Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego

Warszawa, 5 listopada 2008 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140-202(5)/08

Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej




Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
senackiego projektu ustawy


- o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
karnego (druk nr 901).

Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra
Sprawiedliwości do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.


(-) Donald Tusk


Stanowisko Rządu

do senackiego projektu ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
karnego (druk sejmowy nr 901)


Projekt zmiany ustawy – Kodeks postępowania karnego, zawarty w druku
sejmowym nr 901, przewidujący zmianę przepisów Kodeksu postępowania karnego –
art. 203 oraz art. 552 § 4, związany jest związany z wykonaniem wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2007 r., sygn. SK50/06.
W powołanym wyroku Trybunał Konstytucyjny orzekł o :
1/ niezgodności art. 203 § 1 k.p.k. z art. 41 ust. 1 w zw. z art. 30, art.31 ust. 3 oraz art.
2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie, w jakim nie stwarza
wystarczających gwarancji procesowych zapewniających sądową weryfikację
zgłoszonej przez biegłych konieczności połączenia badania psychiatrycznego
oskarżonego z obserwacją w zakładzie leczniczym,
2/ niezgodności art. 203 § 2 k.p.k. w zw. z art. 203 § 3 k.p.k. z art. 41 ust. 1 w zw. z
art. 30, art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim nie wskazuje
maksymalnego czasu trwania obserwacji psychiatrycznej w zakładzie leczniczym,
3/ utracie mocy obowiązującej przepisów art. 203 § 1 k.p.k. i art. 203 § 2 k.p.k. w zw.
z art. 203 § 3 k.p.k. z upływem 15 miesięcy od daty ogłoszenia wyroku w Dzienniku
Ustaw, to jest z dniem 18 października 2008 r.
W uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny w odniesieniu do aktualnej
regulacji zawartej w art. 203 k.p.k. wskazał m.in. na brak precyzji § 1, umożliwiający
nadmierną ingerencję w sferę konstytucyjnie gwarantowanej wolności osobistej.
Odnosząc się do treści § 2 w zw. z § 3 zwrócił uwagę, że przepis ten nie spełnia
wymogów precyzji i jednoznaczności, pozostawiając sądowi swobodę określenia
terminu przedłużonej obserwacji, przy wskazaniu, że powinien to być czas niezbędny
do zakończenia obserwacji, podczas gdy zgodnie z art. 41 Konstytucji granice, zasady
i tryb pozbawienia lub ograniczenia wolności osobistej powinny być wyznaczone w
sposób „jasny i precyzyjny”.
Trybunał Konstytucyjny uznał za konieczne zawężenie w nowej regulacji
prawnej stosowania obserwacji psychiatrycznej do osób, co których istnieje wysokie
prawdopodobieństwo, że popełniły czyn zabroniony, zagrożony karą izolacyjną i
takiej też kary w ramach prowadzonego procesu karnego mogą się spodziewać.
Ponadto uznał za konieczne doprecyzowanie w ustawie maksymalnego czasu
stosowania tej metody.
Projektowane zmiany art. 203 k.p.k., służące wzmocnieniu gwarancji
procesowych oskarżonego (podejrzanego), stanowią wykonanie obowiązku
dostosowania tego przepisu do powołanego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, a
w związku z tym co do zasady nie budzą wątpliwości.
Zgodnie z punktem 3 uzasadnienia projektu zmiana wprowadzona w obrębie §
1 art. 203 k.p.k. ma na celu ograniczenie stosowania obserwacji w zakładzie
leczniczym do osób, w stosunku do których, na podstawie zebranych dowodów,
istnieje duże prawdopodobieństwo, że popełniły one przestępstwo.
Podzielić należy stanowisko co do zasadności deklarowanej zmiany, zgodnej z
kierunkiem nowelizacji określonym powołanym orzeczeniem Trybunału
Konstytucyjnego, zwracając uwagę, że zawarte w projektowanym artykule wyrażenie
„jeżeli zachodzi duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo”
koresponduje z zamierzeniem legislacyjnym, jakiemu ma służyć.
Wątpliwości pojawiają się w związku z projektowanym brzmieniem § 2.
Rozważyć należy przede wszystkim, czy dla wypełnienia obowiązku wynikającego z
przytoczonego wyroku Trybunału Konstytucyjnego właściwe jest wprowadzenie do
art. 203 k.p.k. zapisu w takiej formie, jaka proponowana jest w § 2.
Projektowany przepis stanowi, że obserwacji w zakładzie leczniczym nie
stosuje się, jeżeli opinia biegłych psychiatrów może być wydana bez jej
przeprowadzenia. W kontekście postulowanego brzmienia § 1 inicjatywa połączenia
badania psychiatrycznego z obserwacją w zakładzie leczniczym należy do biegłych

2
przeprowadzających badanie psychiatryczne oskarżonego, w przypadku stwierdzenia
przez nich i zgłoszenia takiej konieczności.
Rozważenia zatem wymaga, czy nie byłoby uzasadnione wprowadzenie w
miejsce postulowanego zapisu czytelnych kryteriów, jakie powinien spełniać wniosek
biegłych psychiatrów o połączenie badania z obserwacją w zakładzie leczniczym.
W przypadku bowiem zaistnienia przesłanek formalnych i faktycznych
obserwacji o jej zastosowaniu decydował będzie sąd, rozpoznając złożony w tym
przedmiocie wskazany wyżej wniosek.
Zmiana wprowadzona projektowanym § 3, wynikająca z wykluczenia
stosowania obserwacji w przypadkach, gdy popełniony czyn zabroniony nie jest
zagrożony karą izolacyjną albo kiedy spodziewany wymiar kary pozbawienia
wolności bez warunkowego zawieszenia nie przekroczy okresu pozostawania w
zakładzie leczniczym, co do zamierzeń , również nie budzi wątpliwości. Zwrócić
należy jednak uwagę, że projektowane ograniczenie w płaszczyźnie stosowania
obserwacji w zakładzie leczniczym w rzeczywistości jest wynikiem odpowiedniego
zastosowania przepisu art. 259 § 2 k.p.k. Zatem rozważenia wymaga, czy
wprowadzeniu projektowanej zmiany nie służyłby lepiej zapis o odpowiednim
zastosowaniu powołanego przepisu.
Proponowana regulacja wymaga również rozważenia w części dotyczącej
wyłączenia spod obserwacji w zakładzie leczniczym wszystkich sprawców
przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego z mocy prawa.
O ile bowiem kryterium eliminacji sprawców tej kategorii występków stanowić
miałaby waga czynu, oceniana w płaszczyźnie stopnia jego społecznego
niebezpieczeństwa, zauważyć należy, że praktyce oznaczałoby to pominięcie
przypadków określonych w art. 60 § 1 k.p.k., w których prokurator kierując się
wymogami interesu społecznego, wszczyna postępowanie w sprawach o przestępstwa
ścigane z oskarżenia prywatnego albo z tych względów wstępuje do postępowania już
wszczętego.
Istotne wątpliwości budzi także zaproponowany § 5 zmienianego przepisu
sposób określenia czasu trwania obserwacji psychiatrycznej. Analiza projektowanej
treści zwraca uwagę na następujące problemy.

3
Określenie przez sąd podstawowego czasu trwania takiej obserwacji na
poziomie 10 dni, mogłoby w praktyce doprowadzić do „automatycznego”
występowania przez zakład leczniczy o przedłużenie tego terminu. Zbyt krótki czas
trwania tej „podstawowej” obserwacji może więc spowodować niemożność jej
sprawnego przeprowadzenia. Wystąpienie z wnioskiem o przedłużenie obserwacji
wiąże się z koniecznością przesyłania akt sprawy do sądu, co może zakłócić ciągłość
pracy biegłych. Taka regulacja w efekcie może więc spowodować skutek odwrotny od
zamierzonego. Zasadnym wydaje się wprowadzenie w tym miejscu dłuższego niż
projektowany, terminu, np. 30-dniowego.
Należy również zwrócić uwagę, że proponowany okres maksymalnego czasu
obserwacji w zakładzie leczniczym w wymiarze 6 tygodni w konkretnych
przypadkach może okazać się zdecydowanie zbyt krótki. Rozważyć zatem należałoby
wprowadzenie dłuższego okresu np. 3 miesięcy.
Oceniając pozytywnie co do istoty koncepcję zmiany w art. 552 § 4 k.p.k.,
polegającej na wprowadzeniu możliwości dochodzenia odszkodowania za
niewątpliwie niesłuszną obserwację psychiatryczną, należy zwrócić uwagę na szerszy
aspekt projektowanego rozwiązania.
Niewątpliwie ochrona wolności oskarżonego jest dobrem nadrzędnym w
stosunku do ustalenia jego poczytalności dla potrzeb postępowania karnego. Ma to
bezspornie istotne znaczenie dla osób poddawanych obserwacji, wobec których nie
stosuje się środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.
W kontekście projektowanego rozszerzenia zakresu roszczeń
odszkodowawczych należy podkreślić konieczność określenia czytelnych kryteriów
oceny „niesłuszności”, wskazując na różnicę pomiędzy oceną niesłuszności
zastosowania poszczególnych instrumentów procesowych wymienionych w
zmienionym art. 552 § 4 k.p.k.
O ile bowiem w odniesieniu do tymczasowego aresztowania i zatrzymania
dokonanie oceny słuszności decyzji możliwe będzie na gruncie zebranego materiału
dowodowego, o tyle w odniesieniu do obserwacji psychiatrycznej niezbędne będzie
określenie, co będzie stanowiło jej podstawę.

4