Poselski projekt ustawy o uzgodnieniu płci

postanowienia o uzgodnieniu płci osoba nabywa odpowiednie świadczenia zgodnie z jej płcią
po uzgodnieniu. Zgodnie z art. 9 ust. 1 projektu ustawy jeżeli płeć stanowi istotne kryterium
dla ustalenia warunków przyznania świadczenia z ubezpieczenia społecznego, kryterium to
określa się na podstawie prawomocnego postanowienia sądu o uzgodnieniu płci. Do ustalenia
wymiaru tych świadczeń stosuje się podstawy obliczeń z okresu przed uprawomocnieniem się
tego postanowienia. Zróżnicowanie pozycji wnioskodawcy ze względu na fakt, że osoba ta
dokonała uzgodnienia płci, stanowiłby bowiem przykład dyskryminacji ze względu na płeć
w świetle unijnych przepisów zakazujących dyskryminacji kobiet i mężczyzn w systemach
ubezpieczeń społecznych.
W art. 10 projektowanej ustawy wprowadza się ponadto obowiązek wydania nowych
dokumentów uwzględniające zmienione imię i nazwisko oraz płeć zarówno przez instytucje
publiczne, jak i prywatne. Obowiązek ten dotyczy przede wszystkim szkół, uczelni wyższych,
a także pracodawców. Dla osób ubiegających się o uzgodnienie płci niezwykle ważne jest
bowiem uzyskanie poświadczenia ich dotychczasowego wykształcenia, zdobytych
kwalifikacji oraz doświadczenia zawodowego. Wydanie tych dokumentów powinno odbyć się
na bez dodatkowych opłat i niezwłocznie. Biorąc pod uwagę skalę zjawiska, jakim jest
transseksualność, nieracjonalne jest twierdzenie, że wydanie nowych dokumentów przez
organy publiczne spowoduje dodatkowe koszty. Należy oczekiwać, że nawet w przypadku
nieznacznego zwiększenia się liczby spraw zakończonych prawomocnym orzeczeniem
o uzgodnieniu płci z uwagi na mniejszą uciążliwość przewidywanego w projekcie ustawy
nieprocesowego trybu postępowania, liczba wydawanych nowych dokumentów będzie
nieznaczna.
W celu zachowania poufności dokonania sądowego uzgodnienia płci wobec osób
trzecich projekt ustawy zakazuje ujawniania płci metrykalnej, a także imion i nazwisk
wnioskodawcy bez jego zgody z wyjątkiem sytuacji, gdy wymaga tego szczególny interes
prawny lub społeczny. Zawinione złamanie tego zakazu stanowi przykład naruszenia dóbr
osobistych.
Projekt ustawy zakazuje także nieodwracalnych interwencji medycznych w stosunku
do osób małoletnich. Mowa tu przede wszystkim o zabiegach medycznych przeprowadzanych
najczęściej po urodzeniu się dziecka lub we wczesnym dzieciństwie, które mają na celu
nadanie żeńskich lub męskich cech płciowych osobom interseksualnym. W praktyce
wprowadzony przez projekt ustawy zakaz powinien dotyczyć kosmetycznych interwencji
chirurgicznych, które nie są konieczne dla leczenia chorób innych niż same zaburzenia
32

rozwoju płci, aż do momentu gdy osoba jest w stanie sama zrozumieć skutki wyrażenia zgody
na zabieg. Do takich kosmetycznych interwencji zalicza się przykładowo zabiegi epispadii
pierwszego stopnia lub hipospadii, waginoplastii, usunięcia lub zmniejszenia warg
sromowych czy klitorektomii. Natomiast anomalie w budowie narządów płciowych, które
stanowią zagrożenie dla życia lub zdrowia, powinny podlegać jak najwcześniejszym
interwencjom medycznym. Uzasadnieniem powyższego stanowiska jest założenie, że dzieci
z niezagrażającymi ich życiu czy zdrowiu anomaliami interseksualnymi mogą funkcjonować
aż do osiągnięcia dojrzałości pod warunkiem oczywiście, że będą jednocześnie objęte
specjalistyczną opieką lekarską, zwłaszcza terapią psychiatryczną i endokrynologiczną.
Niektóre z nich już w okresie przed dojrzewaniem płciowym mogą świadomie podjąć decyzję
o zmianie roli społecznej i podjęciu terapii, która będzie stymulowała proces dojrzewania
zgodne z przyjętą płcią społeczną. Założenia projektu ustawy są w tym zakresie zgodne ze
stanowiskiem m.in. Towarzystwa Osób Interseksualnych Ameryki Północnej (Intersex
Society of North America, ISNA), które głosi, że dla dzieci interseksualnych dopiero
w wieku około wieku dojrzewania powinny być stworzone możliwości chirurgicznych
i hormonalnych interwencji medycznych, pod warunkiem uzyskania świadomej zgody
zainteresowanej osoby na tego rodzaju interwencję oraz o jej czasie. Podobne stanowisko
prezentuje niemiecka Rada ds. Etyki z dnia 23 lutego 2012 r. Istotne rozróżnienie
proponowane w tym stanowisku dotyczy zabiegów ujednolicających i zabiegów
dopasowujących – te pierwsze mają na celu korektę dysfunkcji biochemicznych
i hormonalnych osób z zaburzeniami rozwoju płci, która ogólnie służy poprawie zdrowia
pacjenta, a te drugie dopasowują osobę do określonej płci.
Przepis art. 7 projektu ustawy jest jedynym przepisem dotyczącym kwestii
medycznych. W projekcie ustawy celowo zostały pominięte inne zagadnienia dotyczące
medycznych aspektów korekty płci, gdyż uznano, że nie wymagają uregulowania w tym
samym akcie prawnym z uwagi na fakt, że nie są podstawą prawnego uznania tożsamości
płciowej. Natomiast za wprowadzeniem zakazu nieodwracalnych interwencji medycznych
w projekcie ustawy przemawia pilna konieczność obowiązywania tego zakazu w Polsce.
Projekt ustawy przyjmuje zasadę wyrażania zgody na leczenie przez osobę małoletnią po
ukończeniu przez nią 13 roku życia. Jest w tym zakresie podobny do unormowań innych
ustaw, np. ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu

8 Dostęp: http://www.isna.org/node/138
9 Dostęp: http://oiiinternational.com/blog/1386/deutscher-ethikrat-releases-opinion-document-press-release-
inquiry-intersex-germany/
33

komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 169, poz. 1411, ze zm.), która wymaga zgody
małoletniego powyżej lat 13 na pobranie od niego szpiku (art. 12 ust. 3) czy ustawy z dnia
7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach
dopuszczalności przerywania ciąży (Dz. U. Nr 17, poz. 78, ze zm.), która uzależnia
przerwanie ciąży u małoletniej powyżej 13 roku życia od jej pisemnej zgody (oprócz zgody
przedstawiciela ustawowego), a małoletniej poniżej lat 13 przyznaje prawo wyrażenia własnej
opinii wobec sądu opiekuńczego powołanego do wyrażenia zgody na zabieg (art. 4a ust. 4)
czy kodeksu postępowania cywilnego, który przewiduje możliwość pobrania krwi w celach
dowodowych wyłącznie za zgodą dawcy, a jedynie u małoletnich poniżej 13 roku życia – za
zgodą ich przedstawiciela ustawowego (art. 306 k.p.c). Projekt ustawy uznaje, że przyjęte
przez prawodawcę w innych aktach normatywnych założenie, że dopiero ukończenie przez
pacjenta 16 lat gwarantuje nabycie przez niego dojrzałości intelektualnej i emocjonalnej,
niezbędnej do zrozumienia informacji medycznej i udzielenia objaśnionej, niewadliwej zgody
na leczenie, jest w przypadku osób interseksualnych zbyt wysoką granicą wieku z uwagi na
proces dojrzewania płciowego, który w wieku 16 lat jest z reguły na tyle zaawansowany, że
utrudnia ewentualną interwencję hormonalną zgodną z tożsamością płciową pacjenta.

6. Skutki finansowe
Projekt ustawy nie pociąga za sobą obciążenia budżetu państwa ani budżetów
jednostek samorządu terytorialnego.

7. Zgodność z prawem Unii Europejskiej
Projekt ustawy w zakresie, który przewiduje stworzenie sądowej procedury
uzgodnienia płci nie jest objęty prawem Unii Europejskiej. Projekt ustawy w swoich
założeniach jest natomiast zgodny z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka i unijnymi standardami ochrony osób przed dyskryminacją ze względu na płeć
wynikającymi m.in. z dyrektyw wprowadzających zasadę równego traktowania w różnych
obszarach (m.in. w obszarze ubezpieczeń społecznych) oraz orzecznictwa Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
34


Warszawa, 9 stycznia 2013 r.
BAS-WAPEiM-20/13



Pani
Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej



Opinia prawna
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu
ustawy o uzgodnieniu płci (przedstawiciel wnioskodawców: poseł Anna
Grodzka)

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2012 r. poz. 32)
sporządza się następującą opinię:


1. Przedmiot projektu ustawy
Przedmiotem projektu ustawy jest określenie procedury i skutków
uzgodnienia płci osób, których tożsamość płciowa różni się od ich płci
metrykalnej. Projekt określa definicje (art. 2), procedurę postępowania w
sprawach o uzgodnienie płci (art. 4-7), a także skutki orzeczenia o uzgodnieniu
płci (art. 8-12).
Projektodawcy wskazują, że na mocy ustawy ma powstać nowa, odrębna
procedura sądowa, umożliwiająca uznanie tożsamości płciowej jako podstawy
określenia płci osób, u których występuje wskazana wyżej niezgodność.
W zakresie powiązanym z przedmiotem projektu ustawy o uzgodnieniu
płci przewidziano również nowelizację m.in.:
 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. 1997 Nr 88, poz.
553 ze zm.),
 ustawy z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (t. j.
Dz. U. z 2012 r. Nr 212, poz. 1264),
 ustawy z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz. U.
Nr 220, poz. 1414),
 ustawy z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii
Europejskiej w zakresie równego traktowania (Dz. U. Nr 254, poz. 1700).

Proponowana ustawa ma wejść w życie po upływie 3 miesięcy od jej
ogłoszenia.

2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem ustawy
Prawo Unii Europejskiej nie reguluje procedury uzgadniania płci w
sytuacji zaistnienia różnicy między płcią metrykalną a tożsamością płciową.
Problematyka tożsamości płciowej jest jednak przedmiotem niewiążących
aktów instytucji UE, w tym przede wszystkim rezolucji Parlamentu
Europejskiego. Przykładowo, w rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 28
września 2011 r. w sprawie praw człowieka, orientacji seksualnej i tożsamości
płciowej w państwach członkowskich Organizacji Narodów Zjednoczonych
(P7_TA(2011)0427) Parlament Europejski zwraca uwagę na wnioski Agencji
Praw Podstawowych z listopada 2010 r. zawarte w sprawozdaniu „Homofobia,
transfobia i dyskryminacja ze względu na orientację seksualną i tożsamość
płciową”. Wzywa Komisję i państwa członkowskie do zastosowania się do
zawartych w nim opinii w możliwie największym stopniu oraz do pełnego
wyeliminowania nierówności. Parlament Europejski zwrócił się również do
Komisji o opracowanie kompleksowego planu przeciwdziałania homofobii,
transfobii i dyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość
płciową. W tej samej rezolucji Parlament Europejski wezwał Komisję i
wiatową Organizację Zdrowia do usunięcia zaburzeń tożsamości płciowej z
listy zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania oraz do zapewnienia nowej
klasyfikacji wolnej od ich patologizowania podczas negocjacji w sprawie 11.
wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-
11).
Ponadto, przedmiotem prawa Unii Europejskiej jest ogólny zakaz
dyskryminacji ze względu na płeć. W szczególności, w art. 19 Traktatu o
funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewidziano kompetencję dla Rady do
stanowienia środków niezbędnych do zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze
względu na kryteria wymienione w tym przepisie, w tym ze względu na płeć.
Wśród aktów prawa pochodnego, odnoszących się do wskazanego zakazu
dyskryminacji można wymienić przykładowo dyrektywę Rady 86/613/EWG z
dnia 11 grudnia 1986 r. w sprawie stosowania zasady równego traktowania
kobiet i mężczyzn pracujących na własny rachunek, w tym w rolnictwie, oraz w
sprawie ochrony kobiet pracujących na własny rachunek w okresie ciąży i
macierzyństwa (Dz. Urz. WE L 359 z 19.12.1986, str. 56; Dz. Urz. UE Polskie
wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 330), dyrektywę Rady 2000/78/WE z dnia
27 listopada 2000 r. ustanawiającą ogólne warunki ramowe równego
traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz. Urz. WE L 303 z 2.12.2000,
str. 16; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 4, str. 79) czy też

1 http://fra.europa.eu/fraWebsite/attachments/FRA-LGBT-report-update2010.pdf

2