Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej

3
regeneracji sił fizycznych i psychicznych matki, jak również na zapewnieniu dziecku
osobistej opieki z jej strony w pierwszym okresie życia. Należy zaznaczyć, że określając
ramy prawne tego rodzaju przerwy w świadczeniu pracy ustawodawca przesądził
jednocześnie, iż urlop macierzyński ma charakter obligatoryjny w okresie co najmniej 14
tygodni po porodzie. W pozostałym zakresie – uzależnionym od jego wymiaru ustalonego
zgodnie z art. 180 § 1 kodeksu pracy – urlop ten może zostać podzielony między matkę oraz
ojca wychowującego dziecko, jakkolwiek nie może podlegać skróceniu z woli pracownicy.
Matka nie może zrzec się tego uprawnienia. Skorzystanie z tego urlopu bezpośrednio wpływa
na możliwość otrzymania tzw. trzynastej pensji”. „Skoro zatem ustawodawca przewiduje dla
pewnej grupy pracowników lepsze traktowanie w porównaniu do innych, w zakresie
przysługujących im świadczeń stanowiących element wynagrodzenia za pracę, to nie ulega
wątpliwości, że w ramach tak ukształtowanego wyjątku powinien (…) uwzględnić sytuację
prawną tych pracownic, które są objęte zakresem podmiotowym «szczególnej pomocy» z art.
71 ust. 2 Konstytucji”.
2.4. TK uzasadniając wyrok stwierdził, że realizacja nakazu wynikającego z art. 71 ust.
2 Konstytucji, „w obrębie ogólnie ujmowanej kategorii pracowników, powinna polegać na
takim ukształtowaniu uprawnień matek przed i po urodzeniu dziecka, które będą miały
pierwszeństwo w stosunku do tych przywilejów, czy uprawnień, które ustawodawca chce
przyznać pozostałym pracownikom”. Zaznaczył jednak, że „nie wypowiada się (…) na temat
sposobu ukształtowania (…) katalogu [wyjątków uprawniających do trzynastki mimo
nieprzepracowania co najmniej 6 miesięcy]. Stwierdza jedynie, że ma on charakter
zróżnicowany i obejmuje zarówno takie sytuacje, w których brak efektywnego wykonywania
pracy związany jest z realizacją innego obowiązku ustawowego (obowiązek służby
wojskowej), jak i te, w których przerwa w wykonywaniu pracy związana jest ze
sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem”. TK zwrócił też uwagę, że już samo
przyznanie uprawnienia do trzynastki wyłącznie pracownikom jednostek sfery budżetowej
„samo w sobie różnicuje klasę podmiotów”.
2.5. W istocie TK nie orzekł, że pozbawienie prawa do trzynastki pracowników, którzy
przechodząc na urlop macierzyński nie mogą go sobie wliczyć do półrocznego okresu – jest
niezgodne z art. 71 ust. 2 Konstytucji w ogóle, a tylko, że obecna konstrukcja katalogu osób,
wymienionego w art. 2 ust. 3 ustawy, nie obejmując urlopu macierzyńskiego, jest niezgodna z
zasadą równości w związku z prawem matki, przed i po urodzeniu dziecka, do szczególnej
pomocy władz publicznych. Konstytucja nie przesądza o mechanizmach i rozmiarze tej
pomocy. Trzynastka jako taka, nie jest mechanizmem pomocy matkom przed i po urodzeniu

4
dziecka. Prawo do niej ma bowiem o wiele większa grupa pracowników
niekorzystających ani z urlopu macierzyńskiego, ani wychowawczego. Po drugie prawa do
trzynastki pozbawiona jest większa grupa matek będących przed i po urodzeniu dziecka, a nie
pracujących w jednostkach sfery budżetowej. Wyrok TK został wydany w związku z
postępowaniem sądu, który rozpatrywał pozew kobiety przeciw zakładowi pracy. Zakład
pracy odmówił bowiem wypłacenia trzynastki, twierdząc, że kobieta nie przepracowała 6
miesięcy, zaś jej urlopu macierzyńskiego nie mógł wliczyć do okresu pracy. I tylko tego stanu
faktycznego mógł dotyczyć wyrok TK.
Z jednej strony zatem wykonanie wyroku polegające tylko na dodaniu w art. 2 ust. 3 pkt
6 ustawy kolejnej litery obejmującej urlop macierzyński – a więc przyznanie trzynastki tylko
matkom pracującym w jednostkach sektora publicznego – może być uznane z perspektywy
zasady równości i prawa matek przed i po urodzeniu dziecka do pomocy władz publicznych,
za niepełne wykonanie wyroku, jako że matki spoza jednostek sfery budżetowej, nadal są
pozbawione trzynastki. Z drugiej jednak strony, jeśli spojrzeć na trzynastkę – inaczej niż TK
– jak na zwykłe wynagrodzenie, nie mające związku z pomocą matce przed i po porodzie,
które jednak jest wypłacane w szczególnym, wykreowanym przez ustawodawcę trybie (raz w
roku „z dołu”), to nie powinno być zarzutu naruszenia zasady równości w związku z
pozbawieniem trzynastek matek niepracujących w jednostkach sfery budżetowej.
Ustawodawca i tak przecież określa wysokość i mechanizm wypłacania wynagrodzenia osób
pracujących w jednostkach sfery budżetowej, nie budzi to żadnych wątpliwości. Przy
wykonywaniu wyroku trzeba przyjąć ostatni punkt widzenia i poszerzyć katalog
zamieszczony w art. 2 ust. 3 pkt 6 o urlop macierzyński.
3. Różnice między dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym
Konsekwencją proponowanego wykonania wyroku TK będzie uznanie okresu urlopu
macierzyńskiego za umożliwiający nabycie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego
przez pracowników jednostek sfery budżetowej, w wysokości proporcjonalnej do okresu
przepracowanego, w sytuacji nieprzepracowania w ciągu całego roku kalendarzowego
faktycznie 6 miesięcy.
4. Konsultacje
Pisma w sprawie projektu przedstawili: Minister Finansów, Minister Skarbu Państwa,
Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, Pierwszy
Prezes Sądu Najwyższego oraz Krajowa Komisja Wykonawcza NSZZ Pracowników Policji.

5
Wszystkie podmioty poparły inicjatywę.
Ponadto o opinię zostały poproszone następujące podmioty: Naczelna Rada Adwokacka,
Krajowa Rada Radców Prawnych, Business Center Club, PKPP Lewiatan, Pracodawcy RP,
Forum Związków Zawodowych, NSZZ Solidarność i OPZZ; nie zajęły one jednak żadnego
stanowiska.
W dniu drugiego czytania Minister Pracy i Polityki Społecznej przedstawił pismo, w
którym wniósł o poszerzenie katalogu okoliczności zwalniających z obowiązku
przepracowania 6 miesięcy, jako niezbędnego do otrzymania trzynastki, m.in. o zwolnienie
od pracy na dwa dni z tytułu wychowywania dziecka do 14 roku życia (art. 188 Kodeksu
pracy). Nie można jednak uwzględnić owej propozycji, z tego powodu, że jest to zwolnienie
nie mające wiele wspólnego z urlopem macierzyńskim i wychowawczym. Nie jest też ono
obligatoryjne. Poza tym mogłoby to stanowić okazję do nadużyć. Pracownik, który nie
przepracował pół roku u danego pracodawcy, brałby choćby jeden dzień zwolnienia z tytułu,
o którym mowa w art. 188 Kp, tylko po to by otrzymać trzynastkę. Tymczasem trzynastka ma
być co do zasady nagrodą na przepracowanie co najmniej pół roku u danego pracodawcy,
z respektowaniem wyjątków zwalniających z obowiązku półroczności o wyraźnie
określonym profilu: urlop macierzyński, urlop wychowawczy (urlopy związane z porodem
oraz z długotrwałą opieką nad noworodkiem lub bardzo małym dzieckiem).
5. Skutki projektowanej ustawy
Choć na pierwszy rzut oka skutkiem przyjęcia proponowanej ustawy może być
konieczność zwiększenia tej części budżetów jednostek sfery budżetowej (budżetu państwa i
budżetów jednostek samorządu terytorialnego), która jest przeznaczona na wynagrodzenia, to
niekoniecznie musi tak być. Osoby i podmioty odpowiedzialne za przygotowanie budżetu w
tych jednostkach – wiedząc o konieczności wypłacenia „trzynastki” dodatkowej grupie osób
– mogą bowiem kwotę przeznaczoną na całoroczne wynagrodzenie takich osób podzielić na
13 części, zamiast dotychczasowych 12 części. Mogą w konsekwencji zmniejszyć pulę
przeznaczoną na niestałe części wynagrodzeń (premie, nagrody). Efektem będzie zatem, nie
tyle zwiększenie wynagrodzeń, co zrównanie wynagrodzeń pewnych kategorii pracowników
(przede wszystkim w zakresie „trzynastek”).
6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Przedmiot projektu jest zgodny z prawem Unii Europejskiej.
Warszawa, 18 grudnia 2012 r.

BAS–WAPEiM–3208/12

Pani
Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej

Opinia w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej senackiego
projektu ustawy o zmianie ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu
rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (przedstawiciel
wnioskodawców: senator Grażyna Anna Sztark)

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992
roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2012 r., poz. 32 ze zm),
sporządza się następującą opinię:


1. Przedmiot projektu ustawy

Projektowana ustawa zmierza do nowelizacji art. 2 ust. 3 pkt 6 ustawy
z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla
pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz. U. z 1997 r. Nr 160, poz.
1080, ze zm.), zwanej dalej „ustawą”. Zmiana umożliwi wliczanie urlopu
macierzyńskiego do okresu uprawniającego do otrzymania dodatkowego
wynagrodzenia rocznego („trzynastki”).

W obecnym stanie prawnym pracownik jednostki sfery budżetowej
nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości po
przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego (art. 2
ust. 1 ustawy). Pracownik, który nie przepracował u danego pracodawcy
całego roku kalendarzowego, nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w
wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego pod warunkiem, że
okres ten wynosi co najmniej sześć miesięcy (art. 2 ust. 2 ustawy). Oznacza
to, że pracownik, który pracuje u danego pracodawcy krócej niż pół roku, nie
ma prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Artykuł 2 w ust. 3
ustawy przewiduje jednak przypadki, w których przepracowanie półrocznego
okresu nie jest wymagane dla uzyskania dodatkowego wynagrodzenia
rocznego. Katalog tych przypadków obejmuje m.in. urlop wychowawczy
(art. 2 ust. 3 pkt 3 ustawy), nie uwzględnia jednak urlopu macierzyńskiego.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 9 lipca 2011 r. (sygn. akt P
59/11) orzekł, że art. 2 ust. 3 ustawy, w zakresie, w jakim pomija okres
urlopu macierzyńskiego, jako umożliwiający nabycie prawa do dodatkowego
wynagrodzenia rocznego, w wysokości proporcjonalnej do okresu
przepracowanego, w sytuacji nieprzepracowania w ciągu całego roku
kalendarzowego sześciu miesięcy, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w zw. z art.
71 ust. 2 Konstytucji (Dz. U. z 2012 r. poz. 819). Projektowana ustawa tę
niezgodność ma wyeliminować.
Projekt ustawy ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia
ogłoszenia, a ustanowiona w nim reguła ma być stosowana do dodatkowego
wynagrodzenia rocznego przysługującego pracownikom jednostek sfery
budżetowej za rok 2012.


2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
ustawy
Dodatkowe wynagrodzenie roczne jest składnikiem wynagrodzenia za
pracę - art. 1 ust. 1 ustawy nazywa jest wprost „wynagrodzeniem”. Ma ono
charakter stały i nie zależy od oceny ze strony pracodawcy. Kwestie
wynagradzania pracowników, w tym pracowników sfery budżetowej, nie są
regulowane wprost przepisami prawa UE. Tym niemniej projekt ustawy
wymaga przeanalizowania pod kątem zgodności z art. 157 Traktatu o
funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TfUE), ustanawiającym zakaz
dyskryminacji ze względu na płeć w stosunkach pracy i płacy. Zobowiązuje
on państwa członkowskie do zastosowania zasady równości wynagrodzeń dla
pracowników płci męskiej i żeńskiej za taką samą pracę lub pracę takiej
samej wartości. Wynagrodzenie na gruncie tego artykułu rozumiane jest jako
zwykła podstawowa lub minimalna płaca albo uposażenie oraz wszystkie
inne korzyści w gotówce lub w naturze, otrzymywane przez pracownika
bezpośrednio lub pośrednio, z racji zatrudnienia od pracodawcy. Równość
wynagrodzenia bez dyskryminacji ze względu na płeć oznacza, że
wynagrodzenie przyznane za taką samą pracę na akord jest określane na
podstawie takiej samej jednostki miary, a wynagrodzenie za pracę na czas
jest takie samo na tym samym stanowisku. Zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości, art. 157 TfUE jest bezpośrednio
skuteczny, co oznacza, że może być bezpośrednio podstawą prawną do
dochodzenia przed sądami krajowymi ochrony uprawnień, które nadaje.
Zakaz dyskryminacji ze względu na płeć ustanawia też art. 21 Karty Praw
Podstawowych.





1 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 4 grudnia 1974 r. w sprawie 41-74 Yvonne van
Duyn przeciwko Home Office (ECR 1974, s. 1337); wyrok Trybunału Sprawiedliwości z
dnia 2 sierpnia 1993 r. w sprawie C-271/91 M. Helen Marshall przeciwko Southampton
and South-West Hampshire Area Health Authority (ECR 1993, s. I-4367).

2