Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw

4 działu IV). Ponadto projektowany nowy art. 76 ust. 4 u.k.w.h. reguluje
konsekwencje braku odpowiednich postanowień określających sposób podziału
hipoteki (zarówno, gdy w umowie ustanawiającej hipotekę nie zawarto
odpowiedniego postanowienia umownego, jak i wtedy, gdy brak takiego
postanowienia umownego jest konsekwencją przymusowego charakteru hipoteki,
obciążającej nieruchomość), przewidując, że hipoteka w takim wypadku nie ulega
podziałowi ani nie wygasa, lecz przekształca się w hipotekę łączną, zaś nabywca
lokalu lub nieruchomości zabudowanej domem jednorodzinnym uzyskuje
roszczenie
o podział powstałej na skutek podziału nieruchomości hipoteki łącznej. Jest to
więc roszczenie o ukształtowanie stosunku prawnego. W razie odmowy podziału
hipoteki przez wierzyciela nabywca nieruchomości może wytoczyć powództwo,
zaś prawomocny wyrok sądu stanowił będzie wówczas podstawę do zmiany
wpisu w księdze wieczystej.
Porządkujący charakter ma również zmiana art. 103 u.k.w.h., który stanowi
obecnie podstawę zabezpieczenia hipoteką kaucyjną wierzytelności z
dokumentów zbywalnych przez indos. Te same argumenty, które przemawiają za
zabezpieczeniem hipoteką kaucyjną wierzytelności z dokumentów zbywalnych
przez indos (chociażby ich wysokość była ściśle oznaczona), przemawiają za
umożliwieniem zabezpieczenia hipoteką kaucyjną także wierzytelności z
dokumentów na okaziciela (por. J. Pisuliński, Hipoteka kaucyjna, Kraków 2002, s.
105 i n.). Podobny do proponowanego przepis znajdował się zresztą w projekcie
prawa rzeczowego z 1937 r. (por. art. 244 § 2 tegoż projektu). Rozwiązanie to
uzasadnione jest tym, że do przeniesienia tych wierzytelności (zarówno z
dokumentów zbywalnych przez indos, jak i na okaziciela) nie stosuje się
przepisów o przelewie wierzytelności (por. art. 517 § 1 k.c.), a więc nieadekwatne
byłoby również stosowanie do nich przepisów o przelewie wierzytelności
hipotecznej, oraz że posiadacz dokumentu, z którego wynika zabezpieczona
wierzytelność, korzysta z legitymacji formalnej, w związku z czym nie ma potrzeby
rozciągania domniemania wynikającego z wpisu hipoteki w księdze wieczystej na
zabezpieczoną nią wierzytelność (wierzyciel hipoteczny w celu wykazania, że jest
uprawniony do zaspokojenia z przedmiotu obciążonego hipoteką, musi posiadać
dokument, z którego wynika podlegająca zabezpieczeniu wierzytelność). Brak
uregulowania w ustawie o księgach wieczystych i hipotece zabezpieczenia
wierzytelności z dokumentów na okaziciela mógł natomiast rodzić wątpliwości,
czy takie zabezpieczenie jest w ogóle dopuszczalne. Dlatego konieczne było
wyraźne rozstrzygnięcie tej kwestii w ustawie, tym bardziej że ustawa z dnia 29
czerwca 1995 r. o obligacjach (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r., nr 120, poz. 420, ze
zm.) dopuszcza zabezpieczenie hipoteką wierzytelności obligatariuszy z obligacji
na okaziciela, przy czym na ogół hipoteka taka ma charakter hipoteki kaucyjnej.
Warto też zaznaczyć, że również w zagranicznych ustawodawstwach reguluje się
zabezpieczenie hipoteką wierzytelności z dokumentów na okaziciela.
Porządkujący charakter ma proponowana zmiana art. 95 prawa bankowego
(ustawa z 29 sierpnia 1997 r. tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, z
późn. zm, dalej w skrócie pr. bank.). W obecnym brzmieniu art. 95 ust. 1 pr. bank.
nie tylko wskazuje, jakie dokumenty wystawione przez bank mają charakter
dokumentu urzędowego i mogą stanowić podstawę wpisów w
księgach
wieczystych i rejestrach publicznych, ale także określa – w odniesieniu do
dokumentów stwierdzających udzielenie kredytu lub pożyczki pieniężnej – ich
treść (jest to istotne, gdyż dokumenty te są podstawą ujawnienia zabezpieczonej
wierzytelności w księdze wieczystej). Zmiana art. 95 ust. 1 pr. bank. ma
uporządkować materię regulowaną w tym przepisie, wskazując na dokumenty,
które mają mieć charakter dokumentów urzędowych, oraz sposób ich
wystawiania. Zasadniczo zakres dokumentów zaliczonych w art. 95 ust. 1 pr.
bank. do dokumentów urzędowych nie ulega zmianie. W nowym brzmieniu tego
przepisu, obok ksiąg rachunkowych banku, sporządzonych na ich podstawie
wyciągów, wymienione zostały „inne oświadczenia, podpisane przez osoby
upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków
majątkowych banków i opatrzone pieczęcią banku”. Sformułowanie to nawiązuje
do występującego w obecnym brzmieniu art. 95 ust. 1 pr. bank. fragmentu,
mówiącego o „wszelkich wystawionych w ten sposób [to znaczy podpisanych
przez osoby upoważnione do reprezentowania banku i opatrzonych pieczęcią
banku] oświadczeniach”. W nowym ust. 1 pominięto natomiast wzmiankę o
kredytach i pożyczkach pieniężnych. Dzięki temu usunięto dotychczasowe
wątpliwości związane
z zakresem dokumentów, którym nadaje się moc dokumentów urzędowych i które
mogą stanowić podstawę wpisów w rejestrach publicznych. Do nowego ust. 5
przeniesiona została z ust. 1 wzmianka o zrzeczeniu się prawa. Zrzeczenie się
prawa przez bank dotyczy przede wszystkim zrzeczenia się hipoteki, gdyż do jej
wykreślenia z księgi wieczystej niezbędny jest odpowiedni dokument, dlatego
uzasadnione było przeniesienie wzmianki o zrzeczeniu się do ust. 5. W ust. 5
dodano wzmiankę o hipotece na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, gdyż
obecny art. 95 ust. 5 pr. bank. nie wymienia wierzytelności zabezpieczonej
hipotecznie jako możliwego przedmiotu hipoteki ustanawianej na rzecz banku. W
obowiązującym stanie prawnym prowadzi to do wniosku, że do ustanowienia na
rzecz banku hipoteki na wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie (tzw.
subintabulatu) art. 95 pr. bank. nie stosuje się. Takie rozwiązanie nie znajduje
jednak żadnego uzasadnienia. W szczególności nietrafny jest przywoływany
niekiedy argument, że wyłączenie uproszczonego trybu ustanowienia hipoteki na
wierzytelności hipotecznej służy ochronie interesów właściciela nieruchomości
(por. uchwałę SN z 19 lipca 1996 r., III CZP 82/96, OSN 1996, nr 10, poz. 137).
Jak wskazano już w piśmiennictwie (zob. J. Pisuliński, Hipoteka bankowa, w:
Encyklopedia prawa bankowego, Warszawa 2001, s. 244-5) kwestia formy
ustanowienia subintabulatu nie ma znaczenia dla ochrony interesów właściciela
nieruchomości, gdyż obciążenie wierzytelności hipotecznej inną hipoteką (na
rzecz banku) nie narusza interesów właściciela nieruchomości obciążonej
pierwszą hipoteką (nie zwiększa bowiem w żaden sposób zakresu jego
odpowiedzialności z nieruchomości) i dlatego nie wymaga jego zgody. Tym
samym dzisiejszy art. 95 ust. 5 pr. bank. w sposób nieuzasadniony zawęża
przedmiot hipoteki na rzecz banku, która może zostać ustanowiona

w uproszczonym trybie.
Zmiana ust. 3 art. 95 pr. bank. polega na podkreśleniu, że wystawione przez bank
zaświadczenie, określające stosunek prawny, z którego może powstać
zabezpieczona hipoteką wierzytelność, może być podstawą wpisu takiej hipoteki
na rzecz banku. Jest to istotne, gdyż umożliwia ustanawianie

w uproszczonym trybie hipoteki na rzecz banku w celu zabezpieczenia nią
wierzytelności przyszłej (w tym warunkowej). Zmiana ta koresponduje też
z proponowanym wprowadzeniem możliwości zabezpieczenia jedną hipoteką
kaucyjną wielu wierzytelności przyszłych, co w praktyce bankowej może mieć
znaczenie w szczególności w przypadku zabezpieczenia wierzytelności z tytułu
kredytów udzielanych kredytobiorcy w ramach tzw. generalnej umowy kredytowej
(linii kredytowej). Jednocześnie przepis ten określa treść dokumentów
stanowiących podstawę wpisu hipoteki (do tej pory regulował tą kwestię art. 95
ust. 1 pr. bank., ograniczając się jedynie do dokumentów stwierdzających
udzielenie kredytu i pożyczki pieniężnej, choć hipoteka ustanowiona na rzecz
banku mogła zabezpieczać również inne jeszcze wierzytelności banku).
Usunięciu istniejących wątpliwości służy zmiana art. 34 § 4 ordynacji podatkowej
(ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r., tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, z
późn. zm., określana dalej w skrócie jako o.p.) oraz zmiana art. 26 ust. 3b ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych (ustawa

z 13 października 1998 r., tekst jednolity Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74,
z późn. zm., określanej dalej w skrócie jako s.u.s.), będącego odpowiednikiem art.
34 § 4 o.p. W aktualnym brzmieniu powołane przepisy nie wspominają bowiem o
możliwości obciążenia hipoteką morską statków wpisanych do rejestru
okrętowego i statków w budowie w celu zabezpieczenia zobowiązań podatkowych
i składek na ubezpieczenie społeczne. Z kolei z art. 41 § 2 o.p. wynika, że nie
można obciążyć statku wpisanego do rejestru okrętowego zastawem skarbowym.
Dodanie w art. 34 § 4 o.p. i w art. 26 ust. 3b s.u.s. nowego punktu 6 ma umożliwić
ustanowienie na statku wpisanym do rejestru okrętowego i statku w budowie
hipoteki morskiej przymusowej. Natomiast zmiana art. 35 § 3 o.p. (który ma
zastosowanie również do hipotek ustanawianych na zabezpieczenie składek na
ubezpieczenie społeczne) jest konsekwencją zmiany art. 34 § 4 o.p., wskazując
właściwy organ (izbę morską) dokonujący wpisu hipoteki morskiej przymusowej.
Zmiana art. 164 § 1-3 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
(ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r., tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz.
1954, z późn. zm., dalej określana w skrócie jako u.p.e.a.) jest podyktowana
podobnymi względami co zmiana art. 34 § 4 i art. 35 § 3 o.p. Wprawdzie w
aktualnym stanie prawnym w art. 164 § 1 pkt 3 u.p.e.a. mowa jest o ustanowieniu
zabezpieczenia przez obciążenie statku morskiego zastawem wpisanym do
rejestru okrętowego (a więc hipoteką morską), pomijając zresztą statek w
budowie, lecz dalsze przepisy § 2 i 3 art. 164 u.p.e.a. odnoszą się już wyraźnie
tylko do ustanowienia hipoteki przymusowej na nieruchomości (innych prawach,
wymienionych w art. 65 ust. 3 i 4 u.k.w.h.). Rodzi to wątpliwość co do
dopuszczalności ich analogicznego stosowania do hipoteki morskiej
przymusowej. Zmiany art. 164 § 2 i 3 u.p.e.a. mają usunąć tą wątpliwość,
wskazując kto i jakie powinien podjąć czynności w celu ustanowienia hipoteki
morskiej przymusowej.
4. Zmiany mające usunąć wątpliwości w stosowaniu niektórych przepisów ustawy o
księgach wieczystych i hipotece
W projekcie proponuje się wprowadzenie kilku zmian, które mają usunąć
istniejące w praktyce wątpliwości przy stosowaniu niektórych przepisów ustawy o
księgach wieczystych i hipotece. O wątpliwościach związanych
z wykładnią art. 76 ust. 4 u.k.w.h. była już mowa, dlatego poniżej omówione
zostaną projektowane zmiany przepisów odnoszących się do zakresu
zabezpieczenia hipoteką odsetek oraz do rozgraniczenia między hipoteką zwykłą
a hipoteką kaucyjną. Chodzi mianowicie o zmiany przepisów art. 68, art. 69, art.
70 i art. 102 u.k.w.h.
Zakres zabezpieczenia hipoteką odsetek stał się przedmiotem kilku wypowiedzi w
piśmiennictwie (zob. zwłaszcza T. Czech, Zabezpieczenie odsetek od
wierzytelności hipotecznej, Rejent 2003, nr 4, s. 27 i n. oraz W. Sługiewicz,
Hipoteczne zabezpieczenie odsetek umownych, Przegląd Sądowy 2003, nr 5, s.
24 i n.), jak też rozstrzygnięć Sądu Najwyższego (z ostatnich orzeczeń por. w
szczególności uchwałę SN z 20 maja 2005 r., III CZP 24/05, Monitor Prawniczy
2006, nr 19, s. 1045 oraz powołane tam niepublikowane postanowienie SN z 12
marca 2003 r., III CKN 1026/03). Powodem wątpliwości z jednej strony jest
odesłanie do odrębnych przepisów zawarte

w art. 69 u.k.w.h., z drugiej zaś nierozstrzygnięty w ustawie problem wpisu
odsetek w księdze wieczystej. Wprawdzie z § 46 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg
wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. nr 102, poz. 1122 ze zm.) można
wyprowadzić wniosek, że we wpisie hipoteki ujawnia się wysokość odsetek
umownych (nie podlegają ujawnieniu odsetki ustawowe, które korzystają z
zabezpieczenia hipoteką niezależnie od wpisu w księdze wieczystej), jednakże
nie jest już jasne, co oznacza zastrzeżenie zawarte w § 46 ust. 1 pkt 7
cytowanego rozporządzenia, zgodnie z którym w łamie 7 działu IV księgi