Poselski projekt ustawy o spółdzielniach

35
UZASADNIENIE

Obecnie
obowiązujące prawo spółdzielcze z 1982 r. było dotychczas ponad
trzydzie ci razy nowelizowane. Kolejne nowelizacje, o większym lub mniejszym
zasięgu, miały na celu dostosowanie tego prawa do zmieniających się warunków
społeczno-gospodarczych. Nie doprowadziły one jednak do poprawy efektywno ci
działania spółdzielni w nowych warunkach ustrojowych, powodowały natomiast
powstawanie wielu luk prawnych i wątpliwo ci interpretacyjnych.

Nie ulega zatem wątpliwo ci konieczno ć dokonania w prawie spółdzielczym
dalszych, istotnych zmian. Powstaje jednak pytanie, czy takie zmiany powinny
przybrać postać kolejnej nowelizacji, czy te nowego prawa spółdzielczego. Powstaje
te pytanie, czy obecnie jest mo liwe utrzymanie jednej ustawy regulującej
działalno ć wszystkich spółdzielni, czy te wskazane byłoby przygotowanie projektu
regulacji zawierającej przepisy ogólne, dotyczące wszystkich spółdzielni, oraz
przepisy o związkach spółdzielczych i Radzie Spółdzielczej, oraz projektów regulacji
szczegółowych, normujących działalno ć spółdzielni ró nych rodzajów.
Ju obecnie funkcjonują przepisy szczególne, odnoszące się zwłaszcza do
banków spółdzielczych, spółdzielczych kas oszczędno ciowo – kredytowych,
spółdzielni mieszkaniowych oraz spółdzielni socjalnych. Wskazane jest ponadto
opracowanie projektów odrębnych ustaw o spółdzielniach rolniczych (zwłaszcza
rolniczych spółdzielniach produkcyjnych) oraz o spółdzielniach pracy. Do czasu
wej cia w ycie ustaw regulujących działalno ć ostatnio wymienionych spółdzielni
przewiduje się zatem utrzymanie w mocy przepisów art. 138-203 ustawy - Prawo
spółdzielcze.
Względy pragmatyczne przemawiają za przyjęciem rozwiązania, zgodnie z
którym nowa ustawa o spółdzielniach powinna zawierać wyłącznie regulacje ogólne,
dotyczące spółdzielni wszystkich rodzajów, kwestie za szczegółowe powinny być
regulowane w odrębnych ustawach. Dla projektu takiej ustawy proponuje się
przyjęcie historycznej nazwy ustawy o spółdzielniach, nawiązującej do ustawy o
spółdzielniach z 1920 r. będącej jedną z pierwszych unifikacji w dziedzinie prawa
cywilnego w II Rzeczypospolitej Polskiej odrodzonej po pierwszej wojnie wiatowej.
Nale y podkre lić,
e wymieniona ustawa równie nie zawierała przepisów
szczególnych, dotyczących spółdzielni ró nych rodzajów.

Proponowany projekt ustawy o spółdzielniach zawiera zatem wyłącznie

36
przepisy wspólne dla wszystkich spółdzielni, a tak e przepisy o związkach
spółdzielczych i Krajowej Radzie Spółdzielczej. Rozwiązania tego projektu z natury
rzeczy nawiązują więc w pewnym stopniu do ustawy o spółdzielniach z 1920 r. Poza
tym przejmują one liczne rozwiązania z obecnie obowiązującego Prawa
spółdzielczego w takim zakresie, w jakim te rozwiązania sprawdziły się w praktyce i
nie wymagają modyfikacji w nowych warunkach ustrojowych.

Projektowana ustawa nie zawiera, inaczej ni Kodeks spółek handlowych,
przepisu okre lającego jej stosunek do Kodeksu cywilnego. Oznacza to, e w
sprawach nieuregulowanych w ustawie do stosunków spółdzielczych stosuje się
wprost przepisy tego Kodeksu.


Projekt ustawy o spółdzielniach zawiera następujące rozwiązania
szczegółowe, odbiegające od regulacji przewidzianych w obowiązującym Prawie
spółdzielczym.

1. Definicja spółdzielni (art. 1 projektu) nawiązuje do definicji zamieszczonej w
ustawie o spółdzielniach z 1920 r. oraz jest dostosowana do zasad spółdzielczych
ustalonych przez Międzynarodowy Związek Spółdzielczy na Kongresie w
Manchesterze w 1995 r., w tym zwłaszcza do poprzedzającej te zasady definicji
spółdzielni (podkre lono w niej m. in., e celem spółdzielni jest zaspokajanie
wspólnych potrzeb gospodarczych, socjalnych i kulturalnych członków) oraz warto ci
spółdzielczych (takich jak samopomoc, odpowiedzialno ć osobista, demokracja,
równo ć, sprawiedliwo ć i solidarno ć). Proponuje się wyra ne zobowiązanie
spółdzielni do przestrzegania międzynarodowych zasad spółdzielczych (art. 1 § 5).
Zasady te, uchwalane przez Międzynarodowy Związek Spółdzielczy, nie stanowią
norm prawa międzynarodowego, dlatego zapewnienie ich przestrzegania z punktu
widzenia polskiego porządku prawnego wymaga wyra nego ich powiązania z
obowiązującym w Polsce prawem spółdzielczym. Podkre la się poza tym, e
spółdzielnie mogą prowadzić działalno ć niezarobkową, która jest równie
działalno cią gospodarczą w rozumieniu odrębnych przepisów. Takie spółdzielnie,
je eli prowadzą działalno ć społecznie u yteczną, mogą być organizacjami po ytku
publicznego w rozumieniu odrębnych przepisów (art. 1 § 4).

2. Obecny art. 3 prawa spółdzielczego, który zawiera definicję ekonomiczną
własno ci spółdzielczej, został przeniesiony do projektowanej ustawy. Wprawdzie
jest to przepis o kontrowersyjnej i do ć niejasnej tre ci, jednak e za jego

37
utrzymaniem opowiada się zdecydowana większo ć polskich spółdzielców.

3. Przepisy ustawy o trybie zakładania i rejestrowania spółdzielni uwzględniają
rozwiązania przyjęte w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym.

4. Proponuje się zmniejszenie minimalnej liczby zało ycieli spółdzielni do 5
osób (ju w obecnie obowiązującej taki wyjątek od ogólnej reguły 10 członków został
przewidziany dla niektórych rodzajów spółdzielni). Przyjmuje się w związku z tym
rozwiązanie (art. 43 projektu), e w spółdzielniach zrzeszających mniej ni 10
członków (z wyjątkiem spółdzielni zrzeszających wyłącznie osoby prawne), a tak e w
spółdzielniach zrzeszających mniej ni 100 członków, je eli statut tak stanowi, nie
byłoby rady nadzorczej, a prawo nadzoru i kontroli przysługiwałoby ka demu
członkowi (na wzór art. 212 Kodeksu spółek handlowych), za ustawowe
kompetencje przewidziane dla rady nadzorczej nale ałyby do walnego
zgromadzenia; przysługujące w takim wypadku ka demu członkowi spółdzielni prawo
nadzoru i kontroli obejmowałoby uprawnienia do przeglądania w ka dym czasie ksiąg
i dokumentów spółdzielni, sprawdzania bezpo rednio stanu majątkowego spółdzielni
i ądania wyja nień od zarządu.

5. W art. 10-12 projektu rezygnuje się z pojęcia deklaracji członkowskiej,
wyra nie podkre lając, e członkostwo w spółdzielni powstaje w wyniku umowy, a
deklarowanie udziałów zastępuje się ich obejmowaniem.

6. W art. 14 proponuje się wprawdzie utrzymanie jako zasady niezbywalno ci
udziałów członkowskich, z tym jednak, e statut mógłby przewidywać wyjątek od tej
zasady.

7. Przepisy o ustaniu członkostwa (art. 21-26) zawierają w porównaniu do
dotychczasowych regulacji zmiany głównie terminologiczne oraz istotną zmianę
merytoryczną, dotyczącą wystąpienia ze spółdzielni, która sprowadza się do
rezygnacji z pojęcia okresu wypowiedzenia.

8. Przepisy o postępowaniu wewnątrzspółdzielczym modyfikuje się w taki
sposób, e to postępowanie byłoby, jak obecnie, w pełni fakultatywne, jednak e
statut nie mógłby go wyłączyć ani ograniczyć, jak równie wprowadzić obowiązku
jego wyczerpania w sprawach, w których przysługuje droga sądowa (art. 27
projektu).

9. W przepisach ogólnych o organach spółdzielni proponuje się przyjęcie
szczegółowych rozwiązań, z reguły względnie obowiązujących, okre lających zasady
podejmowania uchwał przez te władze. Nowo cią jest zwłaszcza wprowadzenie

38
wymagania co do quorum w odniesieniu do wszystkich władz spółdzielni (art. 29 § 1
projektu), z wyjątkami dotyczącymi walnego zgromadzenia. Proponuje się tak e
wprowadzenie przepisu, odpowiadającego dawnemu art. 45 ust. 4 ustawy o
spółdzielniach z 1920 r., zgodnie z którym członkowie spółdzielni nie mogą brać
udziału w głosowaniu w sprawach wyłącznie ich dotyczących (art. 29 § 4 projektu).
Przewiduje się tak e, na wzór Kodeksu spółek handlowych, wprowadzenie
mo liwo ci konwalidacji czynno ci prawnej, dokonanej bez wymaganej uchwały
walnego zgromadzenia lub rady nadzorczej (art. 30).

10. W przepisach dotyczących walnego zgromadzenia proponuje się w
szczególno ci następujące zmiany:
a) wprowadza się mo liwo ć udziału w walnym zgromadzeniu przez pełnomocnika
(art. 31 § 2),
b) nie przewiduje się mo liwo ci zastąpienia walnego zgromadzenia zebraniem
przedstawicieli, zamiast tego dopuszczając podzielenie walnego zgromadzenia na
czę ci, je eli liczba członków przekroczy 500 (art. 33; zob. te art. 131),
c) walne zgromadzenie mo e, niezale nie od porządku obrad, podejmować uchwały
w niektórych sprawach nale ących do jego wyłącznej wła ciwo ci (art. 35 § 3),
d) wymienia się przykładowo sytuacje, w których uchwała walnego zgromadzenia jest
nieistniejąca (art. 37 § 2),
e) precyzuje się przesłanki zaskar enia uchwały do sądu (art. 37 § 4),
f) ogranicza się mo liwo ć uchylenia bąd ustalenia niewa no ci uchwały przez sąd
ze względów formalnych (art. 39 § 1),
g) wprowadza się, na wzór Kodeksu spółek handlowych, ochronę osób trzecich
działających w dobrej wierze (art. 39 § 4).

11. W przepisach dotyczących rady nadzorczej proponuje się w szczególno ci
następujące zmiany:
a) wyłącza się członkostwo w radzie pracowników spółdzielni, z wyjątkiem spółdzielni
pracy (art. 41 § 3),
b) ogranicza się liczbę kolejnych kadencji i czas trwania kadencji (art. 41 § 4 i 5, na
wzór ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych),
c) wyłącza się szczególną ochronę stosunku pracy członków rady nadzorczej, z
wyjątkiem spółdzielni pracy,
d) przyjmuje się rozwiązanie, zgodnie z którym członkom rady nadzorczej, podobnie
jak obecnie członkom walnego zgromadzenia, udziela się absolutorium, a walne

39
zgromadzenie mo e odwołać tych członków rady, którym nie udzieliło
absolutorium, niezale nie od tego, który organ zgodnie z postanowieniami statutu
wybiera członków rady (art. 41 § 7).

12. W przepisach dotyczących zarządu proponuje się w szczególno ci
następujące zmiany:
a) poprawia się niefortunnie sformułowane przepisy o składaniu o wiadczeń woli
przez spółdzielnię o zarządzie jednoosobowym i o pełnomocnikach spółdzielni,
b) w art. 49 wprowadza się solidarną odpowiedzialno ć członków zarządu za szkodę
wyrządzoną wierzycielom spółdzielni (na wzór art. 299 Kodeksu spółek
handlowych).

13. W przepisach wspólnych o radzie, zarządzie i likwidatorze proponuje się w
szczególno ci następujące zmiany:
a) przewiduje się mo liwo ć okre lenia w statucie wymagania, jakie powinna
spełniać osoba wchodząca w skład rady lub zarządu (art. 50),
b) okre la się wymagania podmiotowe członków rady lub zarządu (art. 51),
c) rozszerza się i precyzuje zakazy dotyczące jednoczesnego pełnienia okre lonych
funkcji w spółdzielni (art. 52),
d) obok zakazów antykonkurencyjnych wprowadza się zakazy antykorupcyjne (art.
53),
e) precyzuje się zasady odpowiedzialno ci członków rady lub zarządu za szkody
wyrządzone spółdzielni (art. 54).

14. Przepisy o gospodarce spółdzielni (art. 67 - 90 prawa spółdzielczego)
zostały zasadniczo zmienione w 1994 r. Są one nie tylko dostosowane do ogólnie
obowiązujących przepisów w zakresie prowadzenia działalno ci gospodarczej
(zwłaszcza do ustawy o rachunkowo ci oraz do ustawy o biegłych rewidentach i ich
samorządzie), ale przede wszystkim realizują postulat, zgodnie z którym członkom
spółdzielni powinna przysługiwać mo liwie jak największa swoboda w zakresie
okre lenia sposobu podziału nadwy ki bilansowej. W tej sytuacji nie byłaby obecnie
uzasadniona ich dalsza modyfikacja (art. 55-63 projektu).

15. Przepisy o lustracji spółdzielni są w znacznym stopniu wzorowane na
propozycjach przedstawionych w projekcie poselskim ustawy o zmianie ustawy -
Prawo spółdzielcze, ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz ustawy o biegłych
rewidentach i ich samorządzie (druk sejmowy nr 2510). Zmiany polegają głównie na
tym, e, wprowadza się nadzór państwowy nad spółdzielniami (art. 123) oraz nowe