Poselski projekt ustawy o Rzeczniku do Spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji

broni obywateli tylko przed naruszeniem ich praw przez władze publiczne (Art. 80
Konstytucji: Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach okre lonych w ustawie, do
Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolno ci
lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.). Tymczasem dyrektywy
wymagają ochrony przed dyskryminacją, także ze strony podmiotów prywatnych.
Dyrektywa 2000/43/WE w art. 13 ust. 2 mówi, organ ds. równo ci powinien
„ wiadczyć niezależną pomoc ofiarom dyskryminacji we wnoszeniu skarg”, co
oznacza udzielenie konkretnej pomocy. Tymczasem RPO Irena Lipowicz uważa, że
ma prawo wyboru spraw. Stwierdziła ona : „ Dysponuję ekspertyzą prawną, z której
wynika, że rozumienie tego przepisu w taki sposób, że rzecznik ma obowiązek
działania w każdej sprawie, naruszałoby konstytucyjną zasadę, że RPO „jest
niezależny od innych organów państwowych”.

Należy zgodzić się z opinią Biura Analiz Sejmowych, że Konstytucja zawiera tylko
przepisy dotyczące RPO i RPD, a nie ma w niej mowy o Rzeczniku do Spraw
Przeciwdziałania Dyskryminacji. Jednakże należy zauważyć, iż po pierwsze w dacie
przyjmowania Konstytucji w dniu 2 kwietnia 1997 r. w Polsce nikt nawet nie my lał
o przystąpieniu do Unii Europejskiej i przyjmowaniu jej prawa, a po drugie nie ma w
niej np. w ogóle mowy o Generalnym Inspektorze Ochrony Danych Osobowych
(GIODO), czy o prokuraturze (tylko dwa wyrazy w art. 191 pkt 1 dotyczące
składania wniosków do Trybunału Konstytucyjnego). Czy to oznacza, że GIODO,
czy prokuratura nie są potrzebne i mniej ważne np. od KRRiTV jako organie
konstytucyjnym. Wynika z tego, że parlament może nie zmieniając Konstytucji
wprowadzać do polskiego systemu prawa nowe organy np. kontroli państwowej i
ochrony prawa oczywi cie spełniając warunki prawne i systemowe. Nadto należy
zauważyć, że powołanie ustawą z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrażaniu niektórych
przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania Pełnomocnika Rządu
do Spraw Równego Traktowania stanowi pewne ograniczenie możliwo ci działania
Rzecznika Praw Obywatelskich, gdyż zakres działania tego Pełnomocnika, organu
politycznego, w pewnej czę ci pokrywa się z zakresem działania RPO, jako organu
niezależnego.

14

Państwa członkowskie UE przyjęły bardzo różne rozwiązania instytucjonalnego
przeciwdziałania dyskryminacji. Niektóre powołały organy kolegialne (komisje lub
rady ds. zwalczania dyskryminacji), inne organy jednoosobowe (rzecznik lub
komisarz ds. równo ci funkcjonują w Szwecji, Litwie, Łotwie, czy na Węgrzech).
Nowatorskim rozwiązaniem wydaje się być przykład Bułgarii, gdzie Komisja ds.
Zwalczania dyskryminacji orzeka w kilkuosobowych składach niezależnych
komisarzy powoływanych przez krajowy parlament i prezydenta. Podobnie
kolegialne rozwiązania przyjęto m.in. w Rumunii, Holandii, Danii i Wielkiej Brytanii

Koalicja na Rzecz Równych Szans grupującą ponad 40 podmiotów, której celem jest
podejmowanie działań na rzecz stworzenia prawa realnie wdrażającego wszystkie
wymogi dyrektyw antydyskryminacyjnych przedstawiła dalsze zastrzeżenia
dotyczące ustawy z dnia 3 grudnia 2010 r.
Są to:
• duża ilo ć wyjątków od zasady równego traktowania, co powoduje między
innymi, że na przykład osoby LGBT (lesbijki, geje, osoby biseksualne i
transseksualne) ustawa pozostawiła poza ochroną przed dyskryminacją w
takich sferach jak edukacja, dostęp do dóbr i usług czy zabezpieczenie
społeczne, podczas gdy prawa w tych obszarach gwarantuje osobom
dyskryminowanym ze względu na narodowo ć, rasę czy płeć, podobne
zastrzeżenia dotyczące wyłączania spod ochrony przed dyskryminacją ze
względu na niepełnosprawno ć zgłosiły organizacje osób działających na
rzecz praw niepełnosprawnych oraz organizacje pomagające osobom
skarżącym się z powodu dyskryminacji ze względu na wyznawanie;
• podział zobowiązań dotyczących zwalczania dyskryminacji pomiędzy 2
organy państwa, z których tylko jeden – Rzecznik Praw Obywatelskich – jest
organem niezależnym (o czym także wyżej), jak tego wymagają przepisy
dyrektyw, co osłabia sprawno ć systemu zapobiegania i zwalczania
dyskryminacji. Zastrzeżenia do tego rozwiązania zgłosił także Rzecznik Praw

15
Obywatelskich, który zabiegał nawet o zawieszenie działania ustawy wobec
nieprzygotowania RPO do zadań mu powierzonych;
• pozostawianie możliwo ci dochodzenia roszczeń z tytułu dyskryminacji
wyłącznie w kompetencjach sądów powszechnych, co nie wypełnia zasady
powszechno ci i łatwo ci dochodzenia roszczeń, jak wskazują dyrektywy, ze
względu na konieczno ć wnoszenia opłat przez osoby skarżące się na
dyskryminację oraz przewlekło ć postępowań przed sądami. Nadto należy
zauważyć, że rozumienie „ochrony przed dyskryminacją np.. z powodu płci”
nie jest przez sądy zawsze wła ciwe. Przykładem może być zarejestrowanie
przez Sąd Okręgowy w 2011r. znaku „zakaz pedałowania”, co jest jaskrawym
dyskryminowania osób homoseksualnych. Dlatego projekt ustawy
przewidział specjalną (prostszą i bezpłatną) procedurę postępowania przed
Rzecznikiem, co może zwolnić obywatela ze skorzystania z drogi sądowej.

W związku z tym należy stwierdzić, że ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. w
obowiązującym kształcie nie daje gwarancji, że nie będą nadal prowadzone lub
wszczynane kolejne postępowania przeciwko Polsce przed Europejskim Trybunałem
Sprawiedliwo ci w sprawie niewdrożenia antydyskryminacyjnych dyrektyw UE.

Sposobem na usunięcie tych zagrożeń jest powołanie nowego, zgodnego z
przepisami antydyskryminacyjnymi Unii Europejskiej organu państwa, którego
jedynym zadaniem będzie zapewnienie realnej ochrony obywatelek i obywateli
przed dyskryminacją z różnych przyczyn oraz budowanie systemu zwalczania
dyskryminacji i poszerzanie ochrony przed dyskryminacją.

Równo ć wszystkich obywateli jest fundamentalną zasadą współczesnych
społeczeństw demokratycznych. Społeczno ć międzynarodowa podejmuje działania
mające na celu wzmocnienie infrastruktury prawnej i instytucjonalnej gwarantującej
przestrzeganie zasady równo ci oraz ochronę przed dyskryminacją. Ich wyrazem jest
m.in. przyjęcie protokołu 12. do Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych
Wolno ci Rady Europy, rozszerzającego ochronę przed dyskryminacją na gruncie tej

16
Konwencji, zawarcie klauzuli antydyskryminacyjnej w art. 13. Traktatu o
Wspólnotach Europejskich oraz w art. 21. Karty Praw Podstawowych Unii
Europejskiej, a także wielu innych dokumentów mających na celu przeciwdziałanie
dyskryminacji z różnych powodów. Jako przykład mogą służyć w szczególno ci akty
prawne i dokumenty dotyczące eliminacji dyskryminacji z powodu płci np.
Konwencja ONZ w sprawie dyskryminacji w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu
(1958 r.) Konwencja ONZ w sprawie eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet
(z 1979 roku), Konwencja o prawach politycznych kobiet (1952 r.) Deklaracja ONZ w
sprawie zwalczania przemocy wobec kobiet (1967), Dokument IV wiatowej
Konferencji ONZ w sprawach kobiet „Platforma Działania Pekin 1995”, oraz z
przyczyn innych niż płeć np.: Konwencja Rady Europy o Ochronie Mniejszo ci
Narodowych, dyrektywy równo ciowe Unii Europejskiej czy też unijne Wspólne
Działanie w sprawie Zwalczania Rasizmu i Ksenofobii (z dnia 15.07.1996 r.).
Konieczno ć likwidacji dyskryminacji z przyczyn etnicznych i rasowych jest również
podkre lana w licznych dokumentach z konferencji międzynarodowych np.
Europejskiej Konferencji przeciwko Rasizmowi, Antysemityzmowi i Nietolerancji,
która odbyła się w 2000 r. w Strasburgu, czy wiatowej Konferencji Przeciw
Rasizmowi, Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Związanej z nim Nietolerancji,
która miała miejsce w Durbanie w 2001 r.). Polska uczestniczyła w tych
konferencjach, rząd podpisując dokumenty końcowe, zobowiązał się do wdrażania
ich postanowień. Skonkretyzowaniu zadań i strategii w obszarze zwalczania
dyskryminacji oraz ich wdrażania po więcone są liczne programy realizowane w
krajach UE np. Wspólnotowy Program Działań na rzecz Zwalczania Dyskryminacji
na lata 2001 –2006 oraz Wspólnotowe Programy na rzecz równo ci płci. Zagadnienia
te poruszone zostały także w „Milenijnych Celach Rozwoju” przygotowanych przez
ONZ, w których zawarto wskaźniki umożliwiające obiektywną ocenę postępu w
osiąganiu równo ci w skali globalnej. Trzeci spo ród o miu Milenijnych Celów
Rozwoju mówi o
promowaniu równo ci płci i
wzmocnieniu pozycji kobiet
(empowering women),


17
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej stanowi w art. 32. 1. Wszyscy są wobec prawa
równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub
gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Art. 33 Konstytucji RP podkre la
szczególne znaczenie równouprawnienia kobiet i mężczyzn art. 33. Kobieta i
mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym,
społecznym i gospodarczym. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do
kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej
wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz
uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

W dokumentach międzynarodowych podkre la się, że oprócz generalnych
postanowień zawartych w konstytucjach krajowych, istnieje potrzeba wprowadzenia
szczegółowych rozwiązań dotyczących równo ci wszystkich obywateli i
niedyskryminacji z jakiegokolwiek powodu.
Ustawa o Rzeczniku ds. Przeciwdziałania Dyskryminacji wypełnia zobowiązania
wynikające z prawa wspólnotowego zawartego w dyrektywach dotyczących
równego traktowania z powodu płci, rasy, pochodzenia narodowego i etnicznego,
religii i przekonań, wieku, niepełnosprawno ci lub orientacji seksualnej, zarówno w
publicznej jak i prywatnej sferze życia społecznego. Wiąże się to w szczególno ci z
potrzebą dostosowania polskiego prawa do postanowień zawartych w dyrektywach
UE:
1. Dyrektywa Rady 76/207/EWG z dnia 9
lutego 1976
r. w
sprawie
wprowadzenia w
życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn
w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz
warunków pracy.
2. Dyrektywa Rady 86/613/EWG z dnia 11
grudnia 1986
r. w
sprawie
stosowania zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn pracujących na
własny rachunek, w
tym w
rolnictwie, oraz w
sprawie ochrony kobiet
pracujących na własny rachunek w okresie ciąży i macierzyństwa.

18