Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

działalności zakładu lub oddziału. Ta podstawa jurysdykcji zostaje
wprowadzona na wzór art. 5 pkt 5 rozporządzenia nr 44/2001.
W projekcie, w przepisach dotyczących procesu, są zachowane
nieliczne przypadki jurysdykcji krajowej wyłącznej. Z reguły, aby
jurysdykcja krajowa miała charakter wyłączny, wymagane jest bardzo
silne powiązanie sprawy z krajem, co przejawia się w tym, że dla
istnienia takiej jurysdykcji konieczne jest łączne wystąpienie kilku
okoliczności (art. 11031 § 2 i art. 11032 § 2 K.p.c.). W tych sytuacjach
jurysdykcja krajowa wyłączna w istocie ma chronić przed jurysdykcją
nadmierną sądów państw obcych, co wynika z faktu, że w sprawach
objętych wyłączną jurysdykcją krajową sądów polskich wyłączone jest
uznanie orzeczeń zagranicznych (art.
1146 § 1 pkt 2 K.p.c.).
Zachowano także tradycyjnie wyłączną jurysdykcję krajową
w sprawach o prawa rzeczowe na nieruchomości i o posiadanie
nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej, jak

i w sprawach ze stosunku najmu lub dzierżawy i innych stosunków
dotyczących używania takiej nieruchomości, z wyjątkiem spraw
o czynsz i inne należności związane z używaniem lub pobieraniem
pożytków z takiej nieruchomości (art. 11038 § 1 K.p.c.; por. także
art. 11038 § 2 K.p.c.), przy czym dotychczas obowiązująca w tym
zakresie formuła została doprecyzowana. Zrezygnowano natomiast
z zapisu, że sądy polskie nie są właściwe w sprawach o prawa
rzeczowe i o posiadanie nieruchomości położonej za granicą (obecny
art. 1102 § 2 K.p.c.). Reguła ta jest bowiem oczywista w świetle zasad
przyjmowanych we współczesnym obrocie prawnym. Nową regulacją
jest ustanowienie jurysdykcji krajowej wyłącznej w sprawach
dotyczących rozwiązania osób prawnych i niebędących osobami
prawnymi jednostek organizacyjnych, jeżeli ich siedziba znajduje się
w Rzeczypospolitej Polskiej, jak i w sprawach zaskarżania uchwał ich
organów (art. 11039 K.p.c.). Jest to regulacja wzorowana na przepisie

9

art. 22 pkt 2 rozporządzenia nr 44/2001; wypełnia ona lukę istniejącą
w tym zakresie w dotychczasowych przepisach Kodeksu postępowania
cywilnego.
5. Projekt zakłada wprowadzenie odmiennej od dotychczasowej regulacji
w zakresie wpływu woli stron na istnienie jurysdykcji krajowej.
Nowością jest instytucja ustanowienia jurysdykcji krajowej sądów
polskich wskutek wdania się pozwanego w spór co do istoty sprawy,
jeżeli nie podniesie on zarzutu braku jurysdykcji (art. 1104 § 2 K.p.c.).
Jest to unormowanie wzorowane na art. 24 rozporządzenia nr 44/2001,
ale odbiegające od niego – projektowany art. 1104 § 2 K.p.c. wymaga
wdania się w spór co do istoty sprawy celem ustanowienia jurysdykcji.
Nie jest wystarczające samo wdanie się w spór, jak to przewiduje
art. 24 rozporządzenia nr 44/2001.
Celem usunięcia wątpliwości co do niedopuszczalności ustanowienia
jurysdykcji krajowej sądów polskich w sprawach, które z punktu
widzenia prawa polskiego należą do wyłącznej jurysdykcji sądów
państwa obcego, zaproponowano rozstrzygnięcie tej kwestii (art. 1104
§ 3 K.p.c.).
Rozszerzono – w stosunku do dotychczasowego stanu prawnego
– przypadki, w których dopuszczalne jest derogowanie jurysdykcji
krajowej sądów polskich na rzecz jurysdykcji sądów państwa obcego.
Projekt zakłada, że będzie to możliwe w każdej sprawie o prawa
majątkowe (art. 1105 § 1 K.p.c.). W zakresie regulacji umowy
derogacyjnej nowością jest także ograniczenie dopuszczalności takiej
umowy w sprawach z zakresu prawa pracy (art. 1105 § 2 pkt 2 K.p.c.)
i jej wyłączenie w sprawach z umów zawartych przez konsumenta
mającego miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w Rzeczy-
pospolitej Polskiej (art. 1105 § 2 pkt 3 K.p.c.) oraz w sprawach
wynikłych lub mogących wyniknąć ze stosunku ubezpieczenia
(art. 1105 § 2 pkt 4). Wyraźnie przewiduje się również, że możliwa

10

jest umowa przyznająca tylko jednej ze stron prawo wytoczenia
powództwa przed sąd państwa obcego. Umowa taka jednak nie
wyklucza jurysdykcji krajowej sądów polskich i jest możliwa
w sprawach konsumenckich, jeżeli jest jednostronnie korzystna dla
konsumenta (art. 1105 § 3 i 4 K.p.c.) lub w przypadku wytoczenia
powództwa przeciwko ubezpieczycielowi (art. 1105 § 4 K.p.c.). Nowe
uregulowanie przesłanek dochowania formy umów w zakresie
jurysdykcji krajowej jest wzorowane na obowiązującej już ogólnej
regulacji dotyczącej formy zapisu na sąd polubowny zawartej

w art. 1162 § 1 i 2 K.p.c. Przy okazji usunięto błąd językowy tego
przepisu – występujące w nim niewłaściwe określenie „porozumienia”
zastąpiono prawidłowym „porozumiewania”.
6. Przepisy o jurysdykcji krajowej w postępowaniu nieprocesowym
zostały wydatnie rozbudowane. Po części jest to następstwo przyjętego
w projekcie założenia o rezygnacji ze wspólnych przepisów
o jurysdykcji krajowej w procesie i w postępowaniu nieprocesowym.
Wynikła stąd bowiem potrzeba wprowadzenia w postępowaniu
nieprocesowym odrębnych norm o jurysdykcji krajowej w sprawach
małżeńskich (art. 11062 K.p.c.), w sprawach ze stosunków między
rodzicami a dziećmi (art. 11063 K.p.c.), sprawach o przysposobienie
(art. 11064 K.p.c.) oraz w sprawach o prawa rzeczowe i o posiadanie
nieruchomości (art. 11092 K.p.c.).
Wypełnieniem luki w dotychczasowym unormowaniu jest propozycja
wprowadzenia regulacji jurysdykcji krajowej dla spraw
rozpoznawanych w postępowaniu rejestrowym oraz innych spraw
należących do właściwości sądu rejestrowego (art. 11091 K.p.c.).
Projekt zakłada również, że inaczej niż dotychczas jurysdykcję
krajową w sprawach o uznanie za zmarłego i o stwierdzenie zgonu
oraz w sprawach dotyczących ubezwłasnowolnienia należy unor-
mować w odrębnych przepisach (art. 1106 i 11061 K.p.c.).

11

W sprawach należących do postępowania nieprocesowego projekt
przewiduje, że podstawowymi i równorzędnymi łącznikami mają być:
obywatelstwo polskie, miejsce zamieszkania w Rzeczypospolitej
Polskiej lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej
bądź też siedziba w Rzeczypospolitej Polskiej (por. art. 1106 § 1,
art. 11061 § 1, art. 11062 § 1, art. 11064 § 1, art. 1107 § 1, art. 1108 § 1
i
art. 1110 K.p.c.). Utrzymanie w szerokim zakresie łącznika
obywatelstwa uzasadnia fakt, że w sprawach z zakresu postępowania
nieprocesowego – inaczej niż w sprawach należących do procesu
– łącznik ten może nadal spełniać istotną funkcję i wobec tego
rezygnacja z niego nie byłaby celowa.
W sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi podstawowe
znaczenie projekt przyznaje łącznikowi miejsca zamieszkania lub
zwykłego pobytu dziecka w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 11063 pkt 1
K.p.c.), co jest zgodne ze współczesnymi tendencjami regulacji
jurysdykcji krajowej w tego rodzaju sprawach w umowach
międzynarodowych oraz w innych systemach prawnych. Jedynie
w pewnym zakresie w sprawach ze stosunków między rodzicami
a dziećmi jurysdykcję krajową ma uzasadniać łącznik obywatelstwa
(art. 11063 pkt 2 K.p.c.).
W sprawach należących do postępowania nieprocesowego proponuje
się rezygnację w kilku przypadkach z istniejącej dotychczas
jurysdykcji krajowej wyłącznej. Dotyczy to spraw o uznanie za
zmarłego i stwierdzenie zgonu, spraw małżeńskich (wyjątek może
wynikać z art. 11092 K.p.c.), spraw ze stosunków między rodzicami
a dziećmi, spraw z zakresu opieki i kurateli oraz – w zasadzie – spraw
z zakresu prawa spadkowego (wyjątek może wynikać z art. 11092
K.p.c.).
W przypadkach, w których jurysdykcja krajowa wyłączna zostaje
zachowana, dla jej istnienia konieczne jest z reguły kumulatywne

12

spełnienie kilku warunków, będące wyrazem silnego związku
z naszym krajem, co w połączeniu z zasadą, że w Rzeczypospolitej
Polskiej nie podlegają uznaniu orzeczenia zagraniczne wydane
w sprawach należących do wyłącznej jurysdykcji krajowej sądów
polskich (art. 1146 § 1 pkt 2 K.p.c.) ma zmierzać do ochrony przed
jurysdykcją nadmierną sądów obcych (por. art. 1106 § 2 i art. 11064
§ 3 K.p.c.).
Z kolei ustanowienie jurysdykcji krajowej wyłącznej w sprawach
należących do postępowania rejestrowego (art. 11091 § 1 K.p.c.)
i w rozpoznawanych przez sąd rejestrowy sprawach o rozwiązanie
osoby prawnej lub niebędącej osobą prawną jednostki organizacyjnej,
jeżeli ich siedziba znajduje się w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 11091
§ 2 K.p.c.), z jednej strony po części daje wyraz zasadzie, że sprawy
o wpis do rejestru publicznego prowadzonego w Rzeczypospolitej
Polskiej mogą być rozstrzygane tylko przez sądy polskie, a z drugiej
strony jest częściowo zbieżne z rozwiązaniami przyjętymi
w rozporządzeniu nr 44/2001 (por. jego art. 22 pkt 2 i 3).
Nowym rozwiązaniem jest propozycja, aby w niektórych sprawach
należących do postępowania nieprocesowego były dopuszczalne
umowy jurysdykcyjne (por. art. 11101 K.p.c.). Chodzi o sprawy
o podział majątku wspólnego, o dział spadku, jak również sprawy
dotyczące zarządu związanego ze współwłasnością i o zniesienie
współwłasności. W sprawach tych odpowiednio miałyby być
stosowane przepisy dotyczące umów o jurysdykcję w procesie
(art. 1104 – 11051 K.p.c.). W sprawach tych pojawia się
charakterystyczny dla procesu element sporu o prawo, a co za tym
idzie – nadają się one do tego, aby mogły podlegać dyspozycji stron
w zakresie określenia jurysdykcji krajowej.
Walor normy ogólnej ma projektowany art. 11102 K.p.c. przewidujący,
że jurysdykcja w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu

13