Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

Europejskiej upoważnia instytucje Unii Europejskiej do podejmowania środków
niezbędnych do zwalczania dyskryminacji. Na podstawie tego przepisu można
zdekodować ustanowiony w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
zakres zakazu dyskryminacji, który obejmuje kryteria: płci, rasy, pochodzenia
etnicznego, religii, światopoglądu, niepełnosprawności, wieku oraz orientacji
seksualnej.
Artykuł 21 Karty Praw Podstawowych zakazuje wszelkiej dyskryminacji,
w tym ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub
społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne
lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości, narodowej, majątek,
urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.
W prawie pochodnym UE występuje wiele aktów prawnych, których
celem jest zapewnienie równości osób. Większość z nich nie dotyczy jednak
materii regulowanej na gruncie prawa karnego.
Aktem prawnym Unii Europejskiej, którego zakres normatywny obejmuje
problematykę karnoprawną zwalczania niektórych zachowań o charakterze
dyskryminacyjnym jest decyzja ramowa Rady 2008/913/WSiSW z dnia 28
listopada 2008 r. w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i
ksenofobii za pomocą środków prawnokarnych (Dz. Urz. UE L 328 z dnia
6.12.2008 r., str. 55), zwana dalej decyzją ramową. Opiniowany projekt ustawy
należy ocenić pod kątem zgodności z tą decyzją ramową.
Zasada niedyskryminacji, w tym również jej aspekty karnoprawne, jest
omawiana w aktach instytucji Unii Europejskiej o charakterze niewiążącym.
Wśród nich wymienić można np. opinię Komitetu Regionów w sprawie
niedyskryminacji, równych szans i implementacji zasady równego traktowania
między ludźmi (Dz. Urz. UE C 211 z dnia 4.9.2009 r., str. 90).

III. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej

W art. 1 ust. 1 lit. a decyzji ramowej nakazano państwom członkowskim
stosowanie niezbędnych środków zapewniających karalność umyślnego
publicznego nawoływania do przemocy lub nienawiści skierowanej przeciwko
grupie osób, którą definiuje się według: rasy, koloru skóry, wyznawanej religii,
pochodzenia albo przynależności narodowej lub etnicznej, lub przeciwko
członkowi takiej grupy. Państwa członkowskie zobowiązane zostały również do
ustanowienia środków zmierzających do karania sprawców określonego
powyżej czynu popełnionego przez publiczne rozpowszechnianie lub
rozprowadzanie tekstów, obrazów lub innych materiałów (art. 1 ust. 1 lit. b
decyzji ramowej). W art. 3 decyzji ramowej wskazano zasady określania sankcji
karnych grożących za popełnienie czynów objętych zakresem regulacji tego
aktu prawnego UE, które powinny być skuteczne, proporcjonalne i
odstraszające. Czyny te, zgodnie z art. 3 ust. 2 decyzji ramowej, powinny
podlegać karom o maksymalnym wymiarze co najmniej od 1 roku do 3 lat

2
pozbawienia wolności. Termin implementacji decyzji ramowej upłynął dnia 28
listopada 2010 r.
Cele określone we wskazanych powyżej przepisach decyzji ramowej są
uwzględnione w opiniowanym projekcie ustawy. Należy jednak uznać, że
projekt ustawy nie dokonuje implementacji przepisów decyzji ramowej, bowiem
zostały one już wdrożone do polskiego porządku prawnego. Środki prawne
odpowiadające wymogom określonym w decyzji ramowej obowiązują na
gruncie polskich ustaw karnych.
Projekt ustawy, nowelizując kodeks karny, rozszerza istniejące już
znamiona przedmiotowe przestępstw określonych obecnie w art. 119 § 1 kk, art.
256 § 1 kk i art. 257 kk o następujące kryteria: przynależność polityczną,
społeczną, naturalne lub nabyte cechy osobiste lub przekonania ofiar
wskazanych powyżej przestępstwa. Niektóre ze wskazanych w projekcie ustawy
kryteriów, w tym naturalne lub nabyte cechy osobiste, nie zostały ujęte wśród
kryteriów wymienionych w analizowanych w opinii przepisach pierwotnego i
pochodnego prawa UE lub mają od nich szerszy zakres zastosowania. Należy
jednak podkreślić, że proponowane w projekcie ustawy rozszerzenie przepisów
o dodatkowe kryteria nie stoi w sprzeczności ze wskazanymi wyżej przepisami
prawa Unii Europejskiej.
Wśród aktów niewiążących można wskazać na wymienioną w pkt II
opinię Komitetu Regionów, w której w punkcie 44 wzywa się państwa
członkowskie do przyjęcia ustawodawstwa przeciwko homofobii, w
szczególności dotyczących zwalczania mowy nienawiści i przestępstwa
nienawiści. Proponowane przepisy zawarte w projekcie ustawy można uznać za
realizujące wskazane zalecenie.

IV. Konkluzja
Opiniowany poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny
nie jest sprzeczny z prawem Unii Europejskiej.


Dyrektor Biura Analiz Sejmowych


Zbigniew Wrona





3

Warszawa, 13 grudnia 2012 r.
BAS-WAPEiM-3168/12


Pani
Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej



Opinia w sprawie stwierdzenia, czy poselski projekt ustawy o zmianie
ustawy – Kodeks karny (przedstawiciel wnioskodawców: poseł Mariusz
Witczak) jest projektem ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej w
rozumieniu art. 95a Regulaminu Sejmu



Przedmiotem projektu ustawy jest nowelizacja ustawy z dnia 6 czerwca
1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm.), dalej również jako kk.
Projektodawcy zamierzają usunąć art. 119 kk i art. 257 kk oraz zmienić art. 256
kk. Celem proponowanych modyfikacji jest rozszerzenie katalogu znamion
przedmiotowych przestępstw: publicznego nawoływania do nienawiści,
publicznego znieważania oraz stosowania przemocy lub groźby bezprawnej.
Karze mają podlegać sprawcy wymienionych przestępstw popełnionych
przeciwko grupie osób lub osobie z powodu ich lub jej przynależności
narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, społecznej, naturalnych lub nabytych
cech osobistych lub przekonań. Zmianie mają ulec również niektóre z kar
orzekanych za wskazane przestępstwa.
Opiniowany projekt ustawy nie jest sprzeczny z prawem Unii
Europejskiej.
Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny nie jest
projektem ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej w rozumieniu art. 95a
Regulaminu Sejmu.


Dyrektor Biura Analiz Sejmowych


Zbigniew Wrona



SĄD NAJWYŻSZY
BIURO STUDIÓW I ANALIZ Warszawa, dn. 29 stycznia 2013 r.
Pl. Krasińskich 2/4/6, 00-951 Warszawa

BSA II - 021- 4/13


UWAGI
do poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny


I. Jak wskazuje na to uzasadnienie do ocenianego projektu, proponowane
zmiany dotyczą kryminalizacji „mowy nienawiści”. Na temat tego zjawiska, jak
również potrzeby i możliwości jego kryminalizacji toczy się w ostatnich latach
ożywiona dyskusja. Dla prawa karnego pojęcie „mowy nienawiści”, a nawet
„przestępstw z nienawiści” nie jest wystarczająco precyzyjne. W literaturze brak jest
zgodności odnośnie znaczenia tych terminów. Jak podaje A. Sakowicz, termin
„przestępstwa z nienawiści” odnosi się do takich czynów, „gdzie sprawca
motywowany jest w ich popełnieniu pewnymi cechami ofiary przestępstwa,
przynależnością ofiary do danej grupy, w stosunku do której sprawca odczuwa
niechęć (…). Przedmiotem zachowania sprawcy nie jest więc indywidualnie
określona osoba, ale ta jej cecha, która charakteryzuje ofiarę jako innego, obcego,
należącego do grupy wrogiej sprawcy (rzeczywiście czy też w mniemaniu
sprawcy)”. W powyższym określeniu czynnikiem definiującym tego rodzaju
zachowania sprawcy jest więc jego szczególna motywacja. Zauważa się w związku z

1 Zob. zwłaszcza publikacje w pracy zbiorowej pod red. R. Wieruszewskiego, M. Wyrzykowskiego, A.
Bodnara, A. Gliszczyńskiej-Grabias, Przestępstwa z nienawiści w Polsce. Aspekty prawne i
społeczne, Warszawa 2010.
2 A. Sakowicz, Opinia prawna dotycząca projektu poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy –
Kodeks karny (druk sejmowy nr 340) oraz poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks
karny (druk sejmowy nr 383), s. 5. Autor odnosi się do A. Szul-Szywali, Przestępstwa z nienawiści w
polskim prawie karnym, (w:) A. Lipowska-Teutsch, E. Ryłko (red.), Przemoc motywowana
uprzedzeniami, Kraków 2007, s. 13.
1

tym, że ta ostatnia kwestia została ujęta w art. 53 § 2 k.k., jako okoliczność
wpływająca na wymiar kary. Ochronie dóbr prawnych, naruszanych przez
zachowania, które planuje się kryminalizować, służy również prawo cywilne. To
istotne spostrzeżenie wydaje się na pierwszy rzut oka przesądzać o zbędności
dalszych zabiegów legislacyjnych, ukierunkowanych na kryminalizację „przestępstw z
nienawiści”. Nie byłaby to jednak konstatacja całkowicie trafna. Instytucji prawnych
istniejących bowiem zarówno w prawie cywilnym, jak i prawie karnym nie da się
całkowicie utożsamić z ochroną projektowaną w ocenianym projekcie. Konstrukcja
dóbr osobistych dotyczy zindywidualizowanych naruszeń, nie zaś nieokreślonej
grupy czy społeczności, posiadających cechę dyskryminującą. Podobnie
unormowana jest prawnokarna ochrona czci, czemu dobitnie daje wyraz ściganie
zniewag z oskarżenia prywatnego. Co niezwykle istotne, inny jest też główny
przedmiot ochrony „zwykłych znieważeń” oraz „mowy nienawiści”. W tym drugim
przypadku będzie to porządek publiczny.
Projektowane regulacje mają w założeniu osiągnąć cel ogólnoprewencyjny,
kształtując pewne postawy społeczne. Nie może to jednak być jedyny motyw
kryminalizacji. Zgodnie z zasadą ultima ratio, prawo karne nie powinno bowiem
spełniać wyłącznie lub przede wszystkim funkcji wychowawczej. Dodatkowo,
warunkiem poprawności legislacyjnej ocenianego projektu ustawy jest nie tylko, jak w
wypadku każdego projektu, udowodnienie potrzeby zmiany legislacyjnej, ale i (co
powiązane z tym pierwszym) precyzyjne określenie zakresu penalizowanych
społecznie szkodliwych zachowań. Należy w związku z tym przedstawić wątpliwości
odnośnie do przyjętego sposobu kryminalizacji. Uwagi te dotyczą nie tylko
proponowanego brzmienia art. 256 k.k., ale i, mutatis mutandis, planowanego
skreślenia art. 119 k.k., jak również art. 257 k.k.
Niezrozumiały jest zabieg legislacyjny, polegający na usunięciu art. 119 k.k.
Wydaje się on zaburzać spójność aksjologiczną Kodeksu, bowiem przepis ten ma na
celu ochronę zupełnie innych, niż porządek publiczny, dóbr prawnych. Chroni on
bowiem ludzkość jako ogół, jak również międzynarodowy ład publiczny. Można więc
argumentować, że taki zabieg legislacyjny uszczupli ochronę dóbr zupełnie

3 A. Sakowicz, Opinia…, s. 1
4 Tak, jak się wydaje, A. Sakowicz, ibidem, s. 9.
5 Zob. np. M. Szewczyk, (w:) A. Zoll (red.), A. Barczak-Oplustil, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M.
Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Szewczyk, W. Wróbel, Kodeks karny.
Komentarz do artykułów 117-277, tom II, Warszawa 2008, s. 26.
2