Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

nieprocesowym jest wyłączna w zakresie, w którym rozstrzygnięcie
dotyczy praw rzeczowych na nieruchomości lub posiadania
nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej. Znaczenie tego
przepisu będzie istotne przede wszystkim w sprawach z zakresu prawa
rzeczowego, o podział majątku wspólnego i o dział spadku.
7. Obowiązujące przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie
zawierają regulacji dotyczącej jurysdykcji krajowej w postępowaniu
zabezpieczającym i egzekucyjnym. Stwarza to problemy w praktyce,
w szczególności w postępowaniu zabezpieczającym.
Projekt przewiduje, że ustalenie jurysdykcji w postępowaniu
zabezpieczającym ma następować na podstawie odpowiednio
stosowanych przepisów o jurysdykcji krajowej w postępowaniu
rozpoznawczym (art. 11103 § 1 K.p.c.). Dodatkowo jurysdykcja
krajowa w postępowaniu zabezpieczającym istnieć ma wtedy, gdy
zabezpieczenie może być wykonane w Rzeczypospolitej Polskiej lub
wywołać skutek w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 11104 § 2 K.p.c.).
W postępowaniu egzekucyjnym łącznikiem uzasadniającym
jurysdykcję krajową polskich organów egzekucyjnych ma stanowić
lokalizacja miejsca prowadzenia egzekucji w Rzeczypospolitej
Polskiej. Dotyczyć to ma także wykonania postanowienia o udzieleniu
zabezpieczenia (art. 11103 § 1 i 2 K.p.c.). Łącznik miejsca
prowadzenia egzekucji w Rzeczypospolitej Polskiej ma uzasadniać
także jurysdykcję krajową w zakresie powództw przeciw-
egzekucyjnych.
8. Jak podkreślono powyżej, projekt zakłada wyodrębnienie w kategorię
oddzielnej przeszkody procesowej immunitetu sądowego
postrzeganego jako ograniczenie władzy jurysdykcyjnej sądów
polskich (art. 1111 – 1116 K.p.c.). Dotychczasowa instytucja
„zwolnienia spod jurysdykcji krajowej” została zatem określona jako
„immunitet sądowy i egzekucyjny”. Poza tym zmiany w tym zakresie

14

mają głównie charakter redakcyjny i doprecyzowujący dotychczasowe
regulacje.
Projekt wypełnia lukę w obowiązujących przepisach Kodeksu
postępowania cywilnego, wprowadzając unormowanie prawa do
odmowy składania zeznań w charakterze świadków, występowania
w charakterze biegłego lub tłumacza lub odmowy przedstawienia
dokumentu lub przedmiotu oględzin przez osoby korzystające
z immunitetu sądowego (art. 11131 K.p.c.).
III. Postępowanie w sprawach z elementem zagranicznym
1. Obecna regulacja zdolności sądowej i procesowej osób fizycznych
będących cudzoziemcami zawarta w art. 1117 K.p.c. nie jest w nauce
oceniana jednoznacznie. Sporna jest w szczególności kwestia, czy
i w jakim zakresie należy sięgać do prawa obcego ustalanego na
podstawie norm kolizyjnych w kontekście oceny zdolności sądowej
osób fizycznych. W literaturze występuje w tym zakresie zarówno
stanowisko pozytywne, jak i negatywne – pozytywnie w tym zakresie
wypowiedział się E. Wierzbowski, Międzynarodowy obrót prawny
w sprawach cywilnych, Warszawa 1971, s. 142 – 144, odmienny
pogląd prezentuje T. Ereciński, Kodeks postępowania cywilnego.
Część czwarta. Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania
cywilnego. Część piąta. Sąd polubowny (arbitrażowy), Warszawa
2007, art. 1117, uw. 2, s. 150 – 151.
Projekt zakłada zmiany w zakresie regulacji zdolności sądowej
i procesowej
cudzoziemców,
zagranicznych
osób
prawnych
i niebędących osobami prawnymi jednostek organizacyjnych.

W art. 1117 § 1 i 2 K.p.c. proponuje się ustanowienie norm
wskazujących prawo właściwe dla oceny zdolności sądowej
i procesowej tych podmiotów. Prawem właściwym w tym zakresie ma
być prawo właściwe dla ich zdolności prawnej (w odniesieniu do

15

zdolności sądowej) albo zdolności do czynności prawnych
(w odniesieniu do zdolności procesowej). W przypadku, gdyby
cudzoziemiec nie miał zdolności procesowej według prawa
właściwego dla jego zdolności do czynności prawnych, będzie mógł
dokonywać czynności procesowych przed sądem polskim, jeżeli
miałby zdolność procesową według prawa polskiego (art. 1117 § 3
K.p.c.).
Projekt ustawy posługuje się pojęciem „cudzoziemiec” w znaczeniu
przyjętym w prawie polskim – chodzi o osobę, która nie ma polskiego
obywatelstwa (por. art. 2 ustawy z 13 czerwca 2003 r.
o cudzoziemcach – Dz. U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694, z późn. zm.).
W ten sposób zapewniona została spójność w zakresie pojęcia cudzo-
ziemca między Kodeksem postępowania cywilnego a ustawą
o cudzoziemcach.
Dotychczas przepisy kodeksu nie były w tym względzie właściwie
sformułowane. Projektowane art. 1117 § 1 i 2 K.p.c. stanowią, że
zdolność sądową i procesową cudzoziemców określa się odpowiednio
według prawa właściwego dla ich zdolności prawnej i zdolności do
czynności prawnych. Oznacza to, że trzeba sięgnąć do norm
kolizyjnych prawa prywatnego międzynarodowego i ustalić takie
właściwe prawo (w przypadku osób mających obywatelstwo innego
państwa będzie to ich prawo ojczyste, a w przypadku cudzoziemców,
którzy nie mają obywatelstwa żadnego państwa – prawo państwa,
w którym mają miejsce zamieszkania – por. art. 9 § 1 i art. 3 ustawy
z dnia 12 listopada 1965 r. – Prawo prywatne międzynarodowe
(Dz. U. Nr 46, poz. 290, z późn. zm.). Zatem dla określenia zdolności
sądowej i procesowej cudzoziemców trzeba będzie sięgać do norm
prawa obcego właściwego dla danego cudzoziemca. Projektowane
art. 1117 § 1 i 2 K.p.c. usuną istniejące dotychczas wątpliwości

16

jakiego państwa prawo należy stosować dla określenia zdolności
sądowej i zdolności procesowej cudzoziemców.
Nie należy obawiać się, że projektowana regulacja może prowadzić do
konieczności stosowania prawa obcego, w tym systemów prawnych
mało znanych. W sprawach z elementem zagranicznym (tzn. takich,
w których występuje cudzoziemiec) zawsze zachodzi konieczność
stosowania prawa obcego w różnych kontekstach. Nie da się tego
uniknąć także przy ocenie zdolności sądowej i procesowej, co wynika
z ich koniecznego powiązania ze zdolnością prawną i zdolnością do
czynności prawnych, które są kategoriami prawa materialnego.
W systemach europejskich jest powszechne rozwiązanie łączące
ustalanie zdolności sądowej i procesowej z prawem właściwym dla
zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, a więc
rozwiązanie proponowane w projekcie. Powstające na tym tle
problemy (np. okoliczność, że w prawie właściwym może nie być
znana instytucja zdolności sądowej) nie są niczym nowym. Doktryna
i praktyka rozwiązuje jednak te problemy bez poważniejszych
przeszkód (np. przez odniesienie do tego, jakie warunki muszą być
spełnione w świetle prawa właściwego, aby dany podmiot mógł być
stroną postępowania przed sądem).
2. Utrzymana zostaje instytucja kaucji aktorycznej, jednak będzie
dotyczyła jedynie tych osób występujących w charakterze powoda,
które nie mają miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu albo
siedziby w Rzeczypospolitej Polskiej lub w
innym państwie
członkowskim Unii Europejskiej (art. 1119 K.p.c.). Zmiany
w regulacji kaucji aktorycznej dotyczą m.in. przypadków, w których
powód cudzoziemiec nie będzie zobowiązany do złożenia kaucji na
zabezpieczenie kosztów procesu (art. 1120 K.p.c.) i terminu zgłoszenia
przez pozwanego żądania złożenia kaucji przez powoda (art. 1121
K.p.c.). Projekt zakłada ponadto, że sąd ma odrzucać pozew z powodu

17

niezłożenia kaucji w terminie z urzędu, a nie na wniosek, jak to jest
dotychczas (art. 1124 § 3 K.p.c.).
3. Unormowanie w zakresie uzyskiwania albo udzielania pomocy
prawnej przez polskie sądy przy przeprowadzeniu dowodów lub
dokonywaniu doręczeń (art. 1130 – 11354 K.p.c.) jest wzorowane
w dużej mierze na rozwiązaniach przyjętych w rozporządzeniu
nr 1206/2001 i rozporządzeniu nr 1393/2007.
Proponuje się przekazanie pewnych czynności w tym zakresie,
z wyjątkiem przeprowadzania dowodów, do kompetencji
referendarza, mając na uwadze dalsze rozszerzenie jego kognicji
i jednocześnie odciążenie sędziów.
Projekt ustanawia w zakresie przeprowadzania dowodów zasadę
bezpośredniego porozumiewania się z sądami i innymi organami
państwa wezwanego (art. 1131 § 1 i 2 K.p.c.), możliwość obecności
lub udziału polskiego sędziego w przeprowadzeniu dowodu przez sąd
lub inny organ państwa wezwanego (art. 1131 § 4 K.p.c.), a nawet
możliwość bezpośredniego przeprowadzenia dowodu za granicą przez
polski sąd lub wyznaczonego do tego sędziego (art. 1131 § 5 K.p.c.).
Przeprowadzenie dowodu za granicą będzie mogło odbywać się przy
użyciu urządzeń technicznych, które umożliwiają obecność lub udział
w dokonaniu tej czynności albo jej dokonanie na odległość (art. 1131
§ 6 K.p.c.; chodzi tu o tzw. wideo- lub telekonferencje). Analogiczne
reguły mają obowiązywać w razie, gdy sąd lub inny organ państwa
obcego wystąpi o przeprowadzenie dowodu w Rzeczypospolitej
Polskiej (art. 11352 K.p.c.).
W odniesieniu do doręczeń projekt przewiduje również zasadę
bezpośredniego porozumiewania się sądów polskich z sądami i innymi
organami państw obcych (art. 1132 § 2 K.p.c.). Przyjęto ponadto
możliwość dokonania przez sąd polski doręczenia za granicą przez

18