Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo prasowe

Internetu zarówno wówczas, gdy przekaz taki towarzyszy przekazowi utrwalonemu na
papierze, stanowiąc inną elektroniczną jego postać, jak i wówczas gdy istnieje tylko w formie
elektronicznej w Internecie wyczerpuje znamiona przestępstwa z art. 45 Ustawy (Kto wydaje
dziennik lub czasopismo bez rejestracji albo zawieszone – podlega grzywnie albo karze
ograniczenia wolności). Wypada zauważyć, że podmiot taki miał także obowiązek wskazać
nazwę i adres wydawcy imię i nazwisko redaktora naczelnego9.
Sytuację tę rozstrzyga się we wspomnianym ust. 3. W jego ramach dokonuje się
wyłączenia niezarejestrowanych przekazów niepodlegających procesom przygotowywania
redakcyjnego w rozumieniu ust. 2 pkt 8 spod zakresu definicji prasy. W szczególności dotyczy
to blogów, korespondencji elektronicznej, serwisów społecznościowych służących do wymiany
treści tworzonej przez użytkowników, przekazów użytkowników prywatnych w celu
udostępnienia lub wymiany informacji w ramach wspólnoty zainteresowań oraz stron
internetowych użytkowników prywatnych. Wyłączenie to ma na celu rozstrzygnięcie o braku
konieczności rejestrowania nowych form komunikacji społecznej wykorzystywanych przez
użytkowników dla swoich własnych celów. Nie wyklucza to jednak tzw. „dziennikarstwa
obywatelskiego”, które może z formalnego punktu widzenia może być prasą (ze wszelkimi
konsekwencjami, w tym obowiązkami), w przypadku wypełnienia kryteriów zarejestrowania i
pewnej profesjonalizacji prowadzenia działalności (tworzenia przekazów podlegających
kryteriom przygotowania redakcyjnego w rozumieniu art. 7 ust. 2 pkt 8).
Kolejna ze zmian z zakresu definicji wskazanych w Ustawie dotyczy dziennikarza. Z
uwagi na fakt, iż stosunek pracy nie jest jedyną formą aktywności zawodowej prowadzonej
przez dziennikarzy zasadnym jest uregulowanie tej kwestii, w ramach szerokiej kategorii
„innego stosunku prawnego”. Zawierają się w niej powszechnie stosowane umowy
cywilnoprawne (o dzieło, zlecenie) zawierane z dziennikarzami, jak również prowadzenie tej
aktywności przez dziennikarzy, jako działalności gospodarczej. W tym aspekcie sprawy jest to
szersze i bardziej przejrzyste od obecnego podejście do definiowania pojęcia „dziennikarza” na
kanwie Ustawy („dziennikarzem jest osoba zajmująca się redagowaniem, tworzeniem lub
przygotowywaniem materiałów prasowych (…) zajmująca się taką działalnością na rzecz i z
upoważnienia redakcji”). Zmianie ulega również definicja redaktora naczelnego. Zamiast
konstrukcji „uprawnienia do decydowania o całokształcie działalności redakcji” wprowadza się
instytucję „kierownictwa”, co tym samym nawiązuje do art. 25 Ustawy. Instytucja ta
konsumuje w pełni wskazane uprawnienie, powstające na podstawie upoważnienia właściwego
podmiotu (wydawcy). Ostatnią zmianą w tym zakresie jest zmiana dotycząca pojęcia redakcji,

9 Zob. ibidem, s. 319
polegająca na wprowadzeniu bardziej czytelnego formuły tego przepisu.
W nawiązaniu do wymienionego już pojęcia wydawcy dokonuje się kolejnego
rozszerzenia i liberalizacji oraz odpowiedniego dookreślenia regulowanej materii. W art. 8 ust.
2 wprowadza się możliwość realizowania uprawnień wydawniczych bezpośrednio lub za
pośrednictwem wydawnictw własnych, jak również innych wydawnictw – działających jako
nakładca – dla każdego wydawcy (osoba prawna, fizyczna lub inna jednostka organizacyjna
itd.).
W art. 9 dokonuje się z kolei uporządkowania katalogu wyłączenia stosowania Ustawy
(wprowadzając m.in. do tego katalogu Biuletyn Informacji Publicznej, czy Monitor Sądowy i
Gospodarczy), jak również wyeliminowania z niego postanowień odnoszących się do
socjalistycznego systemu prawnego. Przepis ten uzupełnia się o dzienniki urzędowe
wymienione w art. 8 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i
niektórych innych aktów prawnych wprowadzając odesłanie do wskazanej ustawy z uwagi na
fakt, iż z dniem 1 stycznia 2013 r. wchodzi w życie nowelizacja art. 8 zmieniająca katalog
dotychczasowych dzienników urzędowych. Chcąc uniknąć potrzeby kolejnej nowelizacji
Ustawy wprowadza się wymienione odesłanie, zgodnie z którym do 31 grudnia 2012 r.
dziennikami tymi będą Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Dziennik Urzędowy
Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej
„Monitor Polski B”, dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji
rządowej, dzienniki urzędowe urzędów centralnych oraz wojewódzkie dzienniki urzędowe. Z
racji tego, iż w art. 8 nie ujęto Dziennika Urzędowego Unii Europejskiej, który znajduje swoje
oddzielne uregulowanie na gruncie przywołanej ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu
aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (zgodnie z art. 1 ust. 3 tej ustawy),
rozróżnienie to jest podtrzymywane w Ustawie i Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
również zostaje oddzielnie wymieniany, w art. 9 pkt 2 Ustawy.
Nowelizacja obejmuje swoim zakresem również art. 10. Mając na uwadze przywołaną
już kontrolną funkcję dziennikarstwa trudno wskazywać służbę państwu, jako zadanie
dziennikarza. Zasadnym jest natomiast pozostawienie zadania jakim jest służba społeczeństwu,
jak również dookreślenie jej zakresu, jakim jest realizacja prawa dostępu do informacji oraz
tworzenie form rzetelnej debaty publicznej. Postanowienie to jest wzorowane na
obowiązujących w Polsce kodeksach (dobrych praktykach) normujących zasady etyki
dziennikarskiej. W art. 10 wprowadza się także przywołany już inny stosunek prawny,
zarówno w kwestii realizowania ustalonej w statucie lub regulaminie redakcji, w której jest
zatrudniony, ogólnej linii programowej tej redakcji, jak i sankcji związanej rażącym
naruszeniem ogólnej linii programowej.
Nowe brzmienie art. 11 ust. 3 to kolejny przykład ułatwień w zakresie realizacji funkcji
kontrolnej przez prasę. Celem tego przepisu jest rozszerzenie kręgu osób z którymi kierownicy
jednostek organizacyjnych mają umożliwić dziennikarzom nawiązanie kontaktu. Oprócz
pracowników, wyróżnianych na podstawie stosunku pracy, osobami tymi są również inni
bezpośredni współpracownicy tych jednostek (umowy cywilnoprawne, czy też również
indywidualna działalność gospodarcza). Formuła „bezpośredniej współpracy” umożliwia
ograniczenie kręgu tych osób, do tych na które kierownik jednostki ma rzeczywisty wpływ, nie
zaś do „każdych współpracowników tych jednostek” – co mogłoby rodzić nadużywanie tej
regulacji, w stosunku do danego kierownika (w takim wypadku należy zwrócić się do innego
kierownika). W artykule 11 uchyla się również ust. 4 dotyczący obligacji Rady Ministrów do
wydania rozporządzenia określającego organizację i zadania rzeczników prasowych w
urzędach organów administracji rządowej. Tym samym jest to pozbawienie podstawy prawnej
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 2002 r. w sprawie organizacji i zadań
rzeczników prasowych w urzędach organów administracji rządowej (Dz. U. Nr 4, poz. 36).
Materia uregulowana w art. 14 zostaje podzielona pomiędzy art. 14 i art. 14a. W art. 14
normuje się kwestie dotyczące wymaga zgody osób udzielających informacji w przypadku
publikowanie lub rozpowszechnianie w inny sposób informacji utrwalonych za pomocą
zapisów, w tym zapisów fonicznych i wizualnych, zastrzeżeń udzielającego informacji co do
termin i zakres jej opublikowania oraz pewnych ograniczeń co do możliwości opublikowania
informacji (tajemnica zawodowa, dane dotyczące prywatnej sfery życia). W art. 14a.
wprowadza się natomiast nową procedurę autoryzacji wypowiedzi. Chodzi tu przede
wszystkim o konieczność dokonania autoryzacji niezwłocznie. Niezwłoczność dookreślana jest
tu jako 1 dzień (dziennik) lub 2 dni (czasopismo), liczona od chwili doręczenia materiału
prasowego osobie udzielającej informacji, w której to chwili osoba ta mogła się zapoznać z
treścią materiału. W przypadku niezachowania wskazanych terminów działanie takie należy
zakwalifikować jako nieautoryzowania wypowiedzi, a tym samym uznać, że wypowiedź
uzyskała zgodę na publikację. W art. 5 ustawowo określa się działania, których nie można
uznać za autoryzację. Są nimi przedstawienie całkowicie nowych pytań oraz całkowicie
nowych odpowiedzi, traktowane zbiorczo, jako aktywność niezwiązana z wcześniejszym
udzieleniem informacji (różnica przedmiotu odniesienia co do dokonania autoryzacji).
W art. 15 wzmacnia się ochronę autorów materiałów prasowych chcących zachować
anonimowość poprzez ustanowienie prawa do zachowania w tajemnicy danych pozwalających
na ich identyfikację, w szczególności jego imienia i nazwiska. W obecnym stanie prawnym
dane osobowe autora ograniczone są wyłącznie do nazwiska („autorowi materiału prasowego
przysługuje prawo zachowania w tajemnicy swego nazwiska”). Uzupełnieniem wymienionego
przepisu jest ust. 3, w którym rozszerza się dziennikarski obowiązek zachowania w tajemnicy
danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego
materiału o tym charakterze, jak również innych osób udzielających informacji
opublikowanych albo przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie
powyższych danych oraz wszelkich informacji, których ujawnienie mogłoby naruszać
chronione prawem interesy osób trzecich do innych osób zatrudnionych zarówno w ramach
stosunku pracy lub innego stosunku prawnego w redakcjach, wydawnictwach prasowych i
innych prasowych jednostkach organizacyjnych. Art. 15 odpowiada swoim zakresem
nowelizowany art. 16 (ust. 1, 2 i 3). Dodatkowo w art. 16 zmienia się nieobowiązujący już art.
254 ustawy z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karnego na art. 240 § 1 ustawy z dnia 6
czerwca 1997 r. – Kodeks karny, co jest poprawnym odesłaniem. Zgodnie z art. 240 § 1 kto,
mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu
czynu zabronionego określonego w art. 118, 118a, 120–124, 127, 128, 130, 134, 140, 148, 163,
166, 189, 252 lub przestępstwa o charakterze terrorystycznym, nie zawiadamia niezwłocznie
organu powołanego do ścigania przestępstw, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Kolejnym działaniem regulacyjnym zmierzającym do dostosowania Ustawy do
obowiązujących uwarunkowań społeczno-gospodarczych jest usunięcie z systemu prawnego
instytucji Rady Prasowej poprzez uchylenie rozdział 3 Ustawy. Podkreślić należy, iż w Polsce
rolę „regulatora” w zakresie radiofonii i telewizji pełni Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji10.
W chwili obecnej Rada Prasowa jest natomiast instytucją martwą, której powołania zaniedbali
kolejni Prezesi Rady Ministrów11. Będąc jedynie organem opiniodawczym i wnioskującym, ma
ona z samego założenia pozycję słabszą od Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji będącej
konstytucyjnym, niezależnym od rządu organem administracji państwowej, łączącej w sobie
funkcje zarządzające i kontrolne, autonomicznej wobec Rady Ministrów i jej Prezesa.
Konstatując fakt, iż Rada Prasowa faktycznie nie istnieje, wypada także zauważyć, iż
powołania jej nie przewidują projekty prawa prasowego, zgłoszone w ciągu ostatnich
dziesięciu lat. Jedynym wyjątkiem wydaje się być projekt B. Michalskiego, proponujący
funkcjonowanie Rady Prasowej jako organu samorządu dziennikarzy i edytorów12. Należy

10 J. Sobczak, op. cit., s. 678.
11 Instytucja Rady Prasowej jest uregulowana w Ustawie, ale od wielu lat nie została powołana (ostatnią Radę
Prasową powołał premier Z. Messer), zob. I. Dobosz, Prawo prasowe, Warszawa 2011, s. 97.
12 J. Sobczak, op. cit., s. 682 – 683.
także zaznaczyć, że w pewnym stopniu w zakresie oceny etyczności działań dziennikarzy rolę
przewidzianą dla Rady Prasowej pełni Rada Etyki Mediów, stąd też jest to dodatkowy
argument za usunięciem przedmiotowego Rozdziału 3.
Kolejne zmiany z grupy zmian liberalizujących Ustawę to nowelizacja art. 20 ust. 1 i 4.
W ust. 1 wprowadza się właściwą dla postępowania cywilnego nomenklaturę (w miejsce „sądu
wojewódzkiego” wprowadza się „sąd okręgowy” oraz uzupełnia się przepis o miejsce
publikacji ustawy – Kodeks postępowania cywilnego wraz z jej prawidłową datą). Przyśpiesza
się także możliwość rozpoczęcia wydawanie dziennika lub czasopisma, w przypadku gdy
organ rejestracyjny nie rozstrzygnął wniosku o rejestrację w ciągu 14 dni od jego zgłoszenia,
nie zaś 30 dni, jak jest to ustanowione obecnie.
Kolejną zmianą odwołującą się do ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks
postępowania cywilnego jest literalne wprowadzenie w ramach Ustawy możliwości wezwania
strony do poprawienia lub uzupełnienia wniosku o rejestrację w terminie 7 dni, skutkującego
zwrotem wniosku w razie bezskutecznego upływu terminu. Pozostawia się natomiast
zmodyfikowaną przesłankę odmowy rejestracji, jaką jest naruszenie zarejestrowanego już
tytułu prasowego. Ta formuła umożliwia dodatkową opcję ochrony tytułu prasowego,
przeznaczoną dla zarejestrowanych tytułów. W kontekście ochrony oznaczeń podmiotów
niedokonujących rejestracji wskazać trzeba drogę sądową.
Chcąc liberalizować ustawę uchyla się kolejno art. 22 pozbawiając tym samym
możliwości zawieszenia wydawanie dziennika lub czasopisma (na czas określony, nie dłuższy
niż rok), jeżeli w ciągu roku co najmniej trzykrotnie w tym dzienniku lub czasopiśmie zostało
popełnione przestępstwo przez organ.
W art. 25 nowelizuje się ust. 2 usuwając wymóg obywatelstwa polskiego, co jest efektem
internalizacji rynku prasy skutkującym koniecznością dostosowania Ustawy do warunków tego
rynku. W ust. 3, 3a i 3b wprowadza się natomiast konstrukcję prawną występująca w polskim
systemie prawnym na gruncie ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych.
Chodzi tu o art. 18 tej ustawy, w którym określa się negatywne kryteria pełnienia funkcji w
organach spółek kapitałowych, czas trwania zakazu pełnienia funkcji w organach spółek
kapitałowych oraz możliwość skrócenia trwania tego zakazu. Zmiana ust. 4 służy
doredagowaniu normowanej materii („poprawność językowa”). Podobny charakter mają
zmiany przewidziane w art. 27, których celem jest uporządkowanie ujętej w przepisie materii.
Istotne zmiany wprowadza się w art. 31 – 33 Ustawy normujących kwestie reglamentacji
prawnie reakcji na teksty opublikowane w prasie. W doktrynie wyróżnia się zasadniczo dwa
systemy reglamentowanej tej reakcji, a mianowicie: francuski (zwany także romańskim) i