polska polityka antydyskryminacyjna wobec mniejszości
narodowych, etnicznych i rasowych w świetle prawa Unii Europejskiej, Instytut Spraw
Publicznyc="http://www.isp.org.pl/uploads/pdf/1740718487.pdf"

4