Poselski projekt ustawy o świadomym rodzicielstwie

wiek powyżej 35. roku życia jest m.in. przesłanką do przeprowadzenia u ciężarnej badań
prenatalnych. Tymczasem np. w Republice Czeskiej, kraju o znacznie mniejszej liczbie
ludności niż Polska, wykonuje się tych badań 19 razy więcej.
Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności
przerywania ciąży z 1993 roku nie zmniejszyła liczby aborcji m.in. wskutek ograniczonej
dostępności antykoncepcji i braku poradnictwa oraz braku edukacji seksualnej w szkołach.
Badania pokazują, że Polska znajduje się na ostatnim miejscu w Europie, jeśli chodzi o
stosowanie nowoczesnych metod antykoncepcji (według danych wiatowej Organizacji
Zdrowia stosuje je tylko 19 proc. kobiet). Przyczyną jest utrudniony dostęp do informacji i
poradnictwa, spowodowany m.in. tym, że lekarze także i w tym wypadku powołują się na
klauzulę sumienia, odmawiając wypisania recepty, a także brak refundacji środków
antykoncepcyjnych, co dla wielu kobiet jest barierą ekonomiczną. Na liście leków
refundowanych są leki starszej generacji, o działaniu antykoncepcyjnym, ale refundowane
tylko w przypadku gdy zostały zapisane z przyczyn zdrowotnych, bowiem są stosowane w
leczeniu np. bolesnych miesiączek, wahań hormonalnych cyklu itp. Kobiety poniżej 18. roku
życia mają jeszcze bardziej ograniczony dostęp do antykoncepcji, lekarze odmawiają
wystawiania recept, jeżeli nie pojawi się rodzic. W zasadzie niemożliwe jest zdobycie
antykoncepcji postkoitalnej, stosowanej do 72 godzin po stosunku, lekarze mylą ją bowiem
często z wczesnoporonną pigułką RU 486.
Brak w szkołach rzetelnej edukacji o życiu seksualnym człowieka i przyjaznych dla
młodzieży punktów poradnictwa z zakresu edukacji seksualnej skutkuje nieplanowanymi
ciążami i zakażeniami chorobami przenoszonymi drogą płciową. Rośnie liczba urodzeń przez
nastolatki; dla młodych dziewcząt nieplanowane, zbyt wczesne ciąże są prawdziwym
dramatem i są często także powodem prób samobójczych.
Prawa reprodukcyjne obejmujące m.in. fundamentalne prawo wszystkich par i jednostek do
swobodnego decydowania o tym, ile, kiedy i w jakich odstępach czasu mieć dzieci, mają na
celu przede wszystkim zapewnienie dostępu do nowoczesnych metod planowania rodziny.
Rażące naruszenia prawa do ochrony zdrowia reprodukcyjnego i samostanowienia w
sprawach prokreacji, jak też zaniedbania Polski w dostępie do edukacji seksualnej i
nowoczesnych metod planowania rodziny były wielokrotnie przedmiotem krytyki ze strony
gremiów międzynarodowych stojących na straży przestrzegania traktatów ochrony praw
człowieka. W sprawach tych dwukrotnie wypowiedziały się Komitet ONZ ds. Praw
Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (w 1998, 2002 i 2009 roku) oraz Komitet Praw
Człowieka ONZ (w 1999, 2004 i 2010 roku):
 „12. Komitet zauważa, że nakładając niedawno prawne ograniczenia aborcji nie
wzięto pod uwagę względów ekonomicznych ani społecznych. Zaniepokojenie
Komitetu budzi skutek tych ograniczeń: Polki, żeby przerwać ciążę, uciekają się
obecnie często do usług osób bez skrupułów, ryzykując przez to zdrowiem. Komitet
wyraża również niepokój z powodu braku usług planowania rodziny w państwowym
systemie opieki zdrowotnej, co wiąże się z brakiem przystępnych finansowo środków
11 
 
antykoncepcyjnych dla kobiet” (Uwagi podsumowujące Komitetu ONZ ds. Praw
Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1998 roku).
 „11. Komitet z zaniepokojeniem odnotowuje: a) surowe prawo dotyczące aborcji,
którego skutkiem jest duża liczba pokątnych zabiegów przerywania ciąży, co wiąże
się z zagrożeniem dla życia i zdrowia kobiet, b) ograniczony dostęp kobiet do
środków antykoncepcyjnych na skutek wysokich cen i ograniczonej możliwości
otrzymania odpowiednich recept, c) wyłączenie z programu szkolnego edukacji
seksualnej oraz d) niedostatek dostępnych powszechnie programów planowania
rodziny (art. 3, 6, 9 i 26).
Państwo Strona winno wprowadzić strategie i programy służące zapewnieniu pełnego
i wolnego od dyskryminacji dostępu do wszystkich metod planowania rodziny, a także
ponownie wprowadzić do programu szkół państwowych wychowanie seksualne”
(Uwagi końcowe Komitetu Praw Człowieka ONZ z 1999 roku).
 „28. Komitet jest zaniepokojony, iż usługi oferujące planowanie rodziny nie są częścią
systemu opieki zdrowotnej i kobiety nie mają dostępu do taniej antykoncepcji.
Komitet zauważa także, iż edukacja w zakresie zdrowia seksualnego i
reprodukcyjnego nie znajduje odpowiedniego miejsca w programach nauczania.
29. Komitet jest zaniepokojony istnieniem restrykcyjnego prawodawstwa
aborcyjnego, które prowadzi do tego, że duża liczba kobiet decydujących się na
nielegalną aborcję, ryzykuje własnym życiem.
50. Komitet zaleca, aby usługi planowania rodziny były świadczone przez publiczny
system opieki zdrowotnej, aby środki antykoncepcyjne można było kupić po
przystępnych cenach, a edukacja o zdrowiu reprodukcyjnym i seksualnym została
włączona do krajowych programów nauczania.
51. Komitet zwraca się do Państwa Strony o dostarczenie w następnym raporcie
okresowym dokładnych informacji na temat aborcji w Polsce oraz podejmowanych
środków, prawnych i innych, włączając w to przegląd aktualnego prawodawstwa, jakie
Państwo Strona podejmuje w celu ochrony kobiet przed dokonywaniem pokątnych i
niebezpiecznych aborcji” (Uwagi końcowe Komitetu ONZ ds. Praw Gospodarczych,
Społecznych i Kulturalnych z 2002 roku).
 „8. Komitet ponawia swoje głębokie zaniepokojenie restrykcyjnym prawem
aborcyjnym w Polsce, które może zachęcać kobiety do korzystania z niebezpiecznych,
nielegalnych aborcji, którym towarzyszy ryzyko zagrożenia życia i zdrowia. Komitet
jest również zaniepokojony niedostępnością aborcji w praktyce, nawet kiedy prawo na
nią zezwala, na przykład w przypadkach, gdy ciąża jest wynikiem gwałtu, jak również
brakiem informacji na temat korzystania z klauzuli sumienia przez lekarzy, którzy
odmawiają przeprowadzenia legalnych aborcji. Ponadto Komitet wyraża
rozczarowanie z powodu braku informacji na temat rozmiaru zjawiska nielegalnie
przeprowadzanych aborcji i ich konsekwencji dla kobiet (art. 6).
12 
 
Państwo powinno zliberalizować swoje ustawodawstwo oraz praktykę dotyczącą
aborcji. Państwo powinno dostarczyć dalszych informacji na temat korzystania z
klauzuli sumienia przez lekarzy oraz, na ile to możliwe, na temat liczby nielegalnych
aborcji przeprowadzanych w Polsce. Te zalecenia powinny być wzięte pod uwagę w
czasie dyskusji w parlamencie nad projektem ustawy o świadomym rodzicielstwie.
9. Komitet ponawia również swoje zaniepokojenie przyjętymi przez Państwo Stronę
regulacjami dotyczącymi planowania rodziny. Przyczyną zaniepokojenia Komitetu są
również wysoki koszt środków antykoncepcyjnych, zmniejszenie liczby
refundowanych doustnych środków antykoncepcyjnych, brak bezpłatnych usług
planowania rodziny oraz charakter edukacji seksualnej (art. 6) (Uwagi końcowe
Komitetu Praw Człowieka ONZ z 2004 roku).
Ponadto w styczniu 2007 roku Komitet ds. Eliminacji Dyskryminacji Kobiet (CEDAW),
oceniając przedstawione przez Polskę łącznie trzy raporty z wykonania Konwencji w sprawie
likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, również odniósł się do kwestii ochrony
zdrowia reprodukcyjnego:
 „24. (…) Komitet jest zaniepokojony brakiem oficjalnych danych i badań nad skalą
nielegalności aborcji w Polsce oraz wpływem tego zjawiska na zdrowie i życie kobiet.
25. Komitet wzywa Państwo Stronę do skupienia wysiłków na poprawie dostępu
kobiet do opieki zdrowotnej, w szczególności do usług w zakresie zdrowia
seksualnego i reprodukcyjnego, zgodnie z art. 12 Konwencji oraz ogólnym zaleceniem
24. Komitetu w sprawie kobiet i zdrowia. Komitet wzywa Państwo Stronę do
prowadzenia badań nad skalą, przyczynami i skutkami nielegalnych aborcji oraz ich
wpływem na zdrowie i życie kobiet. Komitet wzywa również Państwo Stronę, aby
zapewniło zainteresowanym kobietom możliwości legalnego przerywania ciąży i aby
takie możliwości nie były ograniczane stosowaniem odmowy ze względu na
przekonania. Komitet zwraca się do Państwa Strony o zintensyfikowanie
przedsięwzięć mających zapobiegać niechcianym ciążom, w tym poprzez zapewnienie
pełnego wyboru środków antykoncepcyjnych po dostępnych cenach oraz poprzez
upowszechnianie wiedzy o różnych metodach planowania rodziny. Komitet zaleca,
aby Państwo Strona priorytetowo traktowało sytuację nieletnich i zapewniało edukację
seksualną odpowiednią do ich wieku, przeznaczoną dla dziewcząt i chłopców, w
ramach programów nauczania.
Sytuacja w Polsce wzbudziła też zaniepokojenie Komisarza Praw Człowieka Rady Europy,
który w 2007 roku zauważył, że „dostęp do legalnej aborcji (…) w Polsce jest ograniczony” i
zalecił rządowi zadbanie o to, „aby kobiety spełniające przewidziane prawem kryteria mogły
faktycznie przerwać ciążę bez dodatkowych utrudnień lub przykrości”. Zaś specjalny
sprawozdawca OZN ds. zdrowia stwierdził w swoim raporcie na temat zdrowia i praw
seksualnych i reprodukcyjnych, przedstawionym na forum Rady Praw Człowieka ONZ 4
kwietnia 2010 roku, że „dostęp do pewnych świadczeń związanych ze zdrowiem
reprodukcyjnym, np. (…) legalnej aborcji, jest poważnie ograniczony”.
13 
 
Rażące naruszenia praw reprodukcyjnych, jakich się Polska dopuszcza w stosunku do swoich
obywatelek, były już dwukrotnie przyczyną przegranej przed Europejskim Trybunałem Praw
Człowieka w Strasburgu: w 2007 roku w sprawie Tysiąc przeciwko Polsce i w 2011 roku w
sprawie R.R. przeciwko Polsce Trybunał orzekł na korzyść poszkodowanych. Na rozpatrzenie
czekają w tej chwili dwie kolejne sprawy: S. i T. przeciwko Polsce oraz Z. przeciwko Polsce.
Szczególnie bulwersująca jest sprawa Z. przeciwko Polsce, dotyczy bowiem śmierci młodej
dziewczyny, która umarła, gdyż lekarze odmówili leczenia jej na owrzodzone zapalenie jelita
grubego, bojąc się, iż może dojść do poronienia.
Jakkolwiek kwestia zdrowia reprodukcyjnego nie jest przedmiotem regulacji prawnych w
ustawodawstwie Unii Europejskiej, to warto zauważyć, że Polska jest jednym z ostatnich
krajów UE (obok Irlandii i Malty) o tak restrykcyjnym ustawodawstwie aborcyjnym. W
ostatnim czasie Hiszpania i Portugalia zliberalizowały swoje ustawodawstwo.

3. Różnica pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym
Projekt ustawy o świadomym rodzicielstwie ma nie tylko zapewnić zgodność ustawodawstwa
zwykłego z Konstytucją RP, ale stworzyć także nowoczesny system pozwalający na
faktyczną (a nie tylko deklaratywną) realizację praw reprodukcyjnych i ochronę zdrowia
reprodukcyjnego. Projekt ma naprawić istniejącą lukę w polskim prawodawstwie, tzn. brak
funkcjonujących i przestrzeganych przepisów o świadomym rodzicielstwie i innych prawach
reprodukcyjnych.
Główne założenia projektu opierają się na przekonaniu, że prawa reprodukcyjne to prawa
człowieka, a świadome rodzicielstwo to nie tylko prawo do usunięcia ciąży, ale także prawo
do informacji o własnej seksualności (edukacja seksualna) oraz prawo do decydowania o tym,
kiedy, ile i w jakich odstępach czasu chce się mieć dzieci (refundowana antykoncepcja).
Projekt ustawy reguluje sprawy związane z prawem do informacji, edukacji, poradnictwa i
środków umożliwiających podejmowanie decyzji w zakresie świadomego rodzicielstwa (art.
1) poprzez:
- zapewnienie dzieciom i młodzieży dostępu do wiedzy o świadomym rodzicielstwie, zdrowiu
i seksualności człowieka;
- zapewnienie dostępności nowoczesnych metod i środków zapobiegania ciąży;
- stworzenie możliwości legalnego i bezpiecznego przerywania ciąży;
- zapewnienie kobiecie w ciąży pełnej opieki, zdrowotnej (m.in. poprzez dostęp do badań
prenatalnych i zajęcia w szkole rodzenia) i materialnej;
- zagwarantowanie, że świadczeniodawca, który ma podpisaną umowę z Narodowym
Funduszem Zdrowia, będzie się wywiązywał z zakontraktowanych świadczeń.
Art. 2 projektu ustawy zawiera słowniczek pojęć definiujący pojęcia takie jak: prawa
reprodukcyjne, środki zapobiegania ciąży, świadome rodzicielstwo, przerywanie ciąży,
badania prenatalne, opieka zdrowotna nad kobietą w ciąży, świadczeniodawca, zgodne z
14 
 
terminologią dokumentów międzynarodowych i standardami wiatowej Organizacji Zdrowia.
Warto podkreślić, że tym samym do polskiego języka prawnego zostanie wprowadzone
pojęcie „prawa reprodukcyjne”.
Art. 3 gwarantuje każdemu prawo do samostanowienia w dziedzinie rozrodczości w
warunkach umożliwiających świadome decydowanie o rodzicielstwie. Zawiera przykładową,
otwartą listę działań jednostek administracji publicznej zmierzających do realizacji celu,
jakim jest ochrona świadomego rodzicielstwa.
Art. 4 nakłada na organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego obowiązek
zapewnienia realizacji praw reprodukcyjnych. Precyzuje również zasady współpracy z
organizacjami pozarządowymi działającymi w obszarze praw reprodukcyjnych zgodnie z
ustawą z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie
(Dz. U. z 2010, nr 234, poz. 1536 z późn. zm.).
Art. 5 określa obowiązki organów administracji rządowej i samorządowej w zakresie opieki
zdrowotnej nad kobietą w ciąży i udzielania jej pomocy. Szczegółowy zakres, formy i tryb
przyznawania świadczeń, o których mowa w ust.1, określi Rada Ministrów w drodze
rozporządzenia. Ust. 2 przyznaje uczennicy w ciąży uprawnienie do skorzystania z urlopu i
pomocy niezbędnej do ukończenia edukacji.
Art. 6 wprowadza do programów nauczania szkolnego obowiązkowy przedmiot „wiedza o
seksualności człowieka” w wymiarze nie mniejszym niż jedna godzina lekcyjna tygodniowo.
Przedmiot ten będzie dostosowany do wieku, zdolności poznawczych oraz potrzeb uczniów i
uczennic i ma obowiązywać od pierwszej klasy szkoły podstawowej. Treści programowe
mają obejmować informacje na temat seksualności człowieka i praw reprodukcyjnych,
ochrony przed przemocą seksualną, a także metod i środków zapobiegania ciąży, sposobów
zabezpieczania się przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, w tym HIV/ AIDS, i
kształtowania wolnych od przemocy, partnerskich relacji w związkach i równości płci w
społeczeństwie. Minister właściwy do spraw edukacji i wychowania w porozumieniu z
ministrem właściwym do spraw zdrowia ustali w drodze rozporządzenia zakres treści
nauczania i wprowadzi do systemu dokształcania nauczycieli ww. tematykę. Fakt, że
przedmiot ten będzie nauczany przez osoby mające odpowiednie przygotowanie, będzie
gwarancją przekazywania uczniom i uczennicom rzetelnych i obiektywnych informacji o
seksualności człowieka, wolnych od indoktrynacji, dzięki czemu będą mieli wiedzę
pozwalającą im zabezpieczać się w przyszłości przed niebezpiecznymi zachowaniami
seksualnymi, nieplanowaną ciążą i skuteczniej chronić swoje zdrowie.
Art. 7 nakłada na organy administracji rządowej i samorządowej obowiązek zapewnienia
rzeczywistego dostępu do metod i środków zapobiegania ciąży. Jednocześnie w ust. 2
gwarantuje się refundację środków antykoncepcyjnych na zasadach określonych w przepisach
ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego
przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz. U. z 2011 r., nr 122, poz. 696).
Refundacją mają być objęte również środki antykoncepcji postkoitalnej, co wynika z definicji
środków zapobiegania ciąży ujętej w art. 2 niniejszego projektu ustawy. Prawo do bezpłatnej
antykoncepcji będą miały również osoby znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej. Takie
15