Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw

jednoczesnym zapewnieniu wykrycia jak największej liczby ognisk zanieczyszczeń. Istotnym
założeniem projektu rozporządzenia jest zaniechanie prowadzenia dalszych badań
w przypadku wykluczenia występowania zanieczyszczenia na którymkolwiek z etapów.
Z uwagi na wysokie koszty pobierania próbek gruntu uzasadnione jest aby badania
zostały ograniczone do obszarów, które z powodu prowadzonych na nich działalności są
obecnie lub były w przeszłości najbardziej narażone na zanieczyszczenia (§ 2 pkt 1 projektu
oraz § 3 projektu). Byłoby niezasadne prowadzenie badań wszystkich substancji
powodujących ryzyko na każdym terenie, na którym podejrzewa się wystąpienia
zanieczyszczenia. Znaczna część substancji powodujących ryzyko może występować jedynie
na niewielkich obszarach o specyficznej charakterystyce zanieczyszczenia związanej
z określonym rodzajem działalności przemysłowej lub innej. Szczególnie trudne jest
identyfikowanie historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi. Określenie specyfiki
działalności prowadzonej w przeszłości na danym terenie jest szczególnie istotne z uwagi na
trudności z pozyskaniem danych na temat konkretnej emisji zanieczyszczeń. Rodzaje
działalności mogących z dużym prawdopodobieństwem powodować historyczne
zanieczyszczenie powierzchni ziemi określono w załączniku nr 1 do rozporządzenia.
Z kolei, aby ograniczyć koszty analizy laboratoryjnej pobranych próbek należy ustalić
listę substancji powodujących ryzyko, które muszą zostać zbadane podczas badań wstępnych
i szczegółowych (§ 2 pkt 2 oraz § 4 projektu). Mamy tu do czynienia z trzema możliwymi
przypadkami:
– Ustalenie listy substancji uwalnianych w przeszłości, które obecnie stanowią historyczne
zanieczyszczenie powierzchni ziemi. Identyfikacja tego rodzaju zanieczyszczeń stanowi
największy problem z uwagi na niepełne informacje na temat stosowanych w przeszłości
technologii. Dotychczas ustalenie listy substancji do badania było dokonywane na podstawie
istniejącej dokumentacji oraz wiedzy zawodowej osoby prowadzącej badania.
Zaproponowane rozwiązanie, polegające na wskazaniu typowych dla wybranych rodzajów
działalności zanieczyszczeń, które muszą zostać poddane analizie, jest bardziej obiektywne,
jednakże określenie zanieczyszczeń typowych dla historycznych technologii, może mieć
jedynie charakter orientacyjny. Poszczególne rodzaje działalności przemysłowej cechuje
bardzo zróżnicowany poziom zagrożeń z punktu wiedzenia procesów zanieczyszczenia.
Większość rodzajów działalności nie stanowi potencjalnych źródeł zanieczyszczeń
substancjami powodującymi ryzyko, w stopniu powodującym przekroczenie ich
dopuszczalnych zawartości w glebie lub w ziemi. Ostateczne decyzje odnośnie wyznaczenia
listy substancji do zbadania powinny uwzględniać także wszelkie dostępne informacje na
temat terenu, na którym podejrzewa się występowanie zanieczyszczenia.
– Ustalenie listy substancji uwalnianych obecnie lub w nieodległej przeszłości
(po 30 kwietnia 2007 r.), które spowodowały szkodę w środowisku w powierzchni ziemi.
W większości przypadków będzie to analiza informacji dostępnych w zgłoszeniu szkody
w środowisku. Informacje te należy rozpatrywać w powiązaniu z informacjami na temat
działalności, która może być przyczyną szkody.
– Bardziej skomplikowana sytuacja pojawia się w przypadku wykonywania raportów
wynikających z przepisów o pozwoleniach zintegrowanych: raportu początkowego, pomiarów
w trakcie eksploatacji instalacji oraz raportu końcowego. Sensem przepisu jest objęcie
inwentaryzacją wszystkich substancji wykorzystywanych przez instalację zarówno obecnie
jak i tych, które dopiero mają być pojawić się w instalacji w przyszłości. Raport początkowy
ma stanowić informację na temat stanu początkowego terenu zakładu i stanowić punkt
44


odniesienia przy określaniu odpowiedzialności za przeprowadzenie remediacji konkretnych
zanieczyszczeń. Sporządzenie możliwie szczegółowego raportu początkowego jest istotne
zwłaszcza w przypadku gdy prowadzący instalację nie jest w myśl obowiązujących przepisów
o ochronie powierzchni ziemi odpowiedzialny za dokonanie remediacji historycznych
zanieczyszczeń powierzchni ziemi [np. nie jest władającym powierzchnią ziemi lub dokonał
zgłoszenia na podstawie art. 12 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy –
Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U.
Nr 100, poz. 1085)] – wykazanie historycznego zanieczyszczenia w raporcie początkowym
w takim przypadku pozwoli na jasne rozdzielenie zakresu odpowiedzialności za przeszłe
i obecne zanieczyszczenia. Należy przy tym zauważyć, że każda istotna zmiana instalacji,
polegająca na zmianie substancji powodujących ryzyko, które są wykorzystywane,
produkowane lub uwalniane, będzie skutkowała koniecznością sporządzenia nowego raportu
początkowego obejmującego te substancje. Z kolei zakres pomiarów w trakcie eksploatacji
instalacji oraz raportu końcowego zależy wprost od zakresu raportu początkowego – zostało
to określone w przepisach ustawy – Prawo ochrony środowiska.
W rozporządzeniu przewidziano również możliwość wykorzystania do oceny stanu
zanieczyszczenia gleby i ziemi aktualnych, dostępnych dokumentów w tym zakresie (§ 2
ust. 1 pkt 3 projektu). Należy zwrócić uwagę, że taka możliwość jest przewidziana w
dyrektywie IED w odniesieniu do zawartości raportu początkowego (art. 22 ust. 2 lit. b
dyrektywy). Dyrektywa nie przewiduje co należy rozumieć przez „aktualne informacje”,
jednakże zdecydowano się na określenie minimalnych wymogów w tym zakresie (§ 5
projektu). Wydaje się to niezbędne, aby ograniczyć uznaniowość przepisu, zapewnić
wiarygodność wykorzystywanych informacji oraz równe traktowanie podmiotów
wykonujących badania jakości gleby i ziemi, w tym także przygotowujących raporty
wynikające z przepisów o pozwoleniach zintegrowanych.
Najważniejszą częścią oceny zanieczyszczenia jest przeprowadzenie pomiarów
zawartości substancji powodujących ryzyko w glebie lub w ziemi oraz porównanie
otrzymanych wyników z dopuszczalnymi zawartości określonymi w załączniku nr 2
do rozporządzenia (wszystkie wcześniejsze etapy prowadzą do określenia zakresu
niezbędnych badań). Wartości dopuszczalne wyznaczone zostały w oparciu o aktualny stan
wiedzy o ryzyku dla zdrowia ludzi i stanu środowiska stwarzanym przez zanieczyszczenia
gleby i ziemi.
Zawartości dopuszczalne lub wskaźnikowe są popularnym narzędziem stosowanym
w krajach Unii Europejskiej, pozostałych krajach Europy, a także np. w Kanadzie
do charakteryzowania stopnia zanieczyszczenia gleb i gruntów, z uwagi na wygodę
i porównywalność zarówno ze względów prawnych jak i analitycznych. W Unii Europejskiej
z uwagi na brak ramowych instrumentów legislacyjnych w zakresie ochrony gleb, a także
zróżnicowanie właściwości gleb, odmienne warunki geologiczne i klimatyczne w Europie
przyjęte w różnych krajach listy substancji uznawanych za powodujące ryzyko, a także
określone dla nich poziomy zawartości dopuszczalne, znacznie się od siebie różnią.
Zawartości te są często nieporównywalne z uwagi na inny sposób opracowania, wymaganą
metodykę badań, a także przeznaczenie aktów prawnych, w których się znajdują (różne są
skutki prawne przekroczenia dopuszczalnych zawartości – np. obowiązek monitoringu,
przeprowadzenia analizy ryzyka lub remediacji).
W projekcie rozporządzenia zastosowano inny niż dotychczas podział na grupy gruntów
ze względu na ich sposób użytkowania. Przede wszystkim rozdzielono dopuszczalne
45


zawartości dla gruntów rolnych i gruntów przeznaczonych pod zabudowę. Podejście takie
wynika z zupełnie innej drogi narażenia ludzi i elementów środowiska na zanieczyszczenia
w przypadku tych dwóch sposobów użytkowania terenu.
Istotną różnicą jest także uwzględnienie przy określaniu dopuszczalnych zawartości
substancji powodujących ryzyko w glebie lub w ziemi właściwości gleby. Właściwości gleby
mają zasadnicze znaczenie w kształtowaniu „odporności” gleb na zanieczyszczenia oraz
ryzyko migracji tych zanieczyszczeń do wód gruntowych. W obecnie prezentowanej wersji
rozporządzenia zróżnicowanie zawartości dla poszczególnych właściwości gleb dotyczy
metali ciężkich. O przyswajalności i mobilności metali w glebie decydują różne właściwości
gleby, a głównie odczyn, zawartość frakcji spławianej oraz zawartość substancji organicznej.
Czynniki te mają także istotne znaczenie dla sorpcji zanieczyszczeń organicznych, nie ma
jednak dotychczas dostępnych kompleksowych danych naukowych określających bezpieczne
dla środowiska i zdrowia ludzi poziomy zanieczyszczeń organicznych z uwzględnieniem
zróżnicowania właściwości gleb, które mogły być wykorzystane przy opracowaniu
rozporządzenia. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że przyjmując opisane wyżej
rozwiązanie
zrezygnowano
z wykorzystania dotychczasowego parametru
wodoprzepuszczalności przy określaniu zawartości dopuszczalnych.
W projekcie rozporządzenia przy określaniu dopuszczalnych zawartości substancji
powodujących ryzyko zrezygnowano również z kryterium głębokości, gdyż nie ma ono
żadnego uzasadnienia merytorycznego, a nakazywało prowadzenie kosztownych prac
wiertniczych i analitycznych dla przedziałów głębokości, dla których najczęściej nie ma to
uzasadnienia. Analiza unormowań prawnych stosowanych w państwach, zarówno Europy
oraz USA i Kanady, wskazuje, że nigdzie nie ma określonych głębokości, do których należy
badać obecność zanieczyszczeń.
Niezależnie od powyższych zmian merytorycznych dotyczących określania
dopuszczalnych zawartości, wyeliminowano nieścisłości zawarte w obowiązującym
rozporządzeniu w sprawie standardów jakości, które ujawniły się w trakcie jego stosowania,
dotyczące przyjętych dopuszczalnych zawartości i nazw chemicznych związków.

Wymagania odnośnie sposobu prowadzenia badań określono w § 7 i § 8 projektu
rozporządzenia. Identyfikacja zanieczyszczeń odbywa się dwuetapowo:
– Początkowo przeprowadza się badania wstępne o ograniczonym zakresie, których celem
jest potwierdzenie przypuszczeń o występowaniu substancji powodujących ryzyko w glebie
lub w ziemi w ilościach przekraczających dopuszczalne zawartości. Zdecydowano się
ograniczyć zakres badań wstępnych przede wszystkim rezygnując z konieczności głębokich
wierceń, które są bardzo kosztowne. W wielu przypadkach zanieczyszczenie występuje tylko
w powierzchniowej warstwie gleby bądź płytkich warstwach podglebia. Pobieranie próbek
z większych głębokości nie jest uzasadnione jeżeli nie stwierdzono zanieczyszczenia warstwy
powierzchniowej. Ponadto ograniczając zakres badań wstępnych zdecydowano,
że w przypadku możliwości zidentyfikowania źródeł zanieczyszczeń, analizy będą
prowadzone w sąsiedztwie źródła. Natomiast gdy źródła te nie mogą być zlokalizowane
zalecać się będzie zastosowanie jedynie równomiernej siatki pomiarowej. Jest istotne,
że badania mogą zostać zakończone już na tym etapie (np. w przypadku wykonywania
raportu początkowego), jeżeli nie stwierdzi się zanieczyszczenia.
– Jeżeli w wyniku badań wstępnych wykryto zanieczyszczenie konieczne jest
przeprowadzenia badań szczegółowych w celu uściślenia wyników oraz określenia zasięgu
46


występowania zanieczyszczenia. Uzyskane wyniki powinny pozwolić na opracowanie dla
danego terenu planu remediacji.
§ 8 projektu rozporządzenia określa wymagania odnośnie pobierania próbek, które mają
zagwarantować rzetelność prowadzenia badań, z w tym przydatność uzyskanego materiału
do badan laboratoryjnych, a także ograniczyć manipulowanie punktami pomiarowymi w celu
ominięcia zanieczyszczeń. § 8 ust. 3 zawiera bardzo istotne dla prawidłowego stosowania
rozporządzenia odniesienie do wymaganych metodyk referencyjnych prowadzenia badań,
w tym także metodyk pobierania próbek, które zostaną określone w załączniku nr 3 do
rozporządzenia. Metodyki referencyjne wskazano poprzez odesłanie do Polskich Norm, z tym
zastrzeżeniem, że dopuszcza się możliwość stosowania innych metod pod warunkiem
udokumentowania, że specyfikacja metody jest zgodna z wymaganiami określanymi
w metodach i specyfikacji zawartymi w metodykach referencyjnych. W badaniach
właściwości i zanieczyszczenia gleb można uzyskiwać bardzo różne wyniki w zależności od
sposobu pobierania próbek i zastosowanej metody analitycznej. Brak uregulowania tej kwestii
w dotychczasowych przepisach stanowił poważny problem. Dotychczas prowadzący pomiary
miał zupełną dowolność w sporządzaniu schematu pobierania próbek, doboru metody
analitycznej i metody roztwarzania, co mogło prowadzić do uzyskania zawyżonych lub
zaniżonych wyników, a w konsekwencji podważania ich wiarygodności. Autorzy ocen stanu
środowiska teoretycznie i praktycznie mogli zatem tak dobierać metody analityczne, by efekt
końcowy odpowiadał oczekiwaniom zamawiającego, a niekoniecznie był zgodny
z rzeczywistością.

W upoważnieniu do wydania rozporządzenia (projektowany art. 101a ust. 5 ustawy Poś)
zawarto również część fakultatywną. Art. 101a ust. 5 pkt 2 pozwala na określenie w razie
potrzeby dodatkowych wymagań dotyczących oceny wystąpienia zanieczyszczenia na terenie
zakładu gdzie eksploatowana jest instalacja wymagająca uzyskania pozwolenia
zintegrowanego. Oprócz wytycznych zawartych w poszczególnych przepisach rozporządzenia
odnoszących się do kolejnych etapów identyfikacji zanieczyszczeń w glebie lub w ziemi,
z uwagi na zakres wymagań dyrektywy IED konieczne jest również określenie metodyki
badania wód gruntowych na terenie zakładu, na którym opracowywany jest jeden z raportów
wynikających z przepisów o pozwoleniach zintegrowanych. Metodyki referencyjne w tym
zakresie zostały określone w § 9 projektu rozporządzenia poprzez odesłanie
do obowiązującego rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r.
w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód
powierzchniowych i podziemnych (Dz.U. Nr 258, poz.1550).
Fakultatywna część upoważnienia do wydania rozporządzenia zawiera również
możliwość określenia referencyjnych metodyk modelowania rozprzestrzeniania substancji
w glebie, ziemi i wodach gruntowych. Określenie takich metodyk wymaga jednakże
przeprowadzenia prac eksperckich i może zostać uzupełnione w późniejszym czasie.
Z uwagi na możliwość zaklasyfikowania do substancji powodujących ryzyko także
substancji innych niż wymienione w załączniku nr 2 do rozporządzenia w części
fakultatywnej rozporządzenia zawarto również możliwość określenia sposobu określania
dopuszczalnej zawartości w glebie oraz dopuszczalnej zawartości w ziemi dla
niewymienionych wprost substancji powodujących ryzyko. Określenie takich metodyk
wymaga jednakże przeprowadzenia prac eksperckich i może zostać dokonane w późniejszym
czasie.
47


Z uwagi na konieczność zmiany dopuszczalnych poziomów w glebie lub w ziemi dla
niektórych substancji, konieczne było wprowadzenie do projektu rozporządzenia przepisu
przejściowego, który utrzymywałby dotychczasowe standardy jakości gleby lub ziemi dla
terenów poddanych rekultywacji na podstawie dotychczasowych przepisów. Rozwiązanie
takie jest niezbędne, aby nie było konieczne poddawanie tych terenów ponownej remediacji,
jeżeli nie stwarzają one zagrożenia dla zdrowia ludzi. Należy pamiętać, iż samo prowadzenie
remediacji nie jest obojętne dla środowiska.

Projekt rozporządzenia zostanie zamieszczony w Biuletynie Informacji Publicznej
Ministerstwa Środowiska, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności
lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414 i Dz. U. z 2009 r.
Nr 42, poz. 337).
Projekt rozporządzenia jest zgodny z przepisami Unii Europejskiej.
Projekt rozporządzenia zawiera przepisy techniczne w rozumieniu rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego
systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039 oraz z 2004 r. Nr 65,
poz. 597) i w związku z tym podlega notyfikacji.


48