Rządowy projekt ustawy o rzeczach znalezionych oraz zmianie niektórych innych ustaw

wymuszenia rozbójniczego (także w wypadkach mniejszej wagi) oraz przywłaszczenia 
i przywłaszczenia  rzeczy  powierzonej  (także  wtedy,  gdy  stanowią  wypadek  mniejszej 
wagi lub zostały popełnione na szkodę osoby najbliższej). 
Art. 24a ust. 3 przesądza, że postępowanie w sprawie o wpis do rejestru może zostać 
wszczęte  jedynie  na  wniosek.  Określa  przy  tym  podmioty,  którym  przysługuje 
legitymacja wnioskodawcy.  Poza  właścicielem  rzeczy  oraz  dyrektorem  jednostki 
organizacyjnej, w zbiorach której rzecz się znajdowała, mających z racji pokrzywdzenia 
oczywisty interes we wszczęciu postępowania, wniosek o dokonanie wpisu do rejestru 
mogą  skutecznie  złożyć  organy  ścigania  (Policja  i  prokurator)  oraz  wojewódzki 
konserwator  zabytków.  Wskazanie  szerokiego  kręgu  wnioskodawców  ma  na  celu 
zrealizowanie  postulatu  szybkości  postępowania.  Wniosek  powinien  pochodzić  od 
podmiotu,  który  jako  pierwszy  powziął  wiadomość  o  przestępstwie.  Ze  względu  na 
wykonywane  zadania,  organy  ścigania  częstokroć  ujawniają  czyn  zabroniony  zanim 
informacja o nim dojdzie do pokrzywdzonego  właściciela.  Jednakże  w  większości 
przypadków inicjatywa w objęciu utraconej rzeczy wpisem do rejestru należeć będzie 
do jej właściciela. 
Art. 24a ust. 4 nowelizowanej ustawy stanowi,  że  wniosek  o  wpis  składa  się  na 
urzędowym formularzu. Wprowadzenie tego wymogu ma na celu osiągnięcie założonej 
szybkości postępowania. Ujawniony w rejestrze przedmiot musi być przede wszystkim 
identyfikowalny  dla  uczestników  obrotu  gospodarczego.  Spełnienie  tego  założenia 
uzależnione  jest  od  zupełności  opisu  przedmiotu  zawartego  we  wniosku. 
Sformalizowana postać wniosku, zaopatrzonego w szczegółowe instrukcje i pouczenia, 
stanowi gwarancję, że organ ewidencyjny uzyska niezbędne informacje o przedmiocie 
postępowania  bez  potrzeby  kilkukrotnego  zwracania  się  do  wnioskodawcy 
o uzupełnienie  danych.  Formularze  zostaną  udostępnione  zainteresowanym  w  sposób 
najbardziej dla nich dogodny. 
Art.  24a  ust.  5  nowelizowanej  ustawy  maksymalnie  ograniczył  liczbę  stron 
postępowania o wpis do rejestru. Przedmiotowy przepis jest niewątpliwie lex specialis 
w  stosunku  do  przepisu  art.  28  k.p.a.,  stanowiącego,  że:  „stroną  jest  każdy,  czyjego 
interesu prawnego  lub  obowiązku  dotyczy  postępowanie  albo  kto  żąda  czynności 
organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek” – co oznacza, że cytowany 
przepis  Kodeksu  postępowania  administracyjnego  nie  będzie  miał  zastosowania 
16 
 
w postępowaniu  w  sprawach  uregulowanych  w  projektowanej  ustawie.  Przyjęte 
rozwiązanie  usprawnia  postępowanie,  zwalniając  organ  ewidencyjny  z  obowiązku 
ustalenia kręgu podmiotów mających interes prawny w sprawie o wpis do rejestru. 
Art. 24a ust. 6 wskazuje obligatoryjne załączniki do wniosku. W punkcie 1 wymienia 
dokumenty  uprawdopodobniające  popełnienie  czynu  zabronionego,  w  następstwie 
którego  właściciel  utracił  dobro  kultury.  Kopia  zawiadomienia  o  przestępstwie,  odpis 
protokołu  ustnego  zawiadomienia  o  przestępstwie  oraz  postanowienie  stanowią 
w postępowaniu o wpis surogat dowodu popełnienia przestępstwa (semiplena probatio). 
Wymienione w przepisie dokumenty nie dają pewności, a jedynie prawdopodobieństwo, 
że  zdarzenie  przestępne  miało  miejsce.  Przyjęte  rozwiązanie,  choć  nawiązuje  do 
legalnej  teorii  dowodowej,  jest  korzystne  z  punktu  widzenia  strony  postępowania. 
Załączenie  jednego  z  wymienionych  dokumentów  jest  jednocześnie  wymogiem 
formalnym wniosku, z którego zwolnieni są wojewódzki konserwator zabytków, Policja 
i prokurator. 
Punkt 2 przepisu  wymaga  załączenia  fotografii  utraconego  obiektu.  Ustawa  kładzie 
nacisk na możliwość jednoznacznego zidentyfikowania obiektu. Utrwalony wizerunek 
przedmiotu ma w tym zakresie szczególny walor. 
Art. 24b ust. 1 przesądza, że podstawą wpisu jest nieostateczna decyzja administracyjna 
wydawana przez ministra właściwego do spraw kultury. Po wpłynięciu wniosku o wpis 
do rejestru, organ rejestrowy bada w pierwszej kolejności warunki formalne wniosku, 
a w szczególności: dochowanie nakazanej formy, legitymację podmiotu wnioskującego, 
dołączenie  do  wniosku  wymaganych  załączników  oraz  uiszczenie  opłaty  skarbowej. 
Następnie  organ  bada  sprawę  od  strony  merytorycznej.  Ustala,  czy przedmiot 
postępowania należy do jednej z kategorii wskazanych w art. 24a ust. 2 nowelizowanej 
ustawy i czy jest dostatecznie identyfikowalny. Sam wpis do rejestru, zgodnie z treścią 
art.  24b  ust.  2  nowelizowanej ustawy,  jest  czynnością  techniczną,  stanowiącą 
wykonanie  nieostatecznej  decyzji,  polegającą  na  wprowadzeniu  danych 
umożliwiających identyfikację dobra kultury do rejestru, tak aby stały się powszechnie 
dostępne. Z wpisem do rejestru łączą się skutki prawne określone w art. 24e ust. 1 i 2 
nowelizowanej ustawy. 
Ponieważ  rejestr  publiczny  nie  może  wprowadzać  w  błąd  odbiorców  ujawnionych 
w nim  treści,  jedyną  podstawą  odmowy  dokonania  wpisu  jest  brak  możliwości 
17 
 
jednoznacznego zidentyfikowania rzeczy objętej wnioskiem (art. 24b ust. 4). Sytuacja 
tego  rodzaju może mieć miejsce zarówno wtedy,  gdy przedmiot postępowania nie jest 
dostatecznie indywidualizowany jako wytwór rąk ludzkich, jak i wtedy,  gdy opis jego 
właściwości  i  dostępna  dokumentacja  nie  pozwalają  na  rozróżnienie  go  od  innych 
podobnych  przedmiotów.  Przesłanką  odmowy  wpisu  może  być  zatem  zarówno 
seryjność („szablonowość”) przedmiotu, jak i niedostatki informacji o nim. 
Art. 24c ust. 1 in princ. nowelizowanej  ustawy  przesądza  o  elektronicznej  formie 
rejestru.  In fine przepis  statuuje  zasadę  jawności  formalnej  rejestru.  Każdy  ma 
zapewniony  swobodny  dostęp  do  rejestru  w  celu  zapoznania  się  z  jego  treścią. 
Przeglądanie rejestru polega na samodzielnym wywołaniu na ekran monitora żądanych 
treści.  Wgląd  do  rejestru  możliwy  będzie  z  każdego  stanowiska  komputerowego 
mającego połączenie z siecią informatyczną. 
Ustęp 2 przepisu stanowi, że na wniosek każdego, kto tego zażąda wydawane są odpisy 
z  rejestru.  Odpis  jest  powtórzeniem  treści  rejestru  w  zakresie  pojedynczego  wpisu. 
Uzyskanie  odpisu  nie  jest  uzależnione  od  wykazania  jakiegokolwiek  interesu, 
w szczególności  prawnego.  Powszechnie  udostępniane  nie  będą  natomiast  dokumenty 
stanowiące podstawę wpisu. Dokumenty te będą ujawniane wyłącznie organom władzy 
publicznej oraz  właścicielowi  i  jednostce  organizacyjnej,  w  zbiorach  której  rzecz  się 
znajdowała. 
Art.  24d  ust.  1  wprowadza  domniemanie  znajomości danych zawartych rejestrze, 
stanowiąc,  że  od  dnia  dokonania  wpisu  w  rejestrze  nikt  nie  może  zasłaniać  się 
nieznajomością  ujawnionych  w  nim  danych.  Wobec  pełnej  jawności  rejestru  ujemne 
następstwa nieznajomości treści wpisów obciążają tego, kto z niego nie zrobił użytku. 
Art. 24d ust. 2 powołuje domniemanie prawdziwości danych rejestrowych. Przepis ten 
znajdzie  zastosowanie,  gdy  treść  samego  wpisu  np.  na  skutek  wadliwej  działalności 
organu  rejestrowego  jest  niezgodna  z  żądaniem  wniosku.  Wobec  osób  działających 
w dobrej  wierze,  a  więc  takich,  które  nie  wiedziały  o  zaistniałej  rozbieżności, 
rozstrzygająca jest treść rejestru. 
Art. 24e nowelizowanej ustawy wskazuje skutki  prawne, które w odniesieniu do 
określonego przedmiotu wywołuje wpis do rejestru. Przepis wyłącza możliwość utraty 
przez  właściciela  własności  rzeczy  ruchomej  ujawnionej  w  krajowym  rejestrze 
utraconych  dóbr  kultury  w  następstwie  ziszczenia  się  przesłanek  nabycia od osoby 
18 
 
nieuprawnionej oraz  w  drodze  zasiedzenia  (art.  24e  ust.  1).  W  następstwie  objęcia 
wpisem do rejestru rzecz nie zostaje całkowicie wyłączona z obrotu prawnego (res extra 
commercium).  Czasowo  –  między  wpisem  a  skreśleniem  z  rejestru  –  nie podlega 
przepisom art. 169 § 1 i 2 i art. 174 k.c. W większości przypadków ocena skuteczności 
nabycia  rzeczy  ruchomej  utraconej  w  wyniku  przestępstwa  dokonywana  jest  na 
podstawie  §  2  art.  169  k.c.  Jednakże  nabycie  własności  przedmiotu,  który  został 
powierzony osobie trzeciej i następnie przywłaszczony przez nią, objęte jest hipotezą 
§ 1 art. 169 k.c.  Osiągnięcie  przez  ustawę  zamierzonego  celu  wymaga  zatem 
wyłączenia obu jednostek redakcyjnych art. 169 k.c. Ze względu na powołanie do życia 
krajowego rejestru utraconych dóbr kultury, mimo częściowego wyłączenia stosowania 
art. 169 § 1 i 2 k.c. bezpieczeństwo  obrotu  prawnego  zostaje  zachowane,  przy 
jednoczesnym zwiększeniu ochrony własności. 
Art. 24e ust. 2 stanowi, że roszczenie właściciela przewidziane w art. 222 § 1 k.c. nie 
ulega  przedawnieniu,  jeżeli  dotyczy  rzeczy ruchomej wpisanej do krajowego rejestru 
utraconych dóbr kultury. Ustanowione w art. 222 § 1 k.c. tzw. roszczenie windykacyjne 
chroni  własność  w  razie  bezprawnego  pozbawienia  właściciela  posiadania  rzeczy. 
Zgodnie z treścią art. 117 § 1 k.c. z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, 
roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Skutkiem przedawnienia jest możliwość 
uchylenia się od zaspokojenia roszczenia po upływie terminu przedawnienia, chyba że 
ten,  przeciwko  komu  przysługuje  roszczenie,  zrzeka  się  korzystania  z  zarzutu 
przedawnienia.  Na  skutek  upływu  terminu  przedawnienia  właściciel  rzeczy  nie  może 
skutecznie domagać się udzielenia mu przez sąd ochrony prawnej. Omawiany przepis 
nowelizowanej  ustawy  wyłącza  wyraźnie  działanie przedawnienia w stosunku do 
roszczeń  chroniących  własność  rzeczy,  wpisanych  do  krajowego  rejestru  utraconych 
dóbr kultury. 
Zgodnie z art. 24f ust. 1 nowelizowanej ustawy wykreślenia z rejestru dokonuje się na 
wniosek lub z urzędu na podstawie decyzji ministra kultury i dziedzictwa narodowego. 
Ustęp  2  wskazuje  przesłanki  wykreślenia  przedmiotu  z  rejestru.  Krąg  podmiotów 
mogących wnioskować o wykreślenie jest taki sam jak w przypadku wniosku o wpis. 
Żądanie  właściciela  nie  jest  uwarunkowane  żadnymi  przesłankami,  ponieważ  wpis 
służy  ochronie  jego  praw. Wnioskodawcy  publiczni  mogą  domagać  się  wykreślenia 
przedmiotu  po  pierwsze,  gdy  przedmiot  odnalazł  się  i  trafił  z  powrotem  w  ręce 
dotychczasowego  właściciela.  Powyższa  przesłanka  ze  względu  na  istotę  wpisu  jest 
19 
 
oczywista.  Po  drugie,  żądanie  wykreślenia  rzeczy  z  rejestru  powinno  nastąpić 
w przypadku  wydania  prawomocnego  postanowienia  o  odmowie  wszczęcia  bądź 
umorzeniu  śledztwa albo dochodzenia albo  w  przypadku wydania wyroku 
uniewinniającego,  stwierdzającego,  że:  a)  czynu  nie  popełniono,  b)  czyn  nie  zawiera 
znamion  czynu zabronionego. Przepis nawiązuje  do  treści  art.  17  §  1  pkt  1  in princ. 
i pkt 2 in princ. Kodeksu postępowania karnego. Przesłanka ujęta w wyrażeniu „czynu 
nie  popełniono”  zachodzi  zarówno  wtedy,  gdy  zdarzenie  będące  przedmiotem 
postępowania  karnego  w  ogóle  nie  zaistniało,  jak  i  wtedy,  gdy  wprawdzie  nastąpiło, 
lecz nie  jest czynem w rozumieniu karnomaterialnej definicji czynu, czyli nie jest 
uzewnętrznionym  aktem  woli.  Z  kolei  wyrażenie  „czyn  nie  zawiera znamion czynu 
zabronionego”  oznacza,  że  wprawdzie  działanie  człowieka  miało  miejsce,  lecz  nie 
wyczerpuje ono wszystkich znamion stypizowanego czynu zabronionego.  Chociażby 
wtedy, gdy  podejrzany  o  kradzież  zabiera  cudzą  rzecz  ruchomą,  ale nie w celu 
przywłaszczenia, lecz np. jednorazowego użycia. Procesowe stwierdzenie, że czynu nie 
popełniono  lub  czyn  nie zawiera znamion czynu zabronionego  oznacza  w  kontekście 
postępowania rejestrowego, że wstępnie założona materialnoprawna przesłanka wpisu – 
utrata rzeczy w  wyniku  przestępstwa,  nie  potwierdziła  się  w  postępowaniu  karnym 
i wpis do rejestru podlega wykreśleniu. 
Art.  24f  ust.  3  nowelizowanej  ustawy  reguluje  skutki  prawne  wykreślenia  rzeczy 
z rejestru ze względu na okoliczności wymienione w ust. 2. W przypadku określonym 
w art.  24f ust. 2 pkt 2 i 3 skutki prawne dokonania wpisu w krajowym rejestrze 
utraconych dóbr kultury zostają zniesione z mocą wsteczną. Ponieważ wpis do rejestru 
okazał  się  niezasadny, utrzymanie skutków prawnych,  które  wywołał,  byłoby 
niewłaściwe.  Zniesienie  z  mocą  wsteczną  skutków  prawnych  wpisu  oznacza,  że 
pozostał  on  bez  wpływu  na  los  prawny  rzeczy.  Wpis  traktowany  jest  jako  niebyły. 
Przepis  ma  w  szczególności  na  względzie  ochronę  posiadania  prowadzącą  do 
zasiedzenia (in statu usucapiendi). Anulowanie następstw wpisu oznacza, że posiadacz 
w  dobrej  wierze  nabędzie  własność  przedmiotu  z  upływem  trzyletniego  biegu 
zasiedzenia,  pomimo  że  w  tej  dacie  przedmiot  ujawniony  był  w  rejestrze. 
W przeciwnym  razie  czas,  w  którym  rzecz  figurowała  w  rejestrze,  nie  podlegałby 
zaliczeniu do okresu biegu zasiedzenia. 
Art. 24g zawiera upoważnienie do wydania przez ministra właściwego do spraw kultury 
i ochrony  dziedzictwa  narodowego  rozporządzenia,  określającego  szczegółowy  sposób 
20