Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo prasowe

(„redaktorem naczelnym dziennika lub czasopisma nie może być osoba skazana za zbrodnie
przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym Polskiej Rzeczypospolitej
Ludowej (…)”).
Do archaicznych regulacji prawnych, których przestarzały charakter wynika z
odniesienia się do niewystępujących już w powszechnym użyciu lub niewykorzystywanych już
technologii, czy też sposobów organizowania aktywności prasy wymienić należy chociażby art.
7 ust. 2, zgodnie z którym „w rozumieniu ustawy prasa oznacza publikacje periodyczne (…), a
w szczególności: (…) stałe przekazy teleksowe (…) oraz kroniki filmowe (…); prasą są także
(…) rozgłośnie oraz tele- i radiowęzły zakładowe (…)”, art. 32 ust. 2 („sprostowanie lub
odpowiedź dotyczące wiadomości lub stwierdzenia zamieszczonych w kronice filmowej należy
opublikować, na koszt wydawcy kroniki filmowej, w ciągu miesiąca, w dzienniku o zasięgu
ogólnokrajowym; informacja o tym powinna być podana w najbliższej kronice filmowej”), czy
też art. 17, stosownie do którego tworzy się Radę Prasową (w praktyce nigdy niepowołaną po
1989 r.).
Obecny stan prawny był również przedmiotem negatywnej oceny Trybunału
Konstytucyjnego, który w wymienionym już wyroku z 1 grudnia 2010 r. uznał, iż art. 46 ust. 1
oraz art. 31 i art. 33 ust. 1 Ustawy są niezgodne z art. 2 i art. 42 ust. 1 Konstytucji RP przez to,
że nie zachowują wymaganej precyzji określenia znamion czynu zagrożonego karą. Również z
negatywną oceną Trybunału spotkał się art. 45 Ustawy (w związku z art. 7 ust. 2 pkt 1 i pkt 3
oraz w związku z art. 20 ust. 1 zdanie pierwsze Ustawy), w zakresie w jakim dotyczy on
czasopism drukowanych. W wyroku z dnia 14 grudnia 2011 r. został on uznany niezgodnym z
art. 31 ust. 3 w związku z art. 54 ust. 1 Konstytucji RP w zakresie, w jakim wprowadza
odpowiedzialność karną za wydawanie czasopisma drukowanego bez rejestracji.

3)
Różnice pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym

W Ustawie zmienia się przywołany już art. 2, tworząc konstrukcje, w świetle której
Rzeczypospolita Polska ma stwarzać prasie warunki niezbędne do wykonywania jej funkcji i
zadań, dbając przy tym o umożliwienie działalności redakcjom dzienników i czasopism
zachowania zróżnicowania pod względem linii programowej, zakresu tematycznego oraz
prezentowanych postaw i poglądów. Użycie konstrukcji podmiotowej poprzez odwołanie się
do Rzeczypospolitej Polskiej koreluje postanowienia ustawy z postanowieniami Konstytucji
RP, w zakresie w jakim odwołano się w nich do takiego dobra jak wolność prasy i innych
środków społecznego przekazu (Art. 14 Konstytucji RP „Rzeczpospolita Polska zapewnia
wolność prasy i innych środków społecznego przekazu”). Sama konstrukcja zastosowana w art.
2 Ustawy jest zbieżna z konstrukcją funkcjonującą na gruncie Konstytucji RP. Wymienić tu
należy art. 6, zgodnie z którym Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i
równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i
rozwoju. Prezentowane podejście skutkować ma w podniesieniu rangi prasy i konieczności
ochrony jej wolności. W praktyce ochronę tę sprawować będą organy Rzeczypospolitej
Polskiej.
Podobny charakter zmian dostrzec należy w art. 3. Zmieniając przepis wychodzi się z
założenia, iż prasa jest dobrem szczególnie chronionym – na co wskazują wymienione już
postanowienia Konstytucji RP, ale i nowe brzmienie art. 2 – koniecznym jest rozszerzenie
katalogu podmiotowego w odniesieniu do ograniczenia lub utrudniania drukowania lub
nabywania przyjętych do druku lub rozpowszechniania dzienników, czasopism lub innych
publikacji prasowych, w tym elektronicznych, z powodu ich linii programowej albo treści. Co
więcej w obecnym stanie prawnym zakaz ten ograniczał się wyłącznie do pracowników
poligrafii oraz kolportażu, co z uwagi na zmieniające się uwarunkowania rynku prasy
spowodowane rozwojem nowych środków masowego przekazu, w tym tych wykorzystujących
środki komunikacji elektronicznej z Internetem włącznie, jest regulacją rozmijającą się z
rzeczywistym wymiarem tego rynku. Ratio legis tego unormowania jest urzeczywistnienie
wolności prasy (i wolności wyrażania poglądów i rozpowszechniania informacji), które na
gruncie obowiązujących przepisów – pomimo podnoszonych w doktrynie przedmiotu
postulatów dotyczących konieczności zastosowania wykładni rozszerzającej6 – na gruncie
wykładni literalnej było interpretowane bardzo wąsko. Pewnym ograniczeniem jest tu
niezgodność z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa, która powodować ma ochronę
działań podejmowanych przez organy państwowe w imię innego interesu prawnego (np.
wykonania orzeczenia sądu wydanego na podstawie art. 37a. Ustawy, zgodnie z którym w razie
skazania za przestępstwo popełnione przez opublikowanie materiału prasowego, sąd może
orzec jako środek karny przepadek materiału prasowego).
W art. 4 ust. 1 wprowadza się zmianę polegającą na dookreśleniu zakresu podmiotów
zobowiązanych do udzielenia prasie informacji o swojej działalności. W obecnym stanie
prawnym zakres tych podmiotów składa się z przedsiębiorców oraz podmiotów niezaliczanych
do sektora finansów publicznych oraz niedziałające w celu osiągnięcia zysku. Zasadnym jest
jednak literalne wskazanie tych podmiotów, co umożliwia przyjęta konstrukcja wyliczenia

6 Por. A. Augustyniak, Komentarz do art. 3a, [w:] G. Kuczyński (red.), Prawo prasowe. Komentarz, Warszawa
2011.
nieenumeratywnego, tworzona przy pomocy zwrotu „w szczególności”. Co więcej w ramach
art. 4 wprowadza się pojęcie „podmiotów niezaliczanych do sektora finansów publicznych”,
które koresponduje z postanowieniami art. 6 ust. 2, w którym zastosowanym kryterium w
odniesieniu do udzielania odpowiedzi na przekazaną krytykę prasową jest możliwości
zakwalifikowania danego podmiotu do sektora finansów publicznych. W części dotyczącej
ochrony informacji na podstawie odrębnych przepisów (jeżeli informacja była objęta tajemnicą
lub narusza prawa do prywatności) pozostawia się obowiązujące regulacje prawne. Udzielanie
przez wskazane podmioty informacji dotyczy zakresu spraw, w jakich prowadzą ono
działalność publiczną.
Kolejna zmiana dotyczy liberalizacji art. 5 ust. 1 poprzez wykreślenie zwrotu
„obywatel”. Wolność słowa i prawo do krytyki są wartościami z których korzystać ma prawo
każdy człowiekowi. Ograniczanie ich tylko do obywateli jest pozostałością systemu
socjalistycznego i w demokratycznym państwie prawa nie ma racji bytu. Podobnie archaiczny
charakter ma art. 6 ust. 1 Ustawy, w którym stanowi się, iż prasa jest zobowiązana do
prawdziwego przedstawiania omawianych zjawisk. Nowelizacja przepisu polega na zastąpieniu
pojęcia „zjawisk” i „omawianie” bardziej uniwersalnymi zwrotami „sprawa” i
„przedstawianie” wraz z ustanowieniem zasad, tj. czynieniem tego w sposób rzetelny i zgodny
z prawdą. Zaznaczyć należy, iż kwestia rzetelności pojawia się również w kontekście art. 10.
W art. 6 ust. 2 na podmioty tworzące sektor finansów publicznych, o których mowa w
art. 9 pkt 1 – 13 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz.
1240, z późn. zm. ) nakłada się obowiązane do udzielenia odpowiedzi na przekazaną im
krytykę prasową bez zbędnej zwłoki. Podmiotami tymi są: organy władzy publicznej, w tym
organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały,
jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki, jednostki budżetowe, samorządowe
zakłady budżetowe, agencje wykonawcze, instytucje gospodarki budżetowej, państwowe
fundusze celowe, Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze, Kasa
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego, Narodowy Fundusz Zdrowia, samodzielne publiczne zakłady
opieki zdrowotnej, uczelnie publiczne, Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki
organizacyjne, państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje
filmowe. Katalog ten uzupełnia się o inne państwowe lub samorządowe osoby prawne
utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, w tym
przedsiębiorstwa, instytuty badawcze, banki i spółki prawa handlowego, jak również partie
polityczne i organizacje spółdzielcze. Jest to możliwie najszersze podejście realizujące ideę,
jaką jest wolność prasy i jej kontrolna funkcja względem władzy ustawodawczej, wykonawczej
i sądowniczej.
Jeżeli chodzi o sam obowiązek udzielenia odpowiedzi należy wypełnić w terminie 7 dni
od dnia otrzymania krytyki prasowej. Rozumiejąc pewne okoliczności utrudniające dopełnienie
tego terminu w sprawach skomplikowanych („szczególnie zawiłych”) termin ten zostaje
wydłużony do 14 dni. Wychodząc z założenia, iż krytyka prasowa powodować może odmowę
udzielenia odpowiedzi w art. 6 ust. 3 wprowadza się ust. 3a, zgodnie z którym w sprawach
spornych, które mogą powstać na kanwie opisanych regulacji, należy odpowiednio stosować
przepisy art. 4 ust. 3 i 4 Ustawy. Stosownie do nich w przypadku odmowy udzielenia
informacji, na żądanie redaktora naczelnego, odmowę doręcza się zainteresowanej redakcji w
formie pisemnej, w terminie trzech dni; odmowa powinna zawierać oznaczenie organu,
jednostki organizacyjnej lub osoby, od której pochodzi, datę jej udzielenia, redakcję, której
dotyczy, oznaczenie informacji będącej jej przedmiotem oraz powody odmowy. Odmowę, o
której mowa w ust. 3, lub niezachowanie wymogów określonych w tym przepisie, można
zaskarżyć do sądu administracyjnego w terminie 30 dni; w postępowaniu przed sądem stosuje
się odpowiednio przepisy o zaskarżaniu do sądu decyzji administracyjnych.
W art. 7 ust 2 pkt 1 Ustawy zmienia się definicję prasy, korelując ją z postulowanym
przez środowisko dziennikarzy i wydawców obowiązkiem zarejestrowania mającym
zabezpieczać bezpieczeństwo prawne rynku prasy („prasa oznacza zarejestrowane publikacje
periodyczne (…)” oraz „,prasą są także wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu
technicznego zarejestrowane środki masowego przekazu”). Definicja ta nie obejmuje
przekazów teleksowych, kroniki filmowe oraz rozgłośni, a także tele- i radiowęzłów
zakładowych z uwagi na coraz mniejszą (jak nie zerową np. przekazy teleksowe) skalę
wykorzystania oraz nieprzystawanie do obecnych uwarunkowań społeczno-gospodarczych
prowadzenia działalności prasowej. Wartym podkreślenia jest fakt rozbudowania definicji
elementy dookreślające wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu technicznego środki
masowego przekazywania. Chodzi tu o środki komunikacji elektronicznej wykorzystujące
Internet, które w przeciwieństwie do wymienionych już „technologii schodzących” z rynku
prasowego, są technologiami „dominującymi” na tym rynku. Okoliczność ta powinna być
odnotowana na poziomie ustawowym, stąd też znajduje ona swoje uregulowanie w ramach art.
7 ust. 2 Ustawy. W tym aspekcie z definicją prasy skorelowane są definicje dziennika (art. 7
ust. 2 pkt 2 Ustawy) oraz czasopisma (art. 7 ust. 2 pkt 3 Ustawy) zbiorczo określane mianem
„przekazu periodycznego” upowszechnianego za pomocą nieenumeratywnego katalogu technik
rozpowszechniania, w ramach którego w sposób szczególny wyróżniono środki komunikacji
elektronicznej (przede wszystkim chodzi tu o te wykorzystujące Internet – vide powyższa
uwaga). Definicje te mają przesądzić o tym, że dzienniki i czasopisma przez to, iż ukazują się
w formie przekazu internetowego, nie tracą znamion tytułu prasowego i to zarówno wówczas,
gdy przekaz internetowy towarzyszy przekazowi utrwalonemu na papierze, drukowanemu,
stanowiąc inną, elektroniczną postać w systemie online, jak i wówczas, gdy przekaz istnieje
tylko w formie elektronicznej w Internecie7. Do takiego wniosku na gruncie stanu prawnego
sprzed przedmiotowej nowelizacji można dojść przy zastosowaniu wykładni. Przekaz
internetowy nie jest bowiem ani drukiem, ani dźwiękiem, ani dźwiękiem i obrazem, a tylko tak
wyrażone treści są zgodnie z wykładnią literalną prasą w obecnym stanie prawnym8.
Odwołanie się do ugruntowanej już w polskim systemie prawnym definicji środków
komunikacji elektronicznej, występującej m. in. ustawie z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks
postępowania administracyjnego, ustawie z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach
lokalnych, ustawie z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów
realizujących zadania publiczne, czy też kluczowej dla rozumienia wymienionej definicji
ustawie z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną, w sposób
jednoznaczny rozstrzyga tę kwestę. Z definicji pracy usuwa się archaizm („zespoły ludzkie”)
pozostawiając jednak powszechnie używane sformułowanie prasy rozumiane przez pryzmat
podmiotowy (prasa obejmuje również poszczególne osoby zajmujące się działalnością
dziennikarską).
Wprowadzenie nowej definicji prasy (wraz z dodanym ust. 3) jest również przejawem
liberalizacji umożliwiającym w sposób jednoznaczny przesądzenie o tym, iż pewne
postanowienia Ustawy nie obejmują działalności nieprofesjonalnej, która na gruncie
obowiązujących regulacji mogła być i była obciążona obowiązkami wynikającymi przepisów
dotyczących m.in. rejestracji działalności prasowej, czy też sankcjami za niedokonanie tej
rejestracji. Z racji tego, iż prasą są także publikacje rozpowszechniane za pomocą Internetu
(przekazy periodyczne rozpowszechniane za pośrednictwem Internetu, dostępne dla
nieograniczonej liczby osób, mogą mieć postać dzienników bądź czasopism w zależności od
częstotliwości ukazywania się) niejednokrotnie spotykało się to z problemami dotyczącymi
konieczności rejestrowania prowadzonych przez osoby fizyczne indywidualnych form
wyrażania własnych poglądów, które mogłyby kwalifikować się jako wypełniające ramy
definicji prasy, dziennika, czy też czasopisma. Okoliczność, iż osoba rozpowszechniająca bez
rejestracji w właściwym sądzie okręgowym dziennik bądź czasopismo za pośrednictwem

7 Zob. J. Sobczak, , Prawo prasowe. Komentarz, Warszawa 2008, s. 318.
8 Por. E. Ferenc-Szydełko, Komentarz. Prawo prasowe, Warszawa 2008, s. 80 – 81.