Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego oraz niektórych innych ustaw

Druk nr 1216

Warszawa, 30 stycznia 2013 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VII kadencja




Pani

Ewa Kopacz

Marszałek Sejmu

Rzeczypospolitej Polskiej


Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. i na podstawie art. 32 ust. 2 regulaminu Sejmu niżej podpisani
posłowie wnoszą projekt ustawy:

- o zmianie ustawy o przejęciu przez
Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu
proboszczom posiadania gospodarstw
rolnych i utworzeniu Funduszu
Kościelnego oraz niektórych innych
ustaw.

Do reprezentowania wnioskodawców w pracach nad projektem ustawy
upoważniamy pana posła Marka Balta.



(-) Romuald Ajchler; (-) Leszek Aleksandrzak; (-) Marek Balt; (-) Anna
Bańkowska; (-) Jacek Czerniak; (-) Tomasz Garbowski; (-) Dariusz Joński;
(-) Ryszard
Kalisz;
(-) Tomasz
Kamiński;
(-) Krystyna
Łybacka;
(-) Zbigniew Matuszczak; (-) Leszek Miller; (-) Grzegorz Napieralski;
(-) Cezary Olejniczak; (-) Artur Ostrowski; (-) Stanisława Prządka;
(-) Małgorzata Sekuła-Szmajdzińska; (-) Tadeusz Tomaszewski; (-) Jerzy
Wenderlich; (-) Bogusław Wontor; (-) Stanisław Wziątek; (-) Zbyszek
Zaborowski; (-) Ryszard Zbrzyzny.

Projekt
Ustawa
z dnia ……………… 2013 r.
o zmianie ustawy o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu
proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego oraz
niektórych innych ustaw

Art. 1
W ustawie z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu
proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Ko cielnego (Dz. U. Nr
9, poz. 87, Nr 10, poz. 111; z 1969 r. Nr 13, poz. 95; z 1975 r. Nr 17, poz. 94; z 1989 r. Nr 29,
poz. 154; z 1998 r. Nr 137, poz. 887) wprowadza się następujące zmiany:
1) tytuł ustawy otrzymuje brzmienie: Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez
państwo dóbr martwej ręki i poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych,
2) w preambule ustawy skre la się słowa „oraz celem materialnego zabezpieczenia
duchowieństwa”,
3) w art. 1 uchyla się ust. 4 i 5,
4) art. 7 ust. 2 otrzymuje brzmienie: Rada Ministrów ustali tryb zarządu i użytkowania
(ust. 1),
5) uchyla się art. 8 – 11.

Art. 2
W ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr
137, poz. 887, Nr 162, poz. 1118 i 1126; z 1999 r. Nr 26, poz. 228, Nr 60, poz. 636, Nr 72,
poz. 802, Nr 78, poz. 875 i Nr 110, poz. 1256; z 2000 r. Nr 9, poz. 118, Nr 95, poz. 1041,
Nr 104, poz. 1104 i Nr 119, poz. 1249; z 2001 r. Nr 8, poz. 64, Nr 27, poz. 298, Nr 39,
poz. 459, Nr 72, poz. 748, Nr 100, poz. 1080, Nr 110, poz. 1189, Nr 111, poz. 1194, Nr 130,
poz. 1452 i Nr 154, poz. 1792; z 2002 r. Nr 25, poz. 253, Nr 41, poz. 365, Nr 74, poz. 676,
Nr 155, poz. 1287, Nr 169, poz. 1387, Nr 199, poz. 1673, Nr 200, poz. 1679 i Nr 241,
poz. 2074; z 2003 r. Nr 56, poz. 498, Nr 65, poz. 595, Nr 135, poz. 1268, Nr 149, poz. 1450,
Nr 166, poz. 1609, Nr 170, poz. 1651, Nr 190, poz. 1864, Nr 210, poz. 2037, Nr 223, poz.
2217 i Nr 228, poz. 2255 oraz z 2004 r. Nr 19, poz. 177):
1) w art. 4 pkt 2 skre la się lit. f);
2) w art. 7 dodaje się pkt 6 w brzmieniu:
„6) duchowni przebywający na misjach lub prowadzący działalno ć
duszpasterską w ród Polonii”
3) w art. 16:
a) ust. 10 otrzymuje brzmienie:
„10. Składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe duchownych, o których
mowa w art. 9 ust. 1a finansują w cało ci, z własnych rodków, ubezpieczeni”
b) ust. 10a otrzymuje brzmienie:
„10a. Składki za ubezpieczonych, o których mowa w ust. 10 oraz w art. 7 pkt 6
może finansować zwierzchnia krajowa instytucja diecezjalna lub zakonna po
uprzednim powiadomieniu Zakładu”
W ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
rodków publicznych (Dz. U. nr 210, poz. 2135 z późn. zm.)
1) w art. 86 ust. 4 skre la się słowa „z Funduszu Ko cielnego” dodając zwrot „przez
zwierzchnią krajową instytucję diecezjalną lub zakonną”
2) w art. 86 uchyla się ust. 5.

Art. 3
W ustawie budżetowej na rok 2014 zostanie uwzględniona dotacja dla Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych na pokrycie składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe
i zdrowotne duchownych za rok 2013 w czę ci, która nie zostanie sfinansowana w 2013 r.
przez Fundusz Ko cielny oraz przez składki opłacane przez duchownych, instytucje
diecezjalne i zakonne.

Art. 4
Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2014 r.










Uzasadnienie
Celem projektowanej regulacji jest zniesienie Funduszu Ko cielnego, jako
nieadekwatnej w warunkach państwa neutralnego wiatopoglądowo formy budżetu wyznań.
Tak stało się m.in. we Francji na mocy ustawy z 9 grudnia 1905 r. o rozdziale ko cioła od
państwa.
Zniesienie Funduszu Ko cielnego nastąpi przez uchylenie odpowiednich sformułowań
przedmiotowej ustawy po więconych tej zinstytucjonalizowanej formie dotacji państwowych.
Przed przejęciem przez państwo dóbr martwej ręki - ko cioły i inne związki wyznaniowe
posiadały 7.069 gospodarstw rolnych o łącznej powierzchni 177.630,8 ha, z czego przypadało
na Ko ciół Katolicki obrządku łacińskiego 154.920,3 ha, Ko ciół Katolicki obrządku
greckokatolickiego (unickiego) 13.982 ha, Ko ciół Katolicki obrządku
wschodniosłowiańskiego (tzw. neounia) 61,6 ha, ko cioły ewangelickie 5.064,4 ha, Polski
Autokefaliczny Ko ciół Prawosławny 2.830,6 ha, gminy wyznaniowe żydowskie 588,3 ha,
ko cioły mariawickie 118,4 ha, Muzułmański Związek Religijny 30,4 ha, Polski Ko ciół
Chrze cijan Baptystów 21,1 ha, Polski Narodowy Ko ciół Katolicki 6,7 ha, gminy
mennonickie 6,2 ha oraz na Ko ciół Starokatolicki, Wschodni Ko ciół Staroobrzędowy oraz
Ko ciół Metodystyczny po 0,1 ha. Te dane, jak również poniższe dane o powierzchni
przejętych przez Państwo dóbr martwej ręki zawarte są w przechowywanych w Archiwum
Akt Nowych archiwaliach Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, Departament
Przebudowy Ustroju Rolnego, zwłaszcza w zespole akt 1434.
Nazwa „dobra martwej ręki” w jednej wersji pochodzi od okoliczno ci, że chodzi przede
wszystkim o zapisy dokonywane na rzecz ko ciołów na łożu mierci. Według drugiej wersji
nazwa ta związana była z wielowiekowymi zakazami sprzedaży ziemi przez ko cioły, przez
co grunty te były martwe dla obrotu.
Powyższe dane statystyczne nie dotyczą Ziem Zachodnich i Północnych, na których
dekretem z dnia 26 wrze nia 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem
Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska (Dz. U. Nr 48, poz. 279) upaństwowiono
z przeznaczeniem na cele naprawy ustroju agrarnego w Polsce niemal wszystkie grunty rolne,
w tym także ko cielne. Nie zostały na tych ziemiach upaństwowione, zgodnie z dekretem
z dnia 8 marca 1948 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87)
jedynie majątki osób narodowo ci polskiej (ludno ci rodzimej) lub innej narodowo ci
prze ladowanej przez Niemców. Wspomniany dekret z dnia 26 wrze nia 1946 r. przewidywał
możliwo ć przekazania nieruchomo ci rolnych na potrzeby związków wyznaniowych, lecz
przepis ten został zastosowany jedynie w odniesieniu do kilkuset hektarów. Opisana niżej
ustawa z dnia 20 marca 1950 r. nie była stosowana na Ziemiach Zachodnich i Północnych.
Pewne zbliżenie do sytuacji w Polsce centralnej w dziedzinie dóbr martwej ręki przyniosły
przepisy ustaw wyznaniowych z lat 90. XX w. zezwalające na obdarowanie przez państwo
poszczególnych parafii (gmin wyznaniowych, zborów) na Ziemiach Zachodnich i Północnych
gruntami rolnymi o powierzchni do 15 ha.
Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki,
poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Ko cielnego
(Dz. U. Nr 9, poz. 87, Nr 10, poz. 111; z 1969 r. Nr 13, poz. 95; z 1975 r. Nr 17, poz. 94;
z 1989 r. Nr 29, poz. 154; z 1998 r. Nr 137, poz. 887) upaństwowiła, jak postanawiał jej art. 1
"wszystkie nieruchomo ci ziemskie związków wyznaniowych". Jednak od upaństwowienia
wyłączono gospodarstwa rolne proboszczów (beneficja proboszczowskie) o powierzchni do
50 ha, za na terenie województw poznańskiego, pomorskiego i ląskiego o powierzchni do
100 ha. W przypadkach przekroczenia tych norm obszarowych upaństwowieniu podlegała
jedynie nadwyżka ponad 50, względnie 100 ha. Należy przypomnieć, że w trakcie prac Sejmu
Ustawodawczego nad projektem ustawy o utworzeniu Funduszu Ko cielnego pozytywne
stanowisko wobec przejęcia przez państwo dóbr martwej ręki prezentowało katolickie
Stronnictwo Pracy. Poseł tego ugrupowania A. Olchowicz stwierdził w trakcie tych prac co
następuje: „Wyrażając swój pogląd i stanowisko do projektu ustawy o przejęciu przez
Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadanych gospodarstw rolnych i o
utworzeniu Funduszu Kościelnego, chcemy podkreślić, jako stronnictwo katolików, że
zagadnienie tu dziś przed Wysokim Sejmem postawione, jest przez większość społeczeństwa
katolickiego, nie wyłączając również duchowieństwa – oceniane pozytywnie. Większość
katolików polskich znakomicie odróżnia cele i zakres uprawnień społeczności, jakimi są
Państwo i Kościół.” (Stronnictwo Pracy – przemówienia posłów Stronnictwa Pracy
wygłoszone na sesji zwyczajnej jesiennej r. 1949/50 Sejmu Ustawodawczego R.P., Warszawa
1950, s. 67) W aneksie do protokołu Wspólnej Komisji Rządu i Episkopatu z dnia 14 kwietnia
1950 r. wyłączono od upaństwowienia do 50 ha dla ordynariuszy diecezji i dla seminariów
duchownych oraz do 5 ha dla domów zakonnych.
Jedyne zachowane w archiwach zestawienie powierzchni upaństwowionych
gospodarstw rolnych według stanu z dnia 15 stycznia 1951 r., zatem po zakończeniu
akcyjnego przejmowania dóbr martwej ręki, wykazuje, że przejęto 89.090,8 ha. Zestawienie