Poselski projekt ustawy o miejscach pamięci narodowej

UZASADNIENIE


Naród jest wspólnotą pokoleń: tych, które żyją obecnie, tych, które już
odeszły i tych, które dopiero nadejdą. My, jako pokolenie obecne,
odpowiedzialni jesteśmy zarówno przed dawnymi, jak i przyszłymi
pokoleniami. Zachowanie pamięci narodu i szacunek dla niej to podstawowy
obowiązek, stanowiący ważną część tej odpowiedzialności. Polacy mają piękną
historię, pełną wydarzeń tragicznych i wzniosłych. Bohaterowie, którzy
poświęcali swe życie dla niepodległości i wolności Ojczyzny, uświęcili swą
krwią wiele miejsc w całej Polsce. Są też inne miejsca, które przypominają o
wysiłku minionych pokoleń w zwykłej pracy, w tworzeniu wielkich dzieł, w
życiu społecznym, politycznym i religijnym. Nie można też zapominać o innych
narodach, w ciągu wieków współtworzących Rzeczypospolitą, których wiara,
walka, praca i sztuka pozostawiły na naszej ziemi liczne pamiątki. Wiele z tych
miejsc znajduje się obecnie poza granicami Rzeczypospolitej, wytyczonymi w
rezultacie II Wojny wiatowej. Należy tez pamiętać, że kwestia ustanawiania
miejsc pamięci była przez wiele lat trwania komunistycznego reżimu
przedmiotem celowych manipulacji i kłamstw, zmierzających do uczczenia
niegodnych ludzi i haniebnych wydarzeń.

System instytucjonalnej opieki nad miejscami pamięci narodowej,
rozpoczęty w powojennej Polsce ustawą z dnia 2 lipca 1947 r. o utworzeniu
Rady Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa (Dz.U. Nr 52, poz. 264 i Nr 63,
poz. 372 oraz z 1949 r. Nr 25, poz. 183), jest obecnie regulowany przepisami
powstałymi w schyłkowym okresie komunizmu, a mianowicie ustawą z dnia 21
stycznia 1988 r. o Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa( Dz.U. Nr 2 poz.
2 z 1988 r. Nr 25, poz. 183 ze zm.) oraz aktem wykonawczym do niej –
rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 25 kwietnia 1988 r. w sprawie
organizacji, trybu działania i zasad finansowania Rady Ochrony Pamięci Walk i
Męczeństwa oraz komitetów ochrony pamięci walk i męczeństwa (Dz. U. Nr 22,
poz. 154 z 1988 r.). Odrębne regulacje przewidziane są w odniesieniu do
grobów i cmentarzy wojskowych. Te przepisy, w ocenie wnioskodawców, w
niewystarczający sposób odpowiadają wymogom nowoczesnej polityki
historycznej. Brak precyzyjnie określonych zasad ustanawiania miejsc pamięci,
wąsko zakreślone kompetencje odpowiednich organów oraz zbyt mały nacisk
położony na walory edukacyjne i oświatowe to powody, dla których
wnioskodawcy uznali zasadność nowej ustawy, w sposób kompleksowy
regulującej przedmiotową tematykę.
Do realizacji tych celów zmierza projekt ustawy o miejscach pamięci
narodowej. Do tej pory brak było całościowej regulacji, obejmującej całości tej
tematyki. Projekt ten zastępuje obowiązującą ustawę z dnia 21 stycznia 1988
roku o Radzie Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej, a także wprowadza szereg
odrębnych regulacji w zakresie ustanawiania, utrzymania, ochrony i znoszenia
miejsc pamięci narodowej. Ustawa ta wychodzi naprzeciw oczekiwaniom
środowisk kombatanckich, tworząc kompleksowy, instytucjonalny system
ochrony miejsc pamięci. Ustawa obejmuje swą tematyką również kwestie
dotyczące odbywania zgromadzeń, imprez masowych i prowadzenia
działalności gospodarczej na obszarze miejsc pamięci narodowej. Projekt
określa również zasady funkcjonowania nowego organu właściwego w
sprawach ochrony miejsc pamięci narodowej, jakim ma być Rada Ochrony
Pamięci Narodowej, który ma zastąpić dotychczas funkcjonującą Radę Ochrony
Pamięci Walk i Męczeństwa.

Definicja miejsc pamięci narodowej określona jest w art. 2. Zgodnie z nią
są nimi groby lub cmentarze wojenne, nieruchomości lub obiekty budowlane
upamiętniające ważne dla Państwa i Narodu wydarzenia lub postaci, a także
wszelkie inne obiekty lub przedmioty o podobnym charakterze

Przepisy art. 3 i 4 określają, na czym polega utrzymanie i ochrona miejsc
pamięci narodowej. W szczególności utrzymanie ma polegać na zapewnieniu
odpowiednich warunków prac konserwatorskich, restauratorskich oraz robót
budowlanych, zaś ochrona - na zapewnieniu warunków prawnych,
organizacyjnych i finansowych, zapobieganiu zagrożeniom zniszczenia,
uszczerbku lub niewłaściwego korzystania, oraz uwzględnienia zadań
ochronnych przy planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i planowaniu
ochrony środowiska.

Organem właściwym w sprawach ochrony miejsc pamięci narodowej ma
być, zgodnie z projektem, Rada Gminy lub wojewoda, w przypadku
konieczności upamiętnienia zdarzeń lub postaci o charakterze ponadlokalnym.
Miejsce Pamięci Narodowej ustanawiać ma Rada Gminy z urzędu lub na
wniosek Rady Ochrony Pamięci Narodowej, zaś wojewoda, w przypadku
wystąpienia powyższych przesłanek, będzie mógł przejąć to postępowanie. W
przypadku grobu lub cmentarza wojennego wnioskodawcą uznania ich za
miejsce pamięci narodowej będzie Rada Ochrony Pamięci Narodowej.

Projekt przewiduje również możliwość wydania przez wójta, burmistrza
lub prezydenta miasta decyzji o rozbiórce obiektu lub usunięciu przedmiotu,
wzniesionego lub umieszczonego w celu upamiętnienia wydarzeń lub osób
niezasługujących na uczczenie ich Miejscem Pamięci Narodowej, szczególnie
gdy dotyczy to osób lub organizacji zaangażowanych w propagowanie nazizmu,
komunizmu, oraz fałszowanie historii i zwalczanie postaw patriotycznych.
Rozwiązanie to jest komplementarne z przedstawianym przez Klub
Parlamentarny Prawo i Sprawiedliwość projektem ustawy o usunięciu symboli
komunizmu z życia publicznego w Rzeczpospolitej Polskiej, idzie jednak dalej
niż ten projekt, obejmując również usuwanie przedmiotów uczczenia nazizmu
oraz treści antypatriotycznych, jak również, w przeciwieństwie do tej
propozycji, tworząc możliwość rozbiórki obiektów budowlanych.

Utrzymanie Miejsca Pamięci Narodowej ma obciążać wnioskodawcę, w
przypadku miejsc ustanowionych przez Radę Gminy lub wojewodę po przejęciu
postępowania wszczętego przez radę Gminy, utrzymanie ma stanowić zadanie
własne gminy.

Ustawa wprowadza fakultatywną możliwość oznakowania Miejsc
Pamięci Narodowej.

W zakresie organizowania zgromadzeń na obszarze lub w bezpośrednim
otoczeniu Miejsc Pamięci Narodowej ustawa wprowadza kilka rozwiązań
szczególnych w stosunku do ustawy z dnia 5 lipca sierpnia 1990 roku Prawo o
zgromadzeniach. Projekt skraca termin ostatniego dnia na powiadomienie o
zgromadzeniu z trzech dni przed zgromadzeniem na 14 dni oraz 30 dni w
przypadku imprezy masowej. Wojewoda otrzyma kompetencję do zakazania w
drodze decyzji zgromadzenia w przypadku, gdyby mogłoby ono w rażący
sposób zagrażać utrzymaniu powagi lub charakteru Miejsca Pamięci Narodowej.
Rozwiązania takie wynikają z konieczności zapewnienia odpowiedniej formy
odbywającym się w tych miejscach zgromadzeniom, wraz z koniecznością
zapewnienia wystarczającego czasu organom właściwym na analizę złożonych
w tym zakresie wniosków.

Wojewoda otrzymuje kompetencję wydania zakazu prowadzenia
działalności gospodarczej na obszarze lub w bezpośrednim otoczeniu Miejsc
Pamięci Narodowej jeśli prowadzenie tej działalności mogłoby powodować
rażące naruszenie, lub faktycznie zagraża w sposób rażący powadze lub
charakterowi miejsca. Chodzi tu przede wszystkim o działalność komercyjną,
niejednokrotnie występującą w bezpośrednim sąsiedztwie obecnie istniejących
pomników, a w wielu przypadkach nie licującą z powagą zdarzeń, które mają
one upamiętniać. W przypadku wydania zakazu, prowadzącemu działalność
będzie przysługiwać roszczenie odszkodowawcze od Skarbu Państwa za straty
poniesione w związku z zaprzestaniem wykonywania działalności gospodarczej.
O odszkodowaniu orzekać ma Sąd Powszechny.

Projekt ustawy znosi Radę Pamięci Walk i Męczeństwa utworzoną
Ustawą z dnia 21 stycznia 1988 r. o Radzie Ochrony Pamięci Walk i
Męczeństwa. W związku z wprowadzeniem kompleksowej regulacji zachodzi
konieczność szerszego zakreślenia zadań związanych z ochroną miejsc pamięci i
upamiętnianiem znaczących w historii Polski postaci i wydarzeń. Zadania jej
przejmie utworzony w projekcie organ Rady Ochrony Pamięci Narodowej.
Zadania Rady zostały znacząco rozszerzone w stosunku do zadań Rady Pamięci
Walk i Męczeństwa, m. in o:
- współpracę z Kościołem Katolickim i innymi związkami
wyznaniowymi,
- wspieranie finansowe przedsięwzięć podejmowanych przez organizacje i
instytucje, których celem jest upowszechnianie wiedzy o postaciach lub
wydarzeniach znaczących dla Narodu i Państwa Polskiego
- organizowanie szkoleń dla opiekunów społecznych Miejsc Pamięci
Narodowej,
- udział w negocjowaniu umów międzynarodowych dotyczących ochrony
grobów i miejsc pamięci,
- prowadzenie działań na rzecz edukacji i informowania społeczeństwa w
sprawach związanych z ochroną Miejsc Pamięci Narodowej,
- upowszechnianie w kraju i za granicą wyników prac oraz badań
związanych z upamiętnianiem wydarzeń i postaci znaczących dla Narodu i
Państwa Polskiego oraz z ochroną Miejsc Pamięci Narodowej,
- prowadzenie prac dokumentacyjnych związanych z upamiętnianiem
wydarzeń i postaci znaczących dla Narodu i Państwa Polskiego.

Członkowie Rady będą powoływani przez Prezesa Rady Ministrów na
wniosek Prezydenta RP , Prezesa IPN oraz ministra właściwego do spraw
kultury i dziedzictwa narodowego spośród osób wyróżniających się
osiągnięciami, autorytetem oraz dorobkiem w krzewieniu idei pamięci
narodowej.

Projekt ustawy przewiduje również utworzenie Wojewódzkich Rad
Ochrony Pamięci Narodowej, organu opiniodawczo – doradczego wojewody,
jak również, fakultatywnie, na podstawie uchwały Rady Gminy, gminnych Rad
Ochrony Pamięci Narodowej.

Projekt przewiduje również ustanowienie Medalu Pamięci Narodowej,
przyznawanego za szczególne zasługi położone dla ochrony i zachowania dla
przyszłych pokoleń Miejsc Pamięci Narodowej, a także upowszechniania ich
wartości wychowawczych i edukacyjnych

Materia projektu ustawy nie jest objęta prawem Unii Europejskiej.

Ustawa po wejściu w życie spowoduje trudne na obecnym etapie do
oszacowania koszty zarówno dla Budżetu Państwa, jak i jednostek Samorządu
Terytorialnego. Jeśli chodzi o Budżet Państwa, chodzi tu przede wszystkim o
roszczenie odszkodowawcze dla przedsiębiorców w przypadku decyzji o
zakazie prowadzenia działalności gospodarczej. Koszty związane z
utrzymaniem i ochroną miejsc pamięci są już obecnie ponoszone przez organy
samorządy terytorialnego. Zwiększyć się mogą natomiast koszty etatowe
dotyczące prowadzenia postępowań przez Urzędy Wojewódzkie i Gminy w
sprawie ustanowienia miejsc pamięci. Likwidowana Rada Ochrony Pamięci
Walk i Męczeństwa w projekcie budżetu na rok 2008 w Części 24 – Kultura i
Dziedzictwo Narodowe, w Dziale 921 – Kultura, w rozdziale 92122 - Rada
Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa przeznaczone ma ok. 15 805 mln. zł.
Majątek we władaniu likwidowanej Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa,
jak również biuro wraz z pracownikami na mocy przepisów projektowanej
ustawy przechodzi we władanie Rady Ochrony Pamięci Narodowej i jej Biura.
Biorąc jednak pod uwagę, że projekt przewiduje przy ustanowieniu Rady
Ochrony Pamięci Narodowej powiększenie zakresu zadań, ustawa spowoduje
również w tym zakresie trudne do oszacowania, choć niewielkie, zwiększenie
kosztów.