Rządowy projekt ustawy o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka

c) pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu i – ewentualnie – związana z nią pomoc
finansowa na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, potrzeb
mieszkaniowych lub uzyskanie świadczeń opieki zdrowotnej.
Przesłanki stosowania środków ochrony i pomocy podlegają gradacji w zależności od
ich charakteru, poczynając od ochrony na czas czynności procesowej, poprzez ochronę
osobistą, przy przyjęciu pomocy w zmianie miejsca pobytu jako środka o charakterze
najdalej idącym.
Warunkiem stosowania ochrony na czas czynności procesowej jest zagrożenie życia lub
zdrowia osoby, której wniosek dotyczy. Może ona być zastosowana w każdej sprawie,
niezależnie od jej wagi. Ten środek ochrony polega na asyście funkcjonariuszy Policji
w trakcie czynności procesowej lub w drodze do miejsca jej przeprowadzenia albo
w drodze powrotnej. Szczegółowy rodzaj i metoda ochrony byłyby dostosowywane do
potrzeb danej sprawy. Wskazać należy, że zgodnie z art. 1 ust. 2 ochrona ta może mieć
także zastosowanie w toku czynności prowadzonych w trybie art. 307 k.p.k.
Pozostałe instrumenty bezpośredniej ochrony i wsparcia zostały zaprojektowane jako
narzędzia wyjątkowe w tym znaczeniu, że ich uruchomienie będzie uwarunkowane
stwierdzeniem wysokiego stopnia zagrożenia życia lub zdrowia pokrzywdzonego,
świadka lub innej osoby uprawnionej oraz pewnymi dodatkowymi kryteriami.
Rozróżnienie między zagrożeniem niekwalifikowanym a zagrożeniem wysokiego
stopnia życia lub zdrowia pokrzywdzonego i świadka będzie dokonywane na podstawie
przesłanek przewidzianych w projektowanym art. 2. Wiążą się one z okolicznościami
przedmiotowymi (rodzaj, sposób, okoliczności popełnienia czynu), jak i podmiotowymi
po stronie sprawcy (motywacja) oraz pokrzywdzonego lub świadka (właściwości
i warunki osobiste – co nawiązuje do szczególnych potrzeb ofiar, o których mowa
w art. 22 dyrektywy 2012/29/UE) oraz wreszcie relacji pomiędzy nimi.
Ponadto oba te środki mają być – co do zasady – dostępne w sprawach poważnych,
powodujących realne zagrożenie dla świadka lub pokrzywdzonego. Za takie uznać
należy sprawy, w których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości
sądu okręgowego zgodnie z art. 25 k.p.k. W myśl § 1 i 2 tego przepisu, do właściwości
sądu okręgowego należą sprawy o zbrodnie, o najpoważniejsze występki, w tym
popełnione w ramach przestępczości zorganizowanej, ale również sprawy szczególnej
wagi lub zawiłości, co pozwala na indywidualizację stosowania środków ochrony
i pomocy. Jeżeli chodzi o sprawy nienależące do właściwości sądu okręgowego jako
10

sądu pierwszej instancji, zastosowanie środków ochrony możliwe ma być wyłącznie
w szczególnie uzasadnionych przypadkach, co zapewni projektowanym przepisom
niezbędną elastyczność stosowania, np. jeśli jest ono uzasadnione agresywną postawą
oskarżonego i stwarzanym przez niego zagrożeniem (np. groźba – art. 190 k.k.,
znęcanie się – art. 207 k.k., stalking – art. 190a k.k.).
Przesłankami stosowania ochrony osobistej są wysoki stopień zagrożenia życia lub
zdrowia pokrzywdzonego lub świadka i konieczność długotrwałej ochrony.
Ochrona osobista, w zależności od stopnia niebezpieczeństwa, polega na stałej lub
czasowej obecności policjantów w pobliżu osoby chronionej, czasowej obserwacji
osoby chronionej i otoczenia, w którym przebywa, jak również na wskazywaniu osobie
chronionej bezpiecznego miejsca przebywania oraz czasu i sposobu przemieszczenia
się, a także na określaniu zakresu, warunków i sposobu kontaktowania się osoby
chronionej z innymi osobami. Wskazany środek ochrony, realizowany zwłaszcza
w drodze stałej obecności policjantów w pobliżu osoby chronionej, jest jednym
z najbardziej skutecznych środków zapewnienia bezpieczeństwa osoby chronionej.
Szeroki katalog środków ochrony osobistej umożliwi precyzyjne dostosowanie metod
ochrony do potrzeb danej sprawy.
Najdalej idącym środkiem jest pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu. Przesłanką
jego stosowania jest, podobnie jak w przypadku ochrony osobistej, wysoki stopień
zagrożenia życia lub zdrowia oraz konieczność długotrwałej ochrony. Ponadto środek
ten został zaprojektowany jako subsydiarny, co oznacza konieczność ustalenia, że inne
środki ochrony i pomocy mogą być niewystarczające. Jest to uzasadnione zarówno
logistycznymi komplikacjami i kosztochłonnością, jak i niedogodnością dla osoby
chronionej i jej rodziny. Pozwala on na podjęcie czynności organizacyjnych
umożliwiających osobie chronionej pobyt w miejscu innym niż dotychczasowe, w tym
na udostępnienie tymczasowego lokalu mieszkalnego, zapewniającego podstawowe
potrzeby życiowe, pomoc w wynajęciu mieszkania, przeprowadzce lub
zagospodarowaniu oraz pomoc w załatwieniu ważnych spraw życiowych związanych ze
zmianą miejsca pobytu.
Uzupełnieniem tego środka może być comiesięczna pomoc finansowa na zaspokojenie
podstawowych potrzeb życiowych, potrzeb mieszkaniowych lub na pokrycie kosztów
uzyskania świadczeń opieki zdrowotnej. Nie można bowiem wykluczyć sytuacji, kiedy
11

na skutek realizacji obowiązku zeznawania zagrożenie życia lub zdrowia świadka jest
tak duże, że nie może on podjąć pracy zawodowej.
Comiesięczna pomoc na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych dla osoby
pełnoletniej nie może przekraczać 3500 zł. Pomoc dla osoby małoletniej nie może
przekraczać 2000 zł miesięcznie. W projekcie sformułowano również wytyczne w tym
zakresie, określając kwotę pomocy finansowej bierze się pod uwagę zakres i charakter
przyznawanych środków oraz poprzednie wynagrodzenie osoby chronionej.
Pomoc na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych może być przyznana – zgodnie
z wyżej wymienionymi przesłankami – na pokrycie całości lub części wydatków
łączących się z odpłatnym udostępnieniem tymczasowego lokalu mieszkalnego lub
wynajęciem mieszkania.
Pomoc finansowa na pokrycie kosztów świadczeń opieki zdrowotnej (w kwocie
odpowiadającej ubezpieczeniu dobrowolnemu) przysługiwać będzie osobom, które nie
są uprawnione do skorzystania ze świadczeń finansowanych ze środków publicznych.
Projekt przewiduje ponadto, że właściwy komendant Policji może wskazywać lekarzy
i placówki medyczne, od których osoba chroniona może uzyskać świadczenia opieki
zdrowotnej. Wskazanie osób i podmiotów wykonujących działalność leczniczą ma na
celu zachowanie wymogów związanych z efektywnym wykonywaniem ochrony.
Wskazanie nie jest obowiązkowe dla osoby chronionej, ale niezastosowanie się do
niego może być potraktowane jako nieprzestrzeganie zasad i zaleceń w zakresie
udzielonej ochrony i pomocy, co stanowi fakultatywną przesłankę uchylenia środka,
przewidzianą w art. 17 ust. 2 pkt 3 projektowanej ustawy.
Uzupełnieniem pomocy w zakresie zmiany miejsca pobytu jest również pomoc
w zakresie doręczania osobie chronionej przesyłek pocztowych, co zostało uregulowane
w projektowanych art. 8 i art. 9.
Ustawa wprowadza dwa mechanizmy towarzyszące systemowi środków ochrony
i pomocy, które stanowią jego funkcjonalne wsparcie. Pierwszy z nich polega na
powołaniu instytucji koordynatorów do spraw zapewnienia bezpieczeństwa osób
występujących w procesie karnym. Koordynatorzy mają funkcjonować przy komendach
wojewódzkich Policji. Do ich podstawowych zadań należeć ma zapewnienie
współdziałania jednostek Policji w zakresie stosowania środków ochrony i pomocy,
w tym gromadzenie informacji o ewentualnych zagrożeniach. Ponadto koordynatorzy
mają podejmować działania ułatwiające dostępność pomocy psychologicznej dla
12

pokrzywdzonych. W tym celu przekazywać mają jednostkom Policji informację
o podmiotach udzielających pomocy oraz zbierać informację o odmowie świadczenia
pomocy psychologicznej przez podmiot, który otrzymał na ten cel dotację z Funduszu
Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, co przyczyni się do
lepszego gospodarowania środkami Funduszu.
Drugi mechanizm polega na ułatwieniu dostępu do pomocy psychologicznej dla
pokrzywdzonych oraz osób najbliższych, u których zidentyfikowano zagrożenie
zdrowia psychicznego. W takim przypadku organ prowadzący czynności operacyjno-
-rozpoznawcze
albo sprawdzające lub organ prowadzący postępowanie
przygotowawcze oraz sąd informują pokrzywdzonego o możliwości udzielenia pomocy
psychologicznej świadczonej przez podmioty, które otrzymały na ten cel dotację
z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, lub inne
podmioty świadczące taką pomoc. Do tych ostatnich należą organizacje pozarządowe,
które nie uzyskały wspomnianej dotacji lub Poradnie Zdrowia Psychicznego. Na
wniosek pokrzywdzonego, organ ten może również wezwać podmiot dotowany przez
Fundusz do udzielenia pomocy psychologicznej. Podmiot będzie wówczas zobowiązany
do udzielenia pomocy w terminie 14 dni.
4.2. Postępowanie
Środki pomocy i ochrony stosuje komendant wojewódzki (Stołeczny) Policji właściwy
ze względu na miejsce pobytu osoby, wobec której ma być zastosowany środek ochrony
lub pomocy. Rozwiązanie polegające na uprawnieniu Policji do stosowania takich
środków sprawdziło się w trakcie obowiązywania ustawy o świadku koronnym. Ustawa
przewiduje, że od zarządzenia w przedmiocie zastosowania, odmowy zastosowania lub
uchylenia środków ochrony nie będzie przysługiwać zażalenie, ale wniosek o ponowne
rozpoznanie sprawy.
Decyzja ma być podejmowana na wniosek zainteresowanego albo za jego zgodą na
wniosek sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Uprawniony
komendant Policji będzie każdorazowo zobligowany do kontroli, czy zachodzą
ustawowe przesłanki do objęcia osoby ochroną i pomocą, jak również do oceny stopnia
realnego zagrożenia i doboru adekwatnych środków.
Po zastosowaniu środka ochrony i pomocy, ale przed rozpoczęciem jego wykonywania
osoba chroniona składa właściwemu komendantowi Policji pisemne zobowiązanie do
przestrzegania zasad i zaleceń w zakresie udzielonej ochrony, jak również do
13

wykonywania obowiązków spoczywających na niej z mocy ustawy oraz wynikających
z prawomocnych orzeczeń i decyzji – w razie korzystania ze środków ochrony lub
pomocy polegających na zmianie miejsca pobytu.
Jednocześnie w projektowanym art. 15 proponuje się nałożenie na osobę, której
udzielono ochrony osobistej lub ochrony w zakresie zmiany miejsca pobytu,
zobowiązania do przekazywania informacji niezbędnych dla zapewnienia prawidłowej
realizacji środków ochrony i pomocy, w tym dotyczących kontaktów rodzinnych
i towarzyskich, stanu majątkowego oraz stanu zdrowia. Wszystkie wskazane informacje
mają na celu zapewnienie optymalnego poziomu ochrony i są niezbędne dla
prawidłowej realizacji ochrony. Tożsamy cel ma projektowana regulacja art. 15 ust. 2,
zgodnie z którą osoba objęta ochroną przed wykonaniem środka ochrony lub pomocy
może być poddana za jej zgodą badaniu psychologicznemu.
Wskazane regulacje mają istotne znaczenie z punktu widzenia celów realizowanej
ochrony. Brak współpracy osoby chronionej z funkcjonariuszami sprawującymi
ochronę może zniweczyć ich wysiłki i uczynić ochronę nieskuteczną oraz stwarzać
realne zagrożenie życia i zdrowia funkcjonariuszy.
Zastosowanie środków ochrony lub pomocy poddano limitacjom czasowym –
w założeniu powinny być one stosowane tak długo, jak występuje realne zagrożenie
bezpieczeństwa osoby chronionej. Należy przy tym wskazać, że – jak wynika
z doświadczeń praktyki – zagrożenie dla świadków i pokrzywdzonych zazwyczaj ustaje
z chwilą zakończenia postępowania karnego w sprawie. Zgodnie z projektowanym
art. 16 ust. 1 przewiduje się, że wskazane środki bezpośredniej ochrony i wsparcia
pokrzywdzonych i świadków stosuje się na czas oznaczony, wskazany w zarządzeniu
właściwego komendanta Policji. Zgodnie jednak z ust. 2 tego artykułu, stosowanie
środków ochrony może zostać w uzasadnionych przypadkach przedłużone na dalszy
czas oznaczony.
W art. 17 przewiduje się podstawy do obligatoryjnego i fakultatywnego uchylenia
środków ochrony i pomocy. Taka decyzja powinna być podjęta niezwłocznie po ustaniu
przesłanek, które uzasadniały zastosowanie środków ochrony lub pomocy, lub
w sytuacji, gdy świadek lub pokrzywdzony bezpodstawnie uchylił się od złożenia
zeznań w toku postępowania, w związku z którym udzielono mu środka ochrony
i pomocy, odmówił złożenia pisemnego oświadczenia, o którym mowa jest powyżej,
a także na wniosek osoby chronionej o zakończenie ochrony lub pomocy.
14