Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych

jurysdykcja krajowa. Roszczenia powinny być zasadniczo
dochodzone przed sądem właściwym według siedziby zagranicznej
spółki, powstałej w wyniku połączenia (art. 2 w związku z art. 60
Rozporządzenia Rady nr 44/2001 o jurysdykcji oraz uznawaniu
i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych).
3. Z tych względów celowe jest przyznanie wierzycielom polskiej spółki
przejmowanej przez spółkę zagraniczną, prawa żądania
zabezpieczenia jeszcze przed ukończeniem połączenia
transgranicznego. To samo dotyczy przypadku, gdy łączenie
prowadzi do zawiązania nowej spółki zagranicznej.
4. Zakres prawa żądania zabezpieczenia byłby tożsamy z zakresem
przewidzianym dla łączeń krajowych (uprawdopodobnienie stanu
zagrożenia zaspokojenia roszczenia). Jeżeli natomiast spółka polska
jest podmiotem przejmującym bądź efektem łączenia ma być
zawiązanie nowej spółki polskiej, wskazane wydaje się utrzymanie
dotychczasowych reguł, wynikających z art. 495-496 K.s.h. Brak
bowiem argumentów przemawiających za osłabieniem w tych
przypadkach ochrony wierzycieli w stosunku do łączenia krajowego.
W ten sposób z jednej strony regulacja krajowa zostałaby
dostosowana do specyfiki tego wariantu połączenia
transgranicznego, który prowadzi do „emigracji” spółki polskiej,
z drugiej zaś strony w pozostałym zakresie utrzymany zostałyby
dotychczasowy model, funkcjonujący przy łączeniu krajowym.
Beneficjentami instytucji odrębnego zarządu i prawa żądania
zabezpieczenia byliby zarówno wierzyciele spółki polskiej,
uczestniczącej w łączeniu, jak i wierzyciele spółki zagranicznej.
Rozwiązanie to pozostawałoby w zgodzie z założeniami art. 4 ust. 2
zd. 1 Dyrektywy.
5. Ustanowienie zabezpieczenia może być przedmiotem sporu między
wierzycielem a spółką. Spór ten powinien być rozstrzygany we
właściwym dla tego celu postępowaniu rozpoznawczym
(procesowym, spornym) przez sąd właściwy miejscowo dla siedziby
spółki. Nie wydaje się natomiast wskazane przyznanie kompetencji

36
judykacyjnej sądowi rejestrowemu. Ratio legis powołania sądów
rejestrowych nie było bowiem powierzanie im rozstrzygania kwestii
spornych. Zasadniczą funkcją sądów rejestrowych jest dokonywanie
wpisów po przeprowadzeniu kontroli podstaw prawnych tych wpisów
[przepis art. 23 ust. 2 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym
w ograniczonym zakresie pozwala rozszerzyć badanie formalne
sądu rejestrowego o kwestie merytoryczne, ale nie powinno to
prowadzić do przekształcenia postępowania rejestrowego
w postępowanie konkurencyjne wobec postępowania rozpoznaw-
czego].
6. Nie wydaje się natomiast celowe zobowiązywanie zarządu do
składania oświadczenia o dopełnieniu obowiązku udzielenia
zabezpieczenia, jak przewiduje art. 458 w związku z art. 456 § 1
K.s.h. (obniżenie kapitału zakładowego) czy dowodu
zabezpieczenia, jak stanowi art. 52 w związku z art. 50 ustawy
o

europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce
europejskiej (przeniesienie za granicę siedziby statutowej przez
spółkę europejską). W przypadku obniżenia kapitału zakładowego
obowiązek zabezpieczenia ma bowiem charakter bezwarunkowy
i nie jest zależny od uprawdopodobnienia przez wierzyciela
zagrożenia zaspokojenia roszczenia. Stosunkowo łatwo zatem
stwierdzić prawdziwość oświadczenia zarządu.
Rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę w przypadku przeniesienia
siedziby spółki europejskiej za granicę wydaje się natomiast
problematyczne. Po pierwsze, nie wiadomo, na jakiej podstawie sąd
rejestrowy może zweryfikować dowód zabezpieczenia roszczeń
wierzycieli. Po drugie, zasadność udzielenia zabezpieczenia jest
kwestią ocenną, tak jak w przypadku łączenia. Kwestia ta może
zostać rozstrzygnięta tylko przez sąd przy uwzględnieniu
okoliczności konkretnego przypadku, tj. charakteru roszczenia
wierzyciela, wielkości roszczenia w stosunku do majątku spółki
– dłużnika i uczestniczącej w łączeniu spółki zagranicznej, sytuacji
majątkowej spółki zagranicznej itd. Wypracowanie kryteriów

37
pozwalających na osiągnięcie kompromisu między interesem spółki
w przeprowadzeniu transgranicznego łączenia i minimalizacji
kosztów tej operacji a interesem wierzycieli jest zadaniem sądów,
które powinny rozstrzygać w sprawie zabezpieczenia w ramach,
znanych prawu procesowemu, granic swobodnego uznania, kierując
się zasadami logiki, doświadczenia życiowego i względami
słuszności.
7.
Istotne jest rozstrzygnięcie kwestii wpływu sporu o udzielenie
zabezpieczenia na bieg procedury połączeniowej. Zasadne wydaje
się wprowadzenie reguły, zgodnie z którą spór ten nie wstrzymuje
wydania zaświadczenia potwierdzającego spełnienie przesłanek
koniecznych do połączenia transgranicznego i warunkującego
ukończenie połączenia (art. 51610 § 4 K.s.h.). Takie rozwiązanie nie
pogarsza istotnie sytuacji wierzycieli, stabilizuje natomiast operację
transgranicznej fuzji. Pozwala bowiem przeciwdziałać próbom
szantażu spółki przez wierzycieli, zmierzających do zablokowania
procedury połączeniowej. Jeżeli spór nie zakończy się przed dniem
połączenia, zgodnie z zasadą sukcesji uniwersalnej, którą państwa
Wspólnoty powinny implementować do swoich porządków prawnych
(art. 14 ust. 1 i 2 Dyrektywy ), do udzielenia zabezpieczenia będzie
zobowiązana zagraniczna spółka przejmująca albo spółka nowo
zawiązana jako podmiot wstępujący we wszelkie obowiązki spółki
przejmowanej (spółek łączących się). Zobowiązanie, które powstało
zgodnie z prawem polskim, właściwym na pierwszym etapie
łączenia, i obciążało pierwotnie spółkę polską, stanie się zobo-
wiązaniem spółki zagranicznej z mocy odpowiedniego przepisu pra-
wa obcego, implementującego art. 14 Dyrektywy. Po dniu połączenia
postępowanie o udzielenie zabezpieczenia będzie toczyło się nadal
przed polskim sądem rejestrowym, zgodnie z zasadą perpetuatio
iurisdictionis, którą formułuje art. 1097 K.p.c. Zasada ta nie została
wprawdzie wprost wyrażona w przepisach Rozporządzenia Rady nr
44/2001 o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w

38
sprawach cywilnych i handlowych, uznaje się ją jednak za
obowiązującą w prawie wspólnotowym.
Art. 51611. Ochrona wspólników mniejszościowych
1. Kodeks spółek handlowych tylko w ograniczony sposób
chroni interes wspólników mniejszościowych, sprzeciwia-
jących się łączeniu krajowemu. W przypadku połączenia
dokonywanego w ramach zgrupowania spółek, wspólnik
spółki przejmowanej może żądać wykupienia jego
udziałów albo akcji przez spółkę przejmującą na
zasadach określonych w art. 417 K.s.h. (art. 516 § 3
K.s.h.). Uchwała o połączeniu może zostać zaskarżona
na zasadach wynikających z art. 509-510 K.s.h.
Członkowie organów łączących się spółek oraz biegli
odpowiadają za wyrządzone wspólnikom szkody
(art. 512-513 K.s.h.). Wspólnicy mogą ponadto docho-
dzić od spółki odszkodowania na zasadach ogólnych.
2. Ochronę akcjonariuszy sprzeciwiających się połączeniu
polskiej spółki akcyjnej ze spółką zagraniczną,
prowadzącemu do powstania spółki europejskiej
przewiduje natomiast art. 17 ustawy o europejskim
zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce
europejskiej. Akcjonariusze mogą żądać wykupu swoich
akcji (należałoby raczej mówić o prawie żądania
przymusowego odkupu, por. art. 4181 K.s.h., czyli
uprawnieniu stanowiącym „odwrotność” przymusowego
wykupu, por. art. 418 K.s.h.). Uprawnienie to jest
ograniczone do przypadku, gdy spółka europejska,
tworzona w drodze połączenia, ma mieć siedzibę
statutową poza terytorium Polski. Ograniczenie to nie
wynika wprost z wykładni językowej art. 17-18 cytowanej
ustawy, ale jest konsekwencją hipotezy jej art. 16 § 1,
która – w zamyśle autorów ustawy – ma stosować się
także do regulacji przymusowego odkupu (por. Uzasad-

39
nienie projektu ustawy o europejskim zgrupowaniu
interesów gospodarczych i spółce europejskiej z dnia
20 września 2004 r., druk sejmowy nr 3314, s. 6).
3.
Wskazane wydaje się recypowanie wspomnianej
regulacji w przepisach Kodeksu spółek handlowych
o transgranicznym łączeniu. Przemawiają za tym
względy aksjologiczne, przede wszystkim dążenie do
uzyskania wewnętrznej spójności systemu polskiego
prawa o spółkach. W takim ujęciu prawo żądania odkupu
udziałów i akcji przysługiwałoby wspólnikom (akcjonariu-
szom) każdej spółki polskiej łączącej się ze spółką
zagraniczną, bez względu na to, czy łączenie prowadzi
do powstania podmiotu prawa krajowego, czy spółki
europejskiej.
4. Analogicznie do reguły przyjętej dla spółki europejskiej,
prawo żądania odkupu powinno być ograniczone do
sytuacji, gdy połączenie ma doprowadzić do powstania
spółki prawa zagranicznego (spółka zagraniczna jest
zatem spółką przejmującą lub łączenie następuje przez
zawiązanie nowej spółki zagranicznej). Aktualność
zachowują argumenty podnoszone dla uzasadnienia
takiego rozwiązania w spółce europejskiej. Po pierwsze,
prawo żądania odkupu uzasadnia zmiana sytuacji
wspólnika, który nabył udziały w zaufaniu, że jego prawa
i obowiązki określać będzie prawo polskie. Inaczej rzecz
ujmując, żaden wspólnik nie powinien być zmuszany do
zaakceptowania modyfikacji swoich praw i obowiązków
w następstwie „przekształcenia” spółki w podmiot prawa
obcego. Połączenie ze spółką zagraniczną jako spółką
przejmującą, bądź zawiązanie nowej spółki zagranicznej
odpowiada sytuacji, jaka miałaby miejsce w wyniku
przeniesienia siedziby spółki do innego Państwa Człon-
kowskiego. Po drugie, z wykonywaniem praw korpo-

40