Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw

Zmiany w art. 62 ust. 1 są konsekwencją zmian wprowadzonych do art. 61 w zakresie
objęcia tymi regulacjami małoletnich bez opieki przekazywanych przez inne państwo
członkowskie na podstawie rozporządzenia 604/2013.
Zmiana w art. 63 ma charakter redakcyjny i wiąże się z wprowadzeniem pojęcia
wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej i postępowania w sprawie udzielenia
takiej ochrony. Zmiany w art. 65 w ust. 1, w art. 66, w art. 70 w ust. 1 w pkt 1 w lit. i w
tiret pierwszym oraz w art. 84 w ust. 1 mają charakter redakcyjny.
Zmiana brzmienia art. 67 ma na celu dostosowanie do rozwiązań przewidzianych w
ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej
(Dz. U. z 2013 r. poz. 135, z późn. zm.), tak aby małoletniego bez opieki, któremu
odmówiono nadania statusu uchodźcy i udzielenia ochrony uzupełniającej, pozostawiać
w pieczy zastępczej (we wszystkich jej formach) do czasu przekazania go organom lub
organizacjom kraju pochodzenia, do których zadań statutowych należą sprawy
małoletnich, a nie jak dotychczas tylko w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Koszty
pozostawania małoletniego bez opieki w pieczy zastępczej i koszty opieki medycznej
będą finansowane z budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister
właściwy do spraw wewnętrznych, ze środków będących w dyspozycji Komendanta
Głównego Straży Granicznej.
W celu wdrożenia art. 21 i art. 22 dyrektywy 2013/33/UE dotyczących osób szczególnej
troski proponuje się zmianę brzmienia art. 68 i art. 69 ustawy o udzielaniu ochrony oraz
dodanie art. 69a. Dyrektywa 2013/33/UE gwarantuje osobom szczególnej troski
uznanym za osoby o szczególnych potrzebach zapewnienie pomocy w trakcie
postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej przy uwzględnieniu
charakteru tych potrzeb. I tak, art. 68 ust. 1 wskazuje, że jeżeli wniosek o udzielenie
ochrony międzynarodowej dotyczy osoby, która może wymagać szczególnego
traktowania, Szef Urzędu będzie oceniał, czy osoba ta wymaga szczególnego
traktowania w postępowaniu w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej lub w
zakresie pomocy socjalnej. Takiej oceny Szef Urzędu będzie mógł dokonać w każdym
czasie do zakończenia postępowania, gdy wyjdą na jaw nowe okoliczności dotyczące
tej osoby. Wnioskodawcę lub osobę, w imieniu której wnioskodawca występuje, będzie
się uznawać za osoby wymagające szczególnego traktowania w zakresie pomocy
socjalnej, w przypadku gdy może zachodzić potrzeba:
24
1) zakwaterowania ich w ośrodku:
a) przystosowanym do potrzeb osób niepełnosprawnych,
b) zapewniającym pokój jednoosobowy,
c) przeznaczonym wyłącznie dla kobiet lub kobiet z dziećmi;
2) umieszczenia ich w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-
-opiekuńczym lub hospicjum;
3) umieszczenia ich w pieczy zastępczej, odpowiadającej sytuacji psychofizycznej;
4) dostosowania diety do ich stanu zdrowia.
Pobyt osób wymagających szczególnego traktowania w zakresie pomocy socjalnej w
zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub hospicjum
będzie finansowany z budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister
właściwy do spraw wewnętrznych, ze środków będących w dyspozycji Szefa Urzędu.
W celu dokonania tej oceny Szef Urzędu będzie mógł zlecić przeprowadzenie badań
lekarskich lub psychologicznych. W przypadku gdy takie badania nie będą
przeprowadzane, cudzoziemiec będzie mógł z własnej inicjatywy i na własny koszt
zorganizować takie badanie. W przypadku cudzoziemca, który będzie uznany za osobę
wymagającą szczególnego traktowania, czynności w postępowaniu w sprawie
udzielenia ochrony międzynarodowej będą wykonywane m.in.:
1) w warunkach zapewniających cudzoziemcowi swobodę wypowiedzi, w sposób
dostosowany do jego stanu psychofizycznego;
2) w terminie dostosowanym do jego stanu psychicznego i fizycznego, wyznaczonym
przy uwzględnieniu terminów korzystania przez cudzoziemca ze świadczeń
zdrowotnych;
3) w miejscu jego pobytu, gdy jest to uzasadnione stanem zdrowia cudzoziemca;
4) w miarę potrzeb na wniosek cudzoziemca zapewniony będzie udział psychologa,
lekarza lub tłumacza płci wskazanej przez cudzoziemca.
Art. 69a dotyczy tej samej grupy cudzoziemców, ale odnosi się do ich sytuacji przy
udzielaniu pomocy socjalnej.
Dodawany art. 69b stanowi wdrożenie art. 23 ust. 1 i 2 dyrektywy 2013/33/UE
wymagającego od państw członkowskich zabezpieczenia interesów małoletniego.
Nowym rozwiązaniem wprowadzanym do ustawy o udzielaniu ochrony przedmiotową
nowelizacją są przepisy regulujące udzielanie informacji prawnej i pomocy prawnej
wnioskodawcy i cudzoziemcowi, którego pozbawia się tej ochrony. Obowiązek
25
zapewnienia osobom ubiegającym się o udzielenie ochrony międzynarodowej
nieodpłatnej informacji prawnej i nieodpłatnej pomocy prawnej wynika z przepisów
tzw. pakietu azylowego, a mianowicie dyrektywy 2013/32/UE, dyrektywy 2013/33/UE
oraz rozporządzenia 604/2013.
Zgodnie z dyspozycją art. 19 ust. 1 dyrektywy 2013/32/UE, na etapie postępowania w
sprawie o udzielenie ochrony międzynarodowej, prowadzonego przez organ pierwszej
instancji, państwa członkowskie zapewniają, aby informacje prawne i proceduralne były
udzielane wnioskodawcom bezpłatnie na prośbę, w tym przynajmniej informacje na
temat postępowania przy uwzględnieniu szczególnej sytuacji danego wnioskodawcy. W
przypadku decyzji odmownej w sprawie wniosku w pierwszej instancji „państwa
członkowskie udzielają także wnioskodawcom na prośbę informacje (…) mające na
celu wyjaśnienie powodów takiej decyzji i sposobów jej zaskarżenia”.
Natomiast w myśl art. 20 ust. 1 dyrektywy 2013/32/UE państwa członkowskie
zapewniają, aby na prośbę udzielano bezpłatnej pomocy i reprezentacji prawnej w
postępowaniach odwoławczych przewidzianych w rozdziale V” (w sprawach o
udzielenie ochrony międzynarodowej). „Obejmuje to co najmniej przygotowanie
wymaganych dokumentów proceduralnych i udział w rozprawie przed sądem pierwszej
instancji w imieniu wnioskodawcy”.
Obowiązek zapewnienia bezpłatnej pomocy prawnej wynika także z art. 25 ust. 4
dyrektywy 2013/32/UE w stosunku do małoletnich bez opieki i ich przedstawicieli
prawnych oraz art. 45 ust. 4 w stosunku do osób, których pozbawiono statusu uchodźcy
lub ochrony uzupełniającej.
Dodatkowo obowiązek zapewnienia nieodpłatnej pomocy prawnej w ramach
postępowania odwoławczego przed sądem dotyczy postępowania w przedmiocie
przekazania wnioskodawcy do państwa członkowskiego odpowiedzialnego za
rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – zgodnie z art. 27 ust. 6
rozporządzenia 604/2013.
W celu wdrożenia do polskiego porządku prawnego przytoczonych powyżej przepisów
projektowana regulacja przewiduje, iż cudzoziemcowi ubiegającemu się o udzielenie
ochrony międzynarodowej i pozbawianemu statusu uchodźcy lub ochrony
uzupełniającej będzie przysługiwała – na jego wniosek – nieodpłatna pomoc prawna.
Informacji prawnej w zakresie wymaganym art. 19 dyrektywy 2013/32/UE, polegającej
na udzielaniu informacji prawnych i proceduralnych, udzielać będzie Szef Urzędu,
26
prowadzący w pierwszej instancji postępowania w sprawie udzielenia ochrony
międzynarodowej. Obowiązek ten realizowany będzie zgodnie z art. 9 k.p.a., który
stanowi, iż organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i
wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które
mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem
postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby
uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w
tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek. W praktyce wykonanie
tego obowiązku będzie polegało na opracowaniu obszernej broszury informacyjnej
skierowanej do cudzoziemców ubiegających się o udzielenie ochrony międzynarodowej
opisującej tryb postępowania, jak też na indywidualnych spotkaniach z cudzoziemcami.
Decyzja w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej zawiera wszystkie elementy
wymagane art. 107 k.p.a. i podlega tłumaczeniu w języku zrozumiałym dla
cudzoziemca. Cudzoziemiec, stosownie do art. 113 ust. 2 może, w razie wątpliwości co
do treści decyzji, żądać wyjaśnienia, które organ udziela w drodze postanowienia.
Opisane działania wyczerpują wymagania art. 19 dyrektywy 2013/32/UE. Udzielanie
tych informacji przez organ administracji jest też przewidziane jako jeden ze sposobów
wdrożenia dyrektywy przez art. 21 ust. 1 dyrektywy.
Dokonując wykładni art. 20 i art. 25 dyrektywy 2013/32/UE, w powiązaniu z art. 46
ust. 3 tej dyrektywy, należało rozważyć, czy w systemie prawa polskiego prawo do
nieodpłatnej pomocy prawnej powinno być zapewnione w postępowaniu przed sądami
administracyjnymi czy też w postępowaniu przed Radą do Spraw Uchodźców.
Art. 46 ust. 3 dyrektywy 2013/32/UE określa prawo do skutecznego środka zaskarżenia
w sposób szeroki, uznając, że skuteczny środek zaskarżenia powinien zapewniać pełne
rozpatrzenie ex nunc zarówno okoliczności faktycznych, jak i kwestii prawnych.
Wykładnia tego przepisu prowadzić może do wniosku, iż sąd pierwszej instancji
powinien brać pod uwagę i badać zagadnienia prawne, jak i okoliczności faktyczne,
które miały miejsce zarówno w czasie postępowania przed organami administracji, jak i
po wniesieniu skargi na decyzję, aż do wydania orzeczenia w sprawie. W tym samym
zakresie powinien rozpatrywać potrzebę przyznania ochrony międzynarodowej.
Oznaczałoby to, że sąd pierwszej instancji powinien być uprawniony do przyznania
statusu uchodźcy lub udzielenia ochrony uzupełniającej.
27
Rozważając sposób wdrożenia wymienionych przepisów dyrektywy, należało wziąć
pod uwagę fakt, że sądy administracyjne badają działalność administracji publicznej co
do jej zgodności z prawem i nie mogą rozstrzygać spraw administracyjnych co do ich
istoty. Nie mogą wydawać finalnych rozstrzygnięć w sprawach administracyjnych. Z
tego względu przyjęto, iż za sąd w rozumieniu dyrektywy 2013/32/UE można uznać
Radę do Spraw Uchodźców.
Proponowane przepisy nie będą naruszały przepisów innych ustaw regulujących
udzielanie pomocy prawnej osobom fizycznym ani nie będą ograniczały uprawnień
innych podmiotów świadczących taką pomoc na podstawie tych ustaw.
Pomoc prawna, w ramach postępowań odwoławczych, będzie polegała na sporządzeniu
odwołania od decyzji Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców oraz działaniu w
charakterze pełnomocnika strony w postępowaniu przed organem II instancji (tzw.
rozszerzona pomoc prawna).
Pomoc prawna nie będzie przysługiwała, jeśli cudzoziemiec ustanowił w swojej sprawie
zawodowego pełnomocnika.
Zgodnie z projektowanymi przepisami nieodpłatna pomoc prawna przysługuje w razie
wydania cudzoziemcowi przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców decyzji o:
odmowie nadania statusu uchodźcy lub udzielenia ochrony uzupełniającej, umorzeniu
postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej, przekazaniu
wnioskodawcy do państwa członkowskiego Unii Europejskiej odpowiedzialnego za
rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej i umorzeniu
postępowania, uznaniu wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej za
niedopuszczalny, odmowie uwzględnienia oświadczenia wnioskodawcy o zamiarze
dalszego ubiegania się o udzielenie ochrony międzynarodowej oraz o pozbawieniu
statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej.
Dla cudzoziemców, którym została wydana decyzja o pozbawieniu statusu uchodźcy
lub ochrony uzupełniającej, dodatkowym kryterium dostępu do nieodpłatnej pomocy
prawnej będzie poziom ich dochodów. Takie rozwiązanie jest zgodne z art. 21 ust. 2
lit. a dyrektywy 2013/32/UE. Przyjęto, że uzyskiwanie przez cudzoziemca dochodu nie
większego niż 100% kryteriów dochodowych określonych w art. 8 ustawy z dnia
12 marca 2004 r. o pomocy społecznej nie pozwoli bez uszczerbku dla minimalnych
warunków jego egzystencji ponieść kosztów ustanowienia pełnomocnika. Kryterium
dochodowego nie będzie się stosować do wnioskodawców, a więc do pozostałych
28