Rządowy projekt ustawy o rzeczach znalezionych oraz zmianie niektórych innych ustaw

o wydaniu rzeczy osobie uprawnionej do odbioru rzeczy oraz o jej adresie (art. 11 
ust. 2).  Umożliwia  to  dochodzenie  roszczenia  o  znaleźne  bezpośrednio  od 
uprawnionego do odbioru. 
Zgodnie z art. 187 § 1 k.c. w projektowanym brzmieniu, w sytuacji, gdy rzecz 
znaleziona  nie  została  odebrana  przez  uprawnionego  do  jej  odbioru  w  ciągu  roku  od 
doręczenia  tej  osobie  wezwania  do  odbioru  bądź  –  w  braku  możliwości  wezwania  – 
w ciągu  dwóch  lat  od  znalezienia,  rzecz  staje  się  własnością  znalazcy.  Skutek  ten 
następuje jednak wyłącznie wówczas, gdy znalazca uczynił zadość spoczywającym na 
nim  obowiązkom  związanym  ze  znalezieniem.  Ponadto,  jeżeli  rzecz  została  oddana 
właściwemu  staroście,  znalazca  staje  się  jej  właścicielem,  jeżeli  odebrał  rzecz 
w dodatkowym  terminie  wyznaczonym  przez  starostę  lub  inny  organ  właściwy  do 
przechowania  rzeczy.  Odbiór  jest  tą  chwilą,  w  której  następuje  nabycie  własności. 
Może  on  nastąpić  jedynie  za  zwrotem  kosztów  (o  których  mowa  w  art.  10).  Jeżeli 
znalazca rzeczy nie odbierze, a ponadto, gdy rzecz znaleziona jest zabytkiem lub 
materiałem archiwalnym, po upływie odpowiednich terminów, staje się ona własnością 
Skarbu Państwa (art. 187 § 2 i 3). Zgodnie z art. 22, jeżeli rzecz nie została w terminie 
odebrana przez osobę uprawnioną, a w razie niemożności wezwania – w ciągu dwóch 
lat od znalezienia, starosta zawiadomi o tym znalazcę oraz wezwie go do odbioru rzeczy 
w dodatkowym terminie,  nie  krótszym  jednak  niż  dwa  tygodnie,  z  pouczeniem,  że 
w razie  nieodebrania  rzeczy  w  terminie  jej  właścicielem  stanie  się  Skarb  Państwa. 
Przepisu tego nie stosuje się do zabytków oraz materiałów archiwalnych. Rozwiązanie 
uzależniające nabycie przez znalazcę własności rzeczy oddanej na przechowanie od jej 
odebrania  przez  znalazcę  umożliwia  znalazcy  uwolnienie  się  od  ewentualnego 
„automatyzmu” takiego skutku poprzez oddanie. Trudno bowiem zakładać, iż znalazca 
zawsze  byłby  zainteresowany  nabyciem  własności  w  wypadku  nieustalenia  osoby 
uprawnionej do odbioru i nieodebrania przez nią rzeczy znalezionej. 
W  przeciwieństwie  do  dotychczasowej  regulacji  art. 187 k.c.,  Skarb  Państwa  nie 
w każdym  wypadku  nieodebrania  przez  osobę  uprawnioną  pieniędzy,  papierów 
wartościowych, kosztowności oraz rzeczy mających wartość historyczną, naukową lub 
artystyczną nabywałby własność tych rzeczy, a mianowicie tylko wtedy, gdy rzecz ta 
byłaby  zabytkiem  albo  materiałem  archiwalnym.  Obecne  generalne  i  arbitralne 
pozbawienie  przez  art.  187  k.c.  stosownych  praw  znalazcy  pieniędzy,  papierów 
wartościowych, kosztowności oraz rzeczy mających wartość naukową lub artystyczną 
11 
 
nie może być uzasadniane ważnym interesem kultury narodowej, gdyż to uzasadnienie 
może dotyczyć tylko rzeczy kwalifikowanych jako zabytki lub materiał archiwalny. 
Do projektu wprowadzono regulację umożliwiającą nabycie przez znalazcę własności 
innych niż zabytki lub materiały archiwalne rzeczy o wartości historycznej, artystycznej 
lub naukowej w razie nieodebrania tych rzeczy przez osobę uprawnioną (art. 187 § 1 i 3 
k.c.). Lege non distinguente dotyczyć to będzie także skarbu (art. 189). Skarb Państwa 
będzie nabywał w tej sytuacji tylko własność zabytku i materiałów archiwalnych. 
Nabycie  własności  przez  Skarb  Państwa  następowałoby  ex  lege.  Jednakże,  mając  na 
uwadze,  że  postępowanie  z  rzeczami  znalezionymi  jest  swoistym  postępowaniem 
administracyjnym  oraz  mając  na  względzie  potrzebę  udokumentowania  podstaw 
prawnych do  podjęcia  czynności  związanych  z  dalszymi  losami  rzeczy znalezionej, 
wspomniane  nabycie  własności  musiałby  stwierdzić  starosta.  Odbywać  się  to  będzie 
w ten sposób, że starosta wydawać będzie stosowny dokument informujący o przejściu 
własności rzeczy znalezionej na Skarb Państwa w związku z nieodebraniem jej przez 
osobę  uprawnioną,  w  tym  znalazcę.  Nabycie  własności  rzeczy  znalezionej  przez 
znalazcę bądź Skarb Państwa skutkuje wygaśnięciem istniejących dotychczas obciążeń 
(ograniczonych praw rzeczowych) (art. 187 § 3 k.c). Przesądzenie expressis verbis tego 
skutku  uznano  za  celowe  wobec  braku  ogólnej  zasady,  zgodnie  z  którą  obciążenia 
wygasają zawsze w przypadku pierwotnego nabycia własności (z czym mamy m.in. do 
czynienia w przypadku nabycia wskutek znalezienia). 
W przypadku gdy rzeczy znalezione przeszły na własność Skarbu Państwa (art. 187 § 2 
k.c, art. 189 k.c.), o tym, który organ administracji publicznej i w jaki sposób może nimi 
zadysponować,  rozstrzyga  rozporządzenie  Rady  Ministrów  z  dnia  28  lutego  2011 r. 
w sprawie  rozciągnięcia  stosowania  przepisów  ustawy  o  postępowaniu  egzekucyjnym 
w administracji  (Dz.  U.  Nr  46,  poz.  237).  Powołany  akt  prawny  stanowi  podstawową 
regulację  administracyjnego  postępowania  likwidacyjnego.  Według  §  3  tego 
rozporządzenia,  likwidacji  rozumianej  jako  czynności  związane  ze  sprzedażą, 
nieodpłatnym  przekazaniem  lub  zniszczeniem  ruchomości  (§  2)  podlegają  między 
innymi ruchomości, które stały się własnością Skarbu Państwa na podstawie przepisów 
o rzeczach znalezionych oraz  o  likwidacji  niepodjętych  depozytów  i  nieodebranych 
rzeczy.  Zasadniczym  sposobem  likwidacji  ruchomego  mienia  Skarbu  Państwa  jest 
sprzedaż  według  przepisów  ustawy  o  postępowaniu  egzekucyjnym  w  administracji. 
12 
 
Rozporządzenie  jako  regulacja  ogólna  nie  będzie  miało  natomiast  zastosowania  do 
zabytków  oraz  materiałów  archiwalnych,  które  stały  się  własnością  Skarbu  Państwa 
(art. 187 § 2 k.c, art. 189 k.c). W rozdziale V  projektowanej ustawy o rzeczach 
znalezionych przewidziany został bowiem szczególny tryb wyzbywania się przez Skarb 
Państwa  własności  rzeczy  tego  rodzaju.  Rozporządzenia  w  tym  zakresie  należą  do 
kompetencji starosty współdziałającego z wojewódzkim konserwatorem zabytków oraz 
dyrektorem  archiwum  państwowego  i  mogą  być  dokonywane  wyłącznie  na  rzecz 
określonych w ustawie podmiotów. 
Szczególne  nowe  unormowanie  dotyczy  skarbów,  które  nie  stanowią  zabytków 
archeologicznych w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków (postępowanie i skutki 
prawne  w  razie  odkrycia  tych  ostatnich  są  wyczerpująco  uregulowane  w  tych 
przepisach).  Skarbem  jest  rzecz  o  wartości  materialnej  znaleziona  w  okolicznościach 
uzasadniających  przekonanie,  że  poszukiwanie  właściciela  byłoby  oczywiście 
bezcelowe.  Zgodnie z projektowanym  rozwiązaniem skarb taki staje się przedmiotem 
współwłasności w częściach równych znalazcy i właściciela nieruchomości, na której 
rzecz  została  znaleziona.  Jeżeli  jednak  skarb  jest  zabytkiem  lub  materiałem 
archiwalnym,  własność  nabywa  Skarb  Państwa,  a  znalazca  jest  obowiązany 
niezwłocznie wydać go staroście (art. 189 k.c.). 
Jeżeli rzecz jest zabytkiem i staje się własnością Skarbu Państwa zgodnie z art. 187 § 3 
lub  art.  189  k.c,  znalazcy  należy  się  nagroda  należna  znalazcy  zabytku 
archeologicznego (art. 12 ust.  1).  Jeżeli  rzecz  jest  materiałem  archiwalnym  i  staje  się 
własnością Skarbu Państwa zgodnie z art. 187 § 3 lub art. 189 k.c, znalazcy należy się 
nagroda przyznawana przez  Naczelnego  Dyrektora  Archiwów  Państwowych  (art.  12 
ust. 2). 
Projektowany art. 24a ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami 
przewiduje utworzenie krajowego rejestru utraconych dóbr kultury, prowadzonego 
przez  ministra  właściwego  do  spraw  kultury.  Ustęp  2  przepisu  określa 
materialnoprawne  przesłanki  wpisu.  Do  rejestru  wpisywane  będą  cztery  kategorie 
przedmiotów: 1) zabytki ruchome ujęte  uprzednio  w  rejestrze  zabytków,  2)  muzealia, 
o których mowa w art. 21 ust. l  i  la ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach, 
3) materiały  biblioteczne,  o  których  mowa  w  art.  5  ustawy  z  dnia  27  czerwca  1997  r. 
o bibliotekach,  znajdujące  się  w  narodowym  zasobie  bibliotecznym,  4)  materiały 
13 
 
archiwalne, o których mowa w art. 1 ustawy z dnia 14 lipca 1983  r. o narodowym 
zasobie archiwalnym i archiwach,  wchodzące  do  narodowego  zasobu  archiwalnego. 
Kategorie przedmiotów wymienione w przepisie to obiekty szczególnie ważne i cenne 
dla dziedzictwa kulturowego. Ich  szczególny  status  nie  budzi  żadnych  wątpliwości, 
ponieważ został potwierdzony wpisem do repertoriów publicznych: rejestru zabytków, 
inwentarza  muzealnego,  katalogu  bibliotecznego  bądź  rejestru  archiwalnego. 
W założeniu  korzystny  reżim  prawny  wprowadzony  projektowaną  ustawą  powinien 
dotyczyć  bezwzględnie  dóbr  kultury  znajdujących  się  w  domenie  publicznej, 
tj. muzealiów  stanowiących  mienie  państwowe  lub  komunalne,  narodowego  zasobu 
archiwalnego i narodowego  zasobu  bibliotecznego.  W  odniesieniu  do  własności 
prywatnej, na szczególne preferencje ze strony ustawodawcy  zasługują  przedmioty 
poddane upublicznieniu poprzez wpisanie ich do inwentarza muzeum prywatnego lub 
do  rejestru  zabytków.  One  także  mogą  zostać  ujęte  w  krajowym  rejestrze  utraconych 
dóbr kultury. Specjalne traktowanie obiektów prywatnych wpisanych do rejestru 
zabytków  wynika  również  z  potrzeby  zrekompensowania  ich  właścicielom  ciężarów 
administracyjnych nałożonych ustawą o zabytkach. 
Jednocześnie  w  dalszym  ciągu  będzie  funkcjonował  krajowy  wykaz  zabytków 
skradzionych  lub  wywiezionych  za  granicę  niezgodnie  z  prawem.  Wykaz  ten  będzie 
obejmował wszystkie zabytki skradzione lub nielegalnie wywiezione za granicę, a nie 
tylko przedmioty wpisane do rejestru zabytków lub do inwentarza muzeum albo 
wchodzące  w  skład  narodowego  zasobu  bibliotecznego  lub  narodowego  zasobu 
archiwalnego. Umieszczenie dobra kultury w krajowym rejestrze utraconych dóbr 
kultury  ma  uniemożliwić  utratę  przez  właściciela  własności  tego dobra kultury 
w następstwie  ziszczenia  się  przesłanek  nabycia  od  osoby  nieuprawnionej  oraz 
w drodze  zasiedzenia.  Takich  skutków  nie  będzie  miał  wpis  do  krajowego  wykazu 
zabytków  skradzionych  lub  wywiezionych  za  granicę  niezgodnie  z  prawem. 
Jednocześnie  krajowy  rejestr  utraconych  dóbr  kultury  będzie  pod  względem  liczby 
obiektów znacznie mniejszy. Będzie to miało korzystny wpływ na jego przeszukiwanie. 
Obecnie w krajowym wykazie zabytków skradzionych  lub  wywiezionych  za  granicę 
niezgodnie z prawem znajduje się ok. 10 000 zabytków. 
Przesłanką  dokonania  wpisu  jest  utrata  przez  właściciela  faktycznego  władztwa  nad 
rzeczą, której dotyczy wpis, w następstwie jednego z czynów zabronionych określonych 
w przepisie, a stypizowanych w Kodeksie karnym (art. 24a ust. 2 in fine). Ustawa 
14 
 
posługuje się pojęciem czynu zabronionego, a nie przestępstwa, ponieważ w założeniu 
wystarczającą  przesłanką  dokonania  wpisu  powinno  być  wyczerpanie  przez  czyn 
ustawowych  znamion  czynu  zabronionego.  Pozostałe  elementy  przestępności  danego 
zachowania,  takie  jak  zawinienie  i  stopień  społecznej  szkodliwości  pozostają 
irrelewantne z punktu widzenia  postępowania  o  wpis  do  rejestru.  Nie  stanowi 
przeszkody dokonania wpisu brak możliwości przypisania sprawcy winy ze względu na 
nieosiągnięcie przez niego wieku warunkującego odpowiedzialność karną (nieletniość), 
wyłączenie  winy  ze  względu  na  niepoczytalność  czy  działanie  sprawcy  w  błędnym 
przekonaniu, co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego. Brak winy – 
jako elementu niezbędnego do skazania w postępowaniu karnym – nie wyłącza bowiem 
naruszenia prawa cywilnego. Konsekwencją przyjętego rozwiązania jest treść art. 24b 
ust. 3, który  stanowi,  że  dokonanie  wpisu  do  krajowego rejestru utraconych dóbr 
kultury nie jest uzależnione  od  ustalenia  czynu,  o  którym mowa w art. 24a ust. 2, 
prawomocnym  wyrokiem  skazującym.  Wpis  do  rejestru  jest  niejako  środkiem 
zabezpieczającym  o  charakterze  konserwacyjnym,  którego  celem  jest  utrzymanie 
istniejącego stanu prawnego – uprawnień do rzeczy przysługujących poszkodowanemu 
właścicielowi.  
Wpis do rejestru nie pozbawia nikogo jego praw podmiotowych  ani tym bardziej 
gwarancji  procesowych  dotyczących  podejrzanego  i  oskarżonego  w  postępowaniu 
karnym, dlatego też nie wymaga powagi rzeczy osądzonej wyroku karnego (auctoritatis 
rei iudicatae). Oczywistość  popełnienia  przestępstwa  formalnie  potwierdzona 
prawomocnym wyrokiem  skazującym  jest  niewątpliwie  zbyteczna  w  postępowaniu 
rejestrowym. Cel prowadzenia rejestru zostanie osiągnięty, pod warunkiem że ochrona 
prawna  związana  z  wpisem  do  niego  zostanie  udzielona  natychmiast  po  zdarzeniu, 
w wyniku którego rzecz została utracona. 
Wszystkie  czyny  zabronione  wymienione  w  art.  24a  ust.  2  stypizowane  zostały 
w rozdziale XXXV Kodeksu karnego, Przestępstwa przeciwko mieniu. Wspólną cechą 
czynów  wyszczególnionych  w  art.  24a  ust.  2  nowelizowanej  ustawy  jest  to,  że 
znamionująca  je  czynność  wykonawcza  polega  na  zagarnięciu  rzeczy.  Wpisem  do 
rejestru  objęte  zostaną  dobra  kultury  przejęte  w  wyniku  kradzieży  zwykłej  (również 
popełnionej  na  szkodę  osoby  najbliższej  i  stanowiącej  wypadek  mniejszej  wagi), 
kradzieży  z  włamaniem  (w  tym  popełnionej  na  szkodę  osoby  najbliższej),  rozboju 
(w tym  rozboju  z  użyciem  niebezpiecznego  przedmiotu),  kradzieży  rozbójniczej, 
15