Poselski projekt ustawy o miejscach pamięci narodowej

Warszawa, 23 września 2008 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140-167(5)/08

Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej






Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
poselskiego projektu ustawy


- o miejscach pamięci narodowej (druk nr 745).


Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.



(-) Donald Tusk
Stanowisko Rządu
wobec poselskiego projektu ustawy o miejscach pamięci narodowej
(druk nr 745)
I. Przedmiot regulacji
Poselski projekt ustawy o miejscach pamięci narodowej ma na celu kompleksowe
uregulowanie kwestii dotyczących zasad ustanawiania, znoszenia, utrzymywania i ochrony
miejsc pamięci narodowej oraz opieki nad nimi, a także określenie zasad działania
i
organizacji organów administracji publicznej w tych sprawach. Określa on także
szczegółowe zasady odbywania zgromadzeń oraz imprez masowych jak również prowadzenia
działalności gospodarczej na obszarze oraz w bezpośrednim otoczeniu tych miejsc.
Przedmiotowy projekt ma uchylić ustawę z dnia 21 stycznia 1988 r. o Radzie Ochrony
Pamięci Walk i Męczeństwa (Dz. U. Nr 2, poz. 2, z późn. zm.). Przewiduje on powołanie
Rady Ochrony Pamięci Narodowej, która miałaby szersze kompetencje niż obecnie
funkcjonująca Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.
II. Ocena proponowanych zmian
Analizując przedmiotowy projekt ustawy, w szczególności należy zwrócić uwagę
na następujące niedoskonałości tej regulacji:
1) Nie jest jasna relacja przepisów art. 2, art. 8 oraz art. 45 projektu ustawy. W art. 2
wskazano co jest miejscem pamięci narodowej, w art. 8 określono przesłanki
ustanowienia miejsca pamięci narodowej, natomiast w art. 45 ust 1 i 2 zobowiązano
odpowiednie organy do ustanowienia miejscami pamięci narodowej „istniejących w
tym dniu obiektów budowlanych oraz innych obiektów lub przedmiotów
upamiętniających postaci lub wydarzenia, znaczące dla dziedzictwa Narodu i Państwa
Polskiego lub innego Narodu” oraz „istniejących w tym dniu grobów i cmentarzy
wojennych”.
W związku z powyższym, nie wiadomo, czy miejsce pamięci narodowej jest takim
miejscem ze względu na posiadane wartości, czy też miejsce pamięci „powstaje”
w wyniku ustanowienia. Wątpliwości tych nie usuwają zawarte w art. 45 ust. 1 i 2
odesłania do odpowiedniego stosowania przepisów art. 8 – 11 oraz art. 8 i 9. Podobna
uwaga dotyczy art. 26 ust. 1 oraz art. 46.
2) Zgodnie ze wskazaniem w art. 2 pkt 2 i 3 miejsce pamięci narodowej związane jest
z
postaciami lub wydarzeniami znaczącymi dla Narodu i Państwa Polskiego.
W związku z tym, konieczne byłoby doprecyzowanie w przepisach jakie postaci

1
i wydarzenia mają być upamiętnione miejscami pamięci narodowej. Niewystarczająca
jest w tym zakresie preambuła projektu ustawy, która nie ma charakteru
normatywnego, jak też przepis art. 10 ust. 1 pkt 1. Pojawia się również pytanie,
czy w świetle ww. preambuły każdy cmentarz wojenny będzie, zgodnie z art. 2,
miejscem pamięci narodowej.
3) Zgodnie z art. 4 pkt 2 ochrona miejsca pamięci narodowej polega między innymi na
wprowadzeniu szczególnych zasad odbywania zgromadzeń, imprez masowych
i prowadzenia działalności gospodarczej na obszarze miejsca pamięci narodowej lub
jego bezpośredniego otoczenia. Pojęcie „bezpośredniego otoczenia” jest
nieprecyzyjne. Nie przewiduje się również jego doprecyzowania w przepisach
o ustanowieniu miejsca pamięci narodowej (art. 9 ust. 10), a także w przepisie
odsyłającym do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (art. 5).
4) Preambuła projektu ustawy oraz art. 2 definiujący „miejsce pamięci narodowej”
odnoszą się do tożsamości i dziedzictwa „Narodu i Państwa Polskiego”. Natomiast
zgodnie z art. 8 miejsce pamięci narodowej może upamiętniać postaci lub wydarzenia
znaczące dla dziedzictwa Narodu i Państwa Polskiego lub „innego Narodu”.
Również
zakres kolejnych przepisów projektu nie pokrywa się z zakresem
przedmiotowym określonym w art. 2 projektu.
5) Wprawdzie w uzasadnieniu wskazano, iż „organem właściwym w sprawach ochrony
miejsc pamięci narodowej” ma być Rada Ochrony Pamięci Narodowej, to w przepisie
art. 9 pojawia się zarówno wspomniana Rada (ust. 1 i 4), jak też Prezes Rady Ochrony
Pamięci Narodowej (ust. 1 - 3 i 7).
6) W projektowanych przepisach procedura ustanawiania miejsc pamięci narodowej
wydaje się zbyt złożona, np. wskazano dwa podmioty, które posiadałyby kompetencje
do ich ustanawiania tj. radę gminy i Radę Ochrony Pamięci Narodowej. Ponadto,
każdy z nich jest obowiązany do uzgadniania lub zasięgania opinii Prezesa Rady
Ochrony Pamięci Narodowej. Przyjęto także zasadę „przejmowania” przez jeszcze
inny organ niektórych postępowań w przypadku „postaci lub wydarzeń o znaczeniu
ponadlokalnym”. Przepis art. 9 ust. 7 stanowi, iż
wojewoda w określonych
przypadkach może „przejąć” postępowanie w sprawie ustanowienia miejsca pamięci
narodowej. Z przepisów projektu ustawy, jak też uzasadnienia nie wynikają
jakiekolwiek przesłanki przemawiające za przyjęciem takiego rozwiązania. Jest ono
tym bardziej niezrozumiałe, iż zgodnie z art. 9 ust. 9 wojewoda może odmówić
ustanowienia miejsca pamięci narodowej. Pojawia się także pytanie, czy miejsce

2
pamięci narodowej może być związane z postaciami lub wydarzeniami o znaczeniu
lokalnym.
7) W przepisie art. 11 ust. 1 przewiduje się możliwość „zniesienia” miejsca pamięci
narodowej. Jako przesłankę wskazano między innymi to, że wnioskodawca nie daje
rękojmi utrzymania miejsca pamięci narodowej (art. 8). Uzależnienie od takiej rękojmi
ustanowienia miejsca pamięci narodowej budzi wątpliwości. Natomiast nie do
przyjęcia jest możliwość zniesienia miejsca pamięci narodowej z takiego powodu.
W przypadku miejsca pamięci narodowej, a więc miejsca o szczególnym znaczeniu
obowiązek taki powinien spoczywać na organach administracji rządowej lub
samorządowej. Natomiast sam pomysł dotyczący możliwości zniesienia miejsca
pamięci narodowej jest sprzeczny z intencjami, jakimi powinien kierować się organ
ustanawiający tego rodzaju miejsce.
8) Przepis art. 13 ust. 4, umożliwiający zniesienie miejsca pamięci narodowej, gdy
podmiot zobowiązany do jego utrzymywania nie wykonuje tego obowiązku,
deprecjonuje pojęcie „miejsca pamięci narodowej”. Jest on poza tym sprzeczny
z przepisem art. 11 ust. 1, który stanowi, iż zniesienie miejsca pamięci narodowej
może nastąpić, gdy wnioskodawca nie daje rękojmi utrzymania miejsca pamięci
narodowej.
9) Nie jest również jasna intencja przepisu art. 26 ust. 2 zgodnie, z którym Rada Ochrony
Miejsc Pamięci Narodowej dokonuje uznania za miejsce pamięci narodowej z urzędu
lub na wniosek Rady Ochrony Pamięci Narodowej.
10) Poważne zastrzeżenia budzi także przewidziane w projekcie vocatio legis. Biorąc pod
uwagę, że projekt ustawy nakłada nowe obowiązki - również budżetowe - na jednostki
samorządu terytorialnego, czternaście dni wydaje się stanowczo za krótkim terminem
na możliwość przystosowania się jednostek samorządu terytorialnego do nowej
regulacji.
Należy zauważyć, że część materii objęta niniejszym projektem ustawy powinna zostać
uregulowana w drodze rozporządzenia np. zagadnienia dotyczące sposobu wręczania
i noszenia oraz trybu nadania Medalu Pamięci Narodowej, czy też kwestie dotyczące sposobu
prowadzenia ewidencji osób i jednostek organizacyjnych wyróżnionych tym medalem, osób
i jednostek organizacyjnych, które go utraciły.
Niektóre z przepisów upoważniających do wydania aktów wykonawczych projektu
ustawy nie spełniają wymogów określonych w art. 92 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 473), tj. nie zwierają wytycznych.

3
W poselskim projekcie ustawy użyto pojęć nieostrych, które w praktyce mogą budzić
wątpliwości interpretacyjne, np. „wznoszący”, „umieszczający” (art. 10 ust 3), „fałsz
historyczny”(art. 10 ust 1 pkt 2), a także zostały niedokładnie przywołane poszczególne
jednostki redakcyjne zmienianych ustaw.
Należy także podkreślić, że uchylając ustawę z dnia 21 stycznia 1988 r. o Radzie Ochrony
Pamięci Walk i Męczeństwa (Dz. U. Nr 2, poz. 2, z 1996 r. Nr 104, poz. 496 oraz z 2000 r.
Nr 31, poz. 382) i ustanawiając Radę Ochrony Pamięci Narodowej organem właściwym
w sprawach miejsc pamięci narodowej, projekt powinien odnieść się do zagadnienia
dotychczasowej nazwy Rady używanej w obowiązujących przepisach np. art. 10 ust 5, art. 18
ust 2, art. 23 ust. 4 ustawy o muzeach, art. 24 ust. 1 lit. l ustawy o mniejszościach narodowych
i etnicznych oraz o języku regionalnym. Ponadto określenie nazwy ministra właściwego do
spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego nie zostało przywołane zgodnie z art. 4
ust. 1 i art. 5 pkt 9 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U.
z 2007 r. Nr 65, poz. 437 z późn. zm.). Projektodawca posługuje się bowiem określeniem
„minister właściwy do spraw kultury i dziedzictwa narodowego”.

III. Konkluzja
W związku z powyższym Rada Ministrów negatywnie opiniuje przedmiotowy projekt ustawy.
Należy także wskazać, że w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego trwają prace
nad rządowym projektem ustawy o miejscach pamięci narodowej, który jest obecnie
konsultowany z Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.
Ponadto, pomimo tego że jest on co do zasady zbieżny z opiniowanym poselskim projektem,
w sposób przejrzysty, kompleksowo reguluje sferę miejsc pamięci narodowej.

4