Rządowy projekt ustawy o rzeczach znalezionych oraz zmianie niektórych innych ustaw

dotychczasowy właściciel rzeczy obowiązany będzie wykazać wszystkie fakty mające 
znaczenie prawotwórcze, w tym złą wiarę nabywcy, przekonując do zasadności swych 
twierdzeń  sąd.  Sąd  zaś  związany  jest  domniemaniem  dobrej  wiary  nabywcy 
wynikającym  z  art.  7  k.c.  do  czasu  obalenia  tego  domniemania  przez  dochodzącego 
swych praw właściciela. 
W  obecnym  stanie  prawnym  interesy  właścicieli  utraconych  dóbr  kultury  chroni 
krajowy wykaz zabytków skradzionych  lub  wywiezionych  za  granicę  niezgodnie 
z prawem, prowadzony przez Generalnego Konserwatora Zabytków na podstawie 
art. 23 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. W praktyce prowadzeniem 
rejestru zajmuje się wyspecjalizowana instytucja kultury – Ośrodek Ochrony Zbiorów 
Publicznych.  Wykaz  służy  do  rejestrowania  informacji  o  kradzieżach  i  innych 
zdarzeniach kryminalnych skierowanych przeciwko dobrom kultury. Jest urządzeniem 
typu ewidencyjnego,  a  nie  rejestrowego,  przede  wszystkim  dlatego,  że  z wpisem do 
wykazu  nie  są  związane  żadne  odrębne  skutki  prawne,  w  szczególności  wyłączenie 
możliwości nabycia ujawnionej w nim rzeczy poprzez zasiedzenie lub w trybie art. 169 
§ 2 k.c. Wersja teleinformatyczna wykazu jest udostępniona za pośrednictwem strony 
internetowej. Część danych z wykazu publikowana jest ponadto w wydawanym przez 
Ośrodek  czasopiśmie  Cenne bezcenne utracone. Czynności  ewidencyjne  mają  tu 
charakter techniczny, ponieważ procedura dokonania wpisu nie została w żaden sposób 
skodyfikowana. 
Według danych Ośrodka Ochrony Zbiorów Publicznych rocznie popełnianych jest ok. 
1000  przestępstw  przeciwko  przedmiotom  zabytkowym.  W  tej  liczbie  znajdują  się 
dobra  bezcenne.  Rokowania  co  do  ich  odzyskania  są  wielce  niepewne.  W  wyniku 
kradzieży  straty  ponoszą  najlepiej  strzeżone  muzea,  galerie  i  biblioteki.  Na  skutek 
działalności przestępczej zbiory publiczne utraciły m.in. 
–  obraz Petera Brueghla Starszego Kobieta  przenosząca  żar,  skradziony w 1974 r. 
z Muzeum Narodowego w Gdańsku, 
–  obraz Petera Paula Rubensa Zdjęcie  z  krzyża,  skradziony  w  1973  r.  z  kościoła 
w Kaliszu, 
–  obraz Lukasa Cranacha Starszego Madonna  z  Dzieciątkiem,  skradziony w 1995 r. 
z kościoła w Sulmierzycach, 
–  pierwodruk  dzieła  Mikołaja  Kopernika  De revolutionibus orbium coelestium, 
skradziony w 1998 r. z Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. 
6 
 
Przedmiotowy  projekt  ma  na  celu  wprowadzenie  rozwiązań,  które  wzmocnią  pozycję 
właścicieli  szczególnie  cennych  dóbr  kultury.  W  tym  celu  zostanie  ustanowiony 
publiczny rejestr o  charakterze  przedmiotowym,  zawierający  dane  dotyczące  stanu 
faktycznego ujawnionych w nim przedmiotów. 
 
II. Uzasadnienie szczegółowe 
Przepisy  o  znalezieniu  rzeczy  ruchomych  uwzględniają  różne  sytuacje  i  rozwiązania, 
przede  wszystkim  zaś  –  podobnie jak dotychczas  –  zróżnicowany  charakter  rzeczy 
znalezionych.  Projekt  utrzymuje  zasadę,  zgodnie  z  którą  regulację  dotyczącą  rzeczy 
znalezionych  należy  odpowiednio  stosować  do  rzeczy  porzuconych bez zamiaru 
wyzbycia się własności, jak również do zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły (art. 2). 
Przepisy o rzeczach znalezionych, w szczególności o znalezieniu skarbu (zob. art. 189 
k.c.), nie uchybiają przepisom o ochronie zabytków (art. 189 k.c) ani przepisom ustawy 
z dnia 18  września  2001  r.  –  Kodeks morski (Dz. U.  z 2009 r. Nr 217, poz. 1689, 
z późn. zm.). 
Zgodnie z projektowanym art. 4 znalazca cudzej rzeczy obowiązany jest niezwłocznie 
zawiadomić  o  znalezieniu  osobę  uprawnioną  do  odbioru  rzeczy.  Jest  to  oczywiście 
możliwe  jedynie  wówczas,  gdy  znalazca  zna  (może  ustalić  tożsamość)  osoby 
uprawnionej  do  odbioru  rzeczy,  przy  czym  osobą  tą  nie  musi  być  wyłącznie  jej 
właściciel. W przeciwnym razie, tj. jeżeli znalazca nie wie, kto jest tą osobą bądź jeżeli 
nie może ustalić jej miejsca zamieszkania, obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić 
o znalezieniu  starostę  właściwego  ze  względu  na  miejsce  zamieszkania  znalazcy  lub 
miejsce znalezienia rzeczy (art. 5 ust. 1, art. 13).  
Obowiązek zawiadomienia właściwego starosty  spoczywa także na osobie zajmującej 
pomieszczenie  (właścicielu,  najemcy,  użytkowniku),  w  którym  rzecz  została 
znaleziona.  W  takim  przypadku  znalazca  obowiązany  jest  niezwłocznie  zawiadomić 
o znalezieniu tego, kto pomieszczenie zajmuje (art. 5 ust. 2). Zajmujący pomieszczenie 
może bowiem zazwyczaj z łatwością ustalić, kto jest uprawniony do odbioru rzeczy. 
W  przypadku  znalezienia  pieniędzy,  papierów  wartościowych,  kosztowności  oraz 
rzeczy mających wartość historyczną, naukową lub artystyczną, z uwagi na szczególny 
charakter tych przedmiotów, przede wszystkim wobec  ich  istotnej  wartości  rynkowej 
i z tym związanego potencjalnego zwiększonego ryzyka utraty (np. wskutek kradzieży), 
7 
 
projekt  nakłada  na  znalazcę  takich  rzeczy  bezwzględny  obowiązek  oddania  ich  na 
przechowanie  właściwemu  staroście,  jeżeli  ich  wartość  przekracza  50  złotych  (art.  6 
ust. 1). W przypadku zaś rzeczy mających wartość historyczną naukową lub artystyczną 
znalezionych w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście 
bezcelowe,  znalazca  w  każdym  przypadku  jest  obowiązany  oddać  znalezioną  rzecz 
właściwemu  staroście  (art.  6  ust.  2).  Inne  rzeczy  znalazca  może  oddać,  jednak  może 
również do czasu ich odbioru przez osobę uprawnioną przechować sam (art. 6 ust. 3). 
Umożliwienie oddania w tym ostatnim przypadku wiąże się z tym, że niejednokrotnie 
znalazca  nie  ma  możliwości  przechowania rzeczy. W przypadku  gdy organem 
właściwym do przechowania rzeczy ze względu na jej szczególne właściwości jest inny 
organ,  starosta  powinien  przekazać  rzecz  temu  organowi  (art.  16).  Dlatego  też,  o ile 
starosta  ma  obowiązek  przyjąć  rzeczy  o  wartości  historycznej,  artystycznej  lub 
naukowej,  to  właściwym  do  dalszych  czynności  będzie  właściwy  wojewódzki 
konserwator zabytków (art. 27 i 28). W projektowanej regulacji przesądza się również, 
iż w każdym przypadku, jeżeli rzecz, której cechy zewnętrzne lub umieszczone na niej 
znaki  szczególne  wskazują,  że  stanowi  ona  sprzęt  lub  ekwipunek  wojskowy,  a  także 
jeżeli  znaleziona  rzecz  jest  dokumentem  wojskowym,  a  w  szczególności  legitymacją, 
książeczką  lub  zaświadczeniem  wojskowym,  kartą  powołania  albo  mapą  wojskową, 
znalazca  powinien  oddać  znalezioną  rzecz  niezwłocznie  właściwemu  staroście  (art.  6 
ust. 3). 
Jeżeli  znaleziono  rzecz, której  posiadanie  wymaga  szczególnego  zezwolenia  organów 
państwowych,  jak  broń,  amunicja,  materiały  wybuchowe,  oraz w razie znalezienia 
tymczasowego  zaświadczenia  tożsamości  lub  dokumentu  podróży,  znalazca powinien 
niezwłocznie oddać znalezioną rzecz najbliższej jednostce Policji (art. 8). 
Szczególna sytuacja powstaje także wówczas, gdy rzecz została znaleziona w budynku 
publicznym,  innym  budynku  lub  pomieszczeniu  otwartym  dla  publiczności  albo 
w środku  transportu  publicznego.  W  takich  okolicznościach  znalazca  zazwyczaj  nie 
może  ustalić  samodzielnie  tożsamości  osoby  uprawnionej  do  odbioru  rzeczy, 
a podobnie  jak  w  przypadku  znalezienia  w  pomieszczeniu  zajmowanym  przez  inną 
osobę, ustalenia takiego może niejednokrotnie dokonać odpowiedni zarządca budynku, 
innego  pomieszczenia  lub  środka  transportu.  Istnieje  także  większe 
prawdopodobieństwo  podjęcia  w  tych  miejscach  odpowiednich  poszukiwań  przez 
osobę, która rzecz utraciła (zgubiła). W związku z tym art. 7 projektu nakłada w takim 
8 
 
przypadku  na  znalazcę  rzeczy  obowiązek  jej  oddania  właściwemu  zarządcy,  który 
z kolei powinien oddać rzecz znalezioną staroście, chyba że w terminie 3 dni zgłosi się 
po nią osoba uprawniona do odbioru rzeczy. 
Jeżeli  przechowanie  rzeczy  byłoby  związane  z  kosztami  niewspółmiernie  wysokimi 
w stosunku do jej wartości lub nadmiernymi trudnościami albo powodowałoby znaczne 
obniżenie  jej  wartości,  tj.  zachodzą  przesłania,  takie jak wymienione w art. 7 ust. 2 
ustawy o likwidacji niepodjętych depozytów, to w przypadku rzeczy znalezionej, która 
została  oddana  na  przechowanie  właściwemu  staroście,  a  rzecz  ta  ma  cenę  rynkową 
(a zatem można  ustalić  jej  wartość  według  kryterium  zobiektywizowanego),  powinna 
być ona sprzedana po tej cenie z wolnej ręki (art. 20 ust. 1). 
Jeżeli jednak rzecz nie ma ceny rynkowej, to starosta również może doprowadzić do jej 
sprzedaży,  ale  tylko  w  drodze  licytacji publicznej na podstawie przepisów Kodeksu 
postępowania cywilnego o egzekucji z ruchomości (art. 20 ust. 1–3). 
Ustawa  wprowadza  minimalną  wartość  rzeczy  znalezionej,  od  której  uzależnione 
byłyby  obowiązki  znalazcy  i  organu  przechowującego.  Ustalenie  przez  ustawodawcę 
takiej wartości granicznej zawsze może się spotkać z zarzutem arbitralności, niemniej 
jednak lepiej, gdy uczyni to ustawodawca niż organy stosujące prawo. Z tych względów 
w art. 6 ust. l proponuje się, że przekroczenie kwoty 50 złotych, jako minimalnej kwoty 
znalezionych pieniędzy, wartości znalezionych papierów wartościowych, kosztowności 
lub  rzeczy  mających  wartość  historyczną,  naukową  lub  artystyczną,  wywołuje 
obowiązek znalazcy oddania takiej rzeczy staroście. Od tego samego kryterium zależy 
obowiązek starosty dokonania przez niego publicznego ogłoszenia o znalezieniu rzeczy, 
przy czym obowiązek ten powstaje niezależnie od tego, czy rzecz została mu oddana na 
przechowanie  (art.  18).  Ustalając  tę  kwotę,  można  odwołać  się  przykładowo  do 
ustawodawcy niemieckiego, który w tym zakresie ustalił kwotę 10 euro. Wyjątkiem jest 
tutaj regulacja art.  6  ust.  2  projektu  dotycząca  rzeczy  mającej  wartość  historyczną, 
naukową  lub  artystyczną,  znalezionej  w  takich  okolicznościach,  że  poszukiwanie 
właściciela byłoby oczywiście bezcelowe. W takim przypadku, bez względu na wartość 
rzeczy – o ile ma ona wartość historyczną, naukową lub artystyczną, na znalazcy ciąży 
każdorazowy obowiązek oddania jej właściwemu staroście. 
W przypadku  gdy znalazca przechowuje  rzecz znalezioną  u  siebie,  stosuje  się 
odpowiednio przepisy o nieodpłatnym przechowaniu (art. 10, zob. art. 835 i nast. k.c.). 
9 
 
Znalazca nie zawsze ma jednak możliwość nie tylko przechowania rzeczy, ale także jej 
oddania  właściwemu  podmiotowi  (uprawnionemu  do odbioru, organowi administracji 
publicznej,  zarządcy).  Może  to  być  bowiem  niemożliwe  (np.  z  uwagi  na  fizyczne 
właściwości  rzeczy)  albo  połączone  z  niebezpieczeństwem,  trudnościami  lub 
nadmiernymi  kosztami.  Trudno  wówczas  wymagać  od  znalazcy  dopełnienia  tego 
rodzaju  obowiązków.  W  związku  z  tym  projekt  przewiduje,  iż  w  takich  sytuacjach 
znalazca  może  ograniczyć  się  do  wskazania  uprawnionemu  do  odbioru  rzeczy, 
właściwemu organowi lub zarządcy miejsca, w którym rzecz się znajduje (art. 9). 
Jest oczywiste, że poniesione przez znalazcę, zarządcę lub właściwy organ administracji 
publicznej koszty przechowywania lub sprzedaży  rzeczy  oraz  utrzymania  jej 
w należytym stanie,  a także koszty poszukiwań  osoby uprawnionej do odbioru rzeczy, 
do wysokości wartości rzeczy w dniu odbioru, powinny obciążać osobę uprawnioną do 
odbioru (art. 10). Działania te są bowiem podejmowane w jej interesie i mają na celu 
umożliwienie  dalszej  eksploatacji  rzeczy  przez  dotychczasowych  uprawnionych 
(w szczególności  zaś  w  interesie  właściciela).  Art.  10  odsyła  w  tym  przypadku  do 
odpowiedniego stosowania art. 461 § 1 k.c. o prawie zatrzymania,  uzależniając  tym 
samym  zwrot  rzeczy  osobie  uprawnionej  do  odbioru  od  uiszczenia  przez  nią 
wskazanych kosztów (a także innych roszczeń przewidzianych w art. 461 § 1). Zgodnie 
z  tym  ostatnim  przepisem  osoba  zobowiązana  do  wydania  cudzej  rzeczy  może  ją 
zatrzymać, aż do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących jej roszczeń 
o zwrot nakładów  na  rzecz  oraz  roszczeń  o  naprawienie szkody przez rzecz 
wyrządzonej. 
Znalazcy przysługuje roszczenie o znaleźne, przy czym jego powstanie jest uzależnione 
od dopełnienia przez znalazcę nałożonych na niego przez ustawę obowiązków. 
Wysokość  znaleźnego  wynosi  jedną  dziesiątą  wartości  rzeczy  (art.  11). Znalazca 
powinien zgłosić to roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej 
do odbioru (art.  11  ust.  1).  Inaczej  jednak  należało  uregulować  sytuacje, gdy rzecz 
została  oddana  na  przechowanie  właściwemu  organowi,  osobie  zajmującej 
pomieszczenie, w którym rzecz znaleziono,  bądź  zarządcy  budynku  (pomieszczenia 
otwartego  dla  publiczności)  lub  środka  transportu  publicznego.  W  takiej  sytuacji 
znalazca  powinien  zastrzec  wobec  przechowującego,  że  będzie  żądał  znaleźnego, 
a przechowujący obowiązany jest o tym zastrzeżeniu poinformować osobę uprawnioną 
do  odbioru  rzeczy  oraz  zawiadomić  znalazcę,  który  zastrzegł  żądanie  znaleźnego, 
10