Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw

orzeka o popełnieniu przewinienia dyscyplinarnego, umarzając postępowanie
w zakresie wymierzenia kary dyscyplinarnej”. Analogiczną regulację zawiera art. 68
ust. 3 ustawy o prokuraturze.
Ad. 13
Przewidziana w art. 1 pkt 28 projektu zmiana dodaje do art. 92 usp § 6. Celem
wprowadzenia tej zmiany jest stworzenie możliwości wypłaty gratyfikacji
jubileuszowej sędziemu przechodzącemu w stan spoczynku, jeżeli w dniu przejścia
w stan spoczynku brakuje mu do okresu pracy, od którego zależy nabycie prawa do
gratyfikacji jubileuszowej, nie więcej niż 12 miesięcy. Rozwiązanie to jest analogiczne
do funkcjonującego w odniesieniu do prokuratorów, pracowników sądów i prokuratury
oraz pracowników urzędów państwowych.
Wskazać należy, że do 12 października 2011 r., a więc przed wejściem w życie zmiany
wprowadzonej do art. 92 usp mocą ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy
– Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 203,
poz. 1192), art. 92 § 5 usp stanowił, iż do obliczania i wypłacania gratyfikacji
jubileuszowej stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące nagród jubileuszowych,
o których mowa w przepisach o pracownikach urzędów państwowych. Przepis ten
stanowił podstawę do wypłacania sędziom gratyfikacji jubileuszowej, jeżeli w dniu
przejścia w stan spoczynku brakowało im do okresu pracy, od którego zależało nabycie
prawa do gratyfikacji jubileuszowej, nie więcej niż 12 miesięcy. Oznacza to, że
konstrukcja instytucji stanu spoczynku, w jaki przechodzą sędziowie, nie sprzeciwia się
funkcjonowaniu takiego przepisu. Z punktu widzenia zasad państwa prawa nie ma
przeszkód do nadania projektowi w tej części retroaktywnego skutku, jako że
projektowany przepis nie nakłada obowiązków na obywateli (sędziów), a jedynie
przyznaje im uprawnienie. Uzasadnieniem wprowadzenia przepisu międzyczasowego
regulującego tę kwestię (art. 17 projektu) jest wymóg lojalności wobec obywateli.
Skoro po krótkim okresie nieobowiązywania jest przywracana de facto wcześniejsza
norma dotycząca przyznawania gratyfikacji jubileuszowej, z punktu widzenia zasady
równości trudno uzasadnić pozbawienie uprawnienia do gratyfikacji jubileuszowej
niewielkiej części sędziów, którzy przechodzili w stan spoczynku pomiędzy
12 października 2011 r. a wejściem w życie projektu.
18

Nie jest możliwe jednoznaczne oszacowanie kosztów projektowanej zmiany dla
finansów publicznych. Należy zauważyć, że rocznie w stan spoczynku przechodzi
ok. 130 sędziów, zaś projektowane rozwiązania będą dotyczyć jedynie części z nich.
Ad. 14
W art. 1 pkt 31 projektu dokonano modyfikacji przepisów usp dotyczących kar
dyscyplinarnych. Do § 1 dodano pkt 2a zawierający nową karę dyscyplinarną –
obniżenie wynagrodzenia zasadniczego sędziego od 5 do 15% na okres od 6 miesięcy
do dwóch lat. Szerszy katalog kar ma zapewnić większą elastyczność w ich
wymierzaniu. Dodatkowo w projekcie wprowadzono inne niż dotychczas skutki
orzeczenia niektórych kar dyscyplinarnych. Orzeczenie każdej z kar dyscyplinarnych
poza upomnieniem skutkować ma pozbawieniem możliwości awansowania na wyższe
stanowisko sędziowskie przez okres pięciu lat, niemożnością udziału w tym okresie
w kolegium sądu, orzekania w sądzie dyscyplinarnym oraz objęcia w sądzie funkcji
prezesa sądu, wiceprezesa sądu, kierownika ośrodka zamiejscowego sądu. Art. 15
projektu stanowi, że do postępowań dyscyplinarnych wszczętych przed dniem wejścia
w życie ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe. Poszerzenie katalogu kar pozwoli
na większe możliwości reakcji sądu dyscyplinarnego na przewinienia służbowe.
W chwili obecnej w wypadku sędziego ukaranego już karą nagany, który nie pełni
żadnej funkcji, w sytuacji ponownego popełnienia przez niego przewinienia
dyscyplinarnego sądowi dyscyplinarnemu pozostają de facto jedynie najsurowsze kary
z katalogu określonego w art. 109 § 1 usp.
Termin rozpoczęcia biegu pięciu lat uregulowano analogicznie do obecnego
rozwiązania w usp. Nie budzi wątpliwości, że jakiekolwiek skutki związane
z ukaraniem
w postępowaniu dyscyplinarnym można wiązać dopiero
z uprawomocnieniem się wyroku. Wskazać należy, że w Kodeksie spółek handlowych
(art. 18), również nie uregulowano terminu początkowego biegu przewidzianego tam
zakazu (mającego podobną konstrukcję jak określony w art. 109 § 3 usp).
W art. 1 pkt 32 projektu przewiduje się wprowadzenie uprawnienia Ministra
Sprawiedliwości do żądania akt spraw sądowych prowadzonych przez sędziego, przed
żądaniem podjęcia czynności dyscyplinarnych przez rzecznika dyscyplinarnego przez
tego sędziego.
19

Także i tu znalazła się gwarancja, że przekazanie akt spraw sądowych nie może
naruszać praw strony do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie – zrealizowano ją
przez odesłanie do odpowiedniego stosowania art. 37g § 1a–1c usp.
W nowelizowanym przepisie wskazano także, że uregulowanie to ma na celu
umożliwienie Ministrowi Sprawiedliwości korzystania z określonego w art. 114 § 1 usp.
uprawnienia do żądania podjęcia czynności dyscyplinarnych. Częstokroć zarzuty
formułowane pod adresem sędziego dotyczą prowadzonych przez niego spraw. Ocena,
czy sędzia dopuścił się przewinienia dyscyplinarnego, bez znajomości akt jest
utrudniona, a może być niemożliwa, co utrudnia Ministrowi Sprawiedliwości
prawidłową realizację uprawnienia z art. 114 § 1 usp.
Ad. 15
Celem nowelizacji jest umożliwienie radom gmin dokonywania pełnego i skutecznego
weryfikowania, czy kandydaci na ławników spełniają wymogi ustanowione w art. 158
i 159 usp. Obecne przepisy, tj. art. 162 usp oraz przepisy rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 9 czerwca 2011 r. w sprawie sposobu postępowania
z dokumentami złożonymi radom gmin przy zgłaszaniu kandydatów na ławników oraz
wzoru karty zgłoszenia (Dz. U. Nr 121, poz. 693) są niewystarczające, bowiem
pozwalają jedynie na częściowe ustalenie, czy nie zachodzą przesłanki wymienione
w art. 159 § 1 usp. Uwzględniając powyższe oraz treść art. 162 usp i brzmienie pozycji
11 i 12 w punkcie B (wypełnianych przez kandydata) załącznika do rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 czerwca 2011 r. w sprawie sposobu postępowania
z dokumentami złożonymi radom gmin przy zgłaszaniu kandydatów na ławników oraz
wzoru karty zgłoszenia, możliwe jest zebranie informacji dotyczących statusu
zawodowego kandydata, miejsca i czasu zatrudnienia czy prowadzenia przez kandydata
na ławnika działalności gospodarczej. Natomiast zgodnie z treścią art. 159 § 1 usp
ławnikami nie mogą być:
1) osoby zatrudnione w sądach powszechnych i innych sądach oraz w prokuraturze;
2) osoby wchodzące w skład organów, od których orzeczenia można żądać
skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego;
3) funkcjonariusze Policji oraz inne osoby zajmujące stanowiska związane ze
ściganiem przestępstw i wykroczeń;
20

4) adwokaci i aplikanci adwokaccy;
5) radcy prawni i aplikanci radcowscy;
6) duchowni;
7) żołnierze w czynnej służbie wojskowej;
8) funkcjonariusze Służby Więziennej;
9) radni gminy, powiatu i województwa.
W reakcji na powyższe projekt przewiduje wprowadzenie ustawowego obowiązku
składania przez kandydatów na ławników oświadczenia co do wszystkich okoliczności
określonych w art. 159 § 1 usp.
Ad. 16
Projekt zmierza do nałożenia na Ministra Sprawiedliwości obowiązków związanych
z unowocześnianiem
sądownictwa powszechnego przez wyraźne określenie
kompetencji i zadań obejmowanych dotychczas lakonicznym sformułowaniem
„informatyzacja sądów i obsługa informatyczna”, które znajduje się w art. 179a usp.
W obowiązującym stanie prawnym nie ma przepisów, które wprost przesądzałyby, że
obowiązkiem Ministra Sprawiedliwości jest dostarczanie i obsługa systemów
teleinformatycznych służących do wykonywania zadań z zakresu sprawowania
wymiaru sprawiedliwości, ochrony prawnej lub działalności administracyjnej sądów.
Dotychczasowy stan prawny i analiza orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego
sugerują, że wiele przedsięwzięć informatycznych zrealizowanych przez Ministra
Sprawiedliwości mieściło się wprawdzie w pojęciu nadzoru administracyjnego,
jednakże w miarę rozwoju techniki i zwiększania skali zadań powierzanych
sądownictwu uprawnienia Ministra Sprawiedliwości mogą okazać się zbyt wąskie.
Celem przedłożonego projektu jest więc uregulowanie obowiązków Ministra
Sprawiedliwości względem władzy sądowniczej w zgodzie z dyrektywami Trybunału
Konstytucyjnego ujętymi m.in. w uzasadnieniu wyroku K 45/07 z dnia 15 stycznia
2009 r. W uzasadnieniu powołanego orzeczenia Trybunał Konstytucyjny poddał
dogłębnej analizie m.in. pojęcie „nadzoru administracyjnego”. Trybunał Konstytucyjny
stwierdził wówczas, że organy państwa „ponoszą odpowiedzialność za stworzenie
warunków finansowych i organizacyjnych dla funkcjonowania systemu sądownictwa.
To państwo ma prowadzić do racjonalnego i prawidłowego wykorzystywania środków
21

budżetowych przeznaczonych na funkcjonowanie sądownictwa. Podejście innych
organów władzy państwowej do sądów powinno być zgodne z Europejską kartą
ustawowych zasad dotyczących sędziów (uchwaloną 10 lipca 1998 r. przez Radę
Europy). W akcie tym zawarto obowiązek państwa zapewnienia sędziom środków
niezbędnych dla należytego wykonywania ich zadań, w szczególności dla rozstrzygania
spraw w rozsądnym terminie”.
Przedłożony projekt określa płaszczyzny zadań Ministra Sprawiedliwości, które
zmierzają do stworzenia sędziom i urzędnikom sądowym należytych warunków
pełnienia służby publicznej z wykorzystaniem nowoczesnych technologii. Proponowane
rozwiązania bezpośrednio przyczyniają się do wzrostu jakości obsługi w sądach
powszechnych.
Wykorzystanie nowych technologii i cyfryzacja niektórych czynności w postępowaniu
sądowym są jednym z koniecznych warunków sprawnej organizacji władzy
sądowniczej. Należy pamiętać, że wprowadzanie coraz to nowych obowiązków
dotyczących stosowania nowych technologii w postępowaniu sądowym może stać się
celem samym w sobie, które nie przyniesie żadnych korzyści dla państwa i obywateli, o
ile obowiązujące przepisy ustrojowe nie pozwolą na optymalne wykorzystanie kadr
i infrastruktury sądów powszechnych.
Do najpoważniejszych mankamentów obowiązującego stanu prawnego należą m.in.:
1) brak wyraźnych wskazówek ustawodawcy odnośnie do desygnatu pojęcia
„informatyzacji” sądownictwa, zadań dotyczących informatyzacji sądów, co z kolei
determinuje zakres odpowiedzialności konstytucyjnej, prawnej i politycznej
Ministra Sprawiedliwości za należyte warunki sprawowania urzędu sędziego;
2) decentralizacja projektów informatycznych poprzez prowadzenie ich przez
poszczególne sądy i brak mechanizmów koordynacji działań informatyzacyjnych
na poziomie ogólnopolskim, prowadzący do zróżnicowanych i nierównych
warunków technicznych urzędowania sądów, a co za tym idzie – różnicujących
także jakość obsługi obywateli w zakresie dostępu do wymiaru sprawiedliwości;
3) brak wyraźnych norm pozwalających na integrację systemów teleinformatycznych
poszczególnych sądów, brak interoperacyjności baz danych stworzonych przez
poszczególne sądy i wymiany danych między sądami, mimo możliwości
22