Rządowy projekt ustawy budżetowej na rok 2011

lub por czenia zobowi zania z ich tytułu staj si wymagalne i powi kszaj wydatki podmiotu
udzielaj cego gwarancj , tym samym zwi kszaj c potrzeby po yczkowe i dług publiczny.
Duration– miara wra liwo ci kosztów obsługi długu na zmiany stóp procentowych, a wi c miara
ryzyka stopy procentowej zwi zanego z długiem publicznym. Duration interpretowana jest jako
wyra ona w latach rednia długo okresu dostosowania kosztów obsługi długu do zmiany
poziomu stop procentowych. Im wy szy jest poziom stóp procentowych oraz wi kszy udział
instrumentów krótkoterminowych i o zmiennym oprocentowaniu, tym wy sze ryzyko stopy
procentowej i ni sza duration. Duration długu SP w danej walucie liczone jest wg wzoru:
CFZ
sCFS
s
r
+
s
s
s
r∈R
s∈S
(1+ i
1 i
s )
s∈S ( + s )
Duration =
r
CFZ
CFS
s
+
s
s
s
s∈S (1 + i
1 i
s )
s∈S ( + s )
gdzie:
s – termin przepływu z tytułu SPW (odsetki lub nominał),
S – zbiór wszystkich terminów przepływów z tytułu SPW (odsetki lub nominał),
r – termin płatno ci najbli szego ustalonego kuponu dla instrumentów o oprocentowaniu
zmiennym,
R – zbiór wszystkich terminów płatno ci najbli szego, ustalonego kuponu dla instrumentów
o oprocentowaniu zmiennym,
S|r - zbiór wszystkich terminów przepływów dla takich obligacji o oprocentowaniu zmiennym,
których najbli szy ustalony termin wykupu wynosi r,
CFZs - warto nominalna przepływu dla instrumentów o oprocentowaniu zmiennym i
terminie s,
CFSs - warto nominalna przepływu dla instrumentów o oprocentowaniu stałym i terminie s,
is – zerokuponowa stopa procentowa dla terminu s.
Duration całego długu SP stanowi rednia wa ona odpowiednich wska ników duration dla
ka dej z walut, gdzie wagami s warto ci rynkowe zadłu enia w poszczególnych walutach.
Instrumenty pochodne – instrumenty finansowe, których warto
zale y od warto ci innych
aktywów, zwanych instrumentami bazowymi. Ich zadaniem jest zmiana profilu ryzyka stron
dokonuj cych transakcji na instrumentach pochodnych, tj. zabezpieczenia przed ryzykiem,
zamiany ryzyka jednego rodzaju na inne lub zamiany kosztu na ryzyko (zmniejszenie kosztu za
cen wy szego ryzyka). Przykładami instrumentów pochodnych najcz ciej wyst puj cymi w
zarz dzaniu długiem publicznym s swap oraz opcja.
Kryterium miejsca emisji – kryterium podziału długu publicznego na krajowy i zagraniczny,
zgodnie z którym dług krajowy to dług wyemitowany na rynku krajowym.
Kryterium rezydenta - kryterium podziału długu publicznego na krajowy i zagraniczny, zgodnie
z którym dług krajowy to dług b d cy w posiadaniu inwestorów krajowych (tj. maj cych miejsce
zamieszkania lub siedzib w Polsce).
Opcja – prawo (lecz nie obowi zek) kupna albo sprzeda y okre lonego aktywa po ustalonej
cenie, do którego respektowania zobowi zuje si wystawca opcji wobec posiadacza opcji.
Opcje mog by samodzielnymi instrumentami finansowymi lub by wbudowane w inne
instrumenty, np. opcja przedstawienia SP obligacji oszcz dno ciowych do przedterminowego
wykupu.
Private placement – emisja adresowana do wybranej grupy inwestorów lub wybranego
inwestora.
Ryzyko kredytowe - wi
e si z niebezpiecze stwem, e druga strona transakcji nie wywi
e
si , w cało ci lub w cz
ci, ze swojego zobowi zania. Ryzyko powstaje w wyniku transakcji,
których przedmiotem s nale no ci. Dla zarz dzaj cego długiem tak jest w przypadku
stosowania instrumentów pochodnych, w
szczególno ci typu swap. Ryzyko kredytowe
wyst puje równie w przypadku zarz dzania płynnymi aktywami, np. poprzez dokonywanie
lokat w bankach i nabywanie papierów warto ciowych.
42
Zarz dzanie ryzykiem kredytowym odbywa si głównie poprzez dobór partnerów
charakteryzuj cych si wysok wiarygodno ci kredytow (ocena kredytowa - rating) oraz
ustalenie limitów kwot zaanga owania uzale nionych od wiarygodno ci kredytowej partnera
oraz rodzaju przeprowadzanej transakcji.
Ryzyko kursowe - wynika z istnienia w ramach długu SP instrumentów nominowanych i
rozliczanych w walutach obcych. Ryzyko kursowe przejawia si wra liwo ci poziomu długu i
kosztów jego obsługi na zmiany kursu walutowego, co jest konsekwencj obowi zuj cego w
Polsce płynnego kursu walutowego. Aprecjacja lub deprecjacja złotego wobec danej waluty
obcej powoduje proporcjonalny spadek lub wzrost wyra onych w złotych: zadłu enia w tej
walucie i kosztów jego obsługi.
Ryzyko operacyjne – ryzyko wynikaj ce z niebezpiecze stwa,
e koszty zwi zane z
zarz dzaniem długiem lub poziom pozostałych rodzajów ryzyka ulegn zwi kszeniu w wyniku
nieadekwatnej do zakresu zada infrastruktury oraz organizacji i kontroli zarz dzania długiem.
Ryzyko operacyjne jest najtrudniej mierzalnym spo ród rodzajów ryzyka.
Ograniczaniu ryzyka operacyjnego sprzyja integracja zarz dzania długiem publicznym w jednej
jednostce organizacyjnej, której struktura, infrastruktura i procedury dostosowane s do
sprawnego działania zarówno w administracji pa stwowej jak i na rynku finansowym.
Ryzyko płynno ci bud etu pa stwa - ryzyko utraty przez bud et pa stwa zdolno ci do
regulowania bie
cych zobowi za oraz terminowej realizacji wydatków bud etowych.
Ograniczanie tego ryzyka wymaga, by bud et pa stwa miał dost p do odpowiednio du ego
zasobu płynnych rodków finansowych, pozwalaj cych na uniezale nienie od przej ciowych
zjawisk kryzysowych, uniemo liwiaj cych lub utrudniaj cych pozyskiwanie rodków
po yczkowych z rynku finansowego po racjonalnym koszcie.
Zarz dzanie tym ryzykiem polega z jednej strony na d
eniu do utrzymywania bezpiecznej
rezerwy na mo liwie najmniejszym poziomie (poprzez doskonalenie procesu planowania i
monitorowania płynno ci bud etu pa stwa), z drugiej strony na zarz dzaniu płynnymi aktywami
tak, by generowały one dochody bud etowe rekompensuj ce w jak najwi kszym stopniu koszty
zwi zane z utrzymywaniem okre lonego, bezpiecznego poziomu płynno ci.
Ryzyko stopy procentowej - ryzyko zmiany wielko ci płatno ci z tytułu obsługi długu,
wynikaj ce ze zmian wysoko ci stóp procentowych. Jego ródłem jest konieczno
refinansowania zapadaj cego w przyszło ci długu po nieznanych stopach procentowych oraz
zmienno
wysoko ci płatno ci kuponowych od długu o oprocentowaniu zmiennym.
Ryzyko refinansowania - wi
e si z emisj długu w celu sfinansowania potrzeb
po yczkowych pa stwa zwi zanych z wykupem istniej cego zadłu enia. Ryzyko dotyczy
zarówno samej zdolno ci wykupu zapadaj cego długu, jak i warunków, na których jest on
refinansowany (w tym w szczególno ci kosztów obsługi generowanych przez nowo emitowany
dług). Im wy sza jest płatno z tytułu wykupu zapadaj cego długu i im bli szy jest jej termin,
tym wi ksze ryzyko zwi zane z jego refinansowaniem. Na wielko
ryzyka refinansowania
wpływa wielko długu publicznego oraz jego struktura zapadalno ci. Do ograniczenia ryzyka
refinansowania przyczynia si wydłu enie okresu zapadalno ci długu oraz równomierne
rozło enie wykupów w czasie.
Spread - ró nica wyst puj ca pomi dzy rentowno ciami dwóch instrumentów dłu nych. W
w
szym znaczeniu spread kredytowy (inaczej mar a kredytowa) to ró nica pomi dzy
rentowno ciami dwóch instrumentów o identycznych lub bardzo zbli onych parametrach, w tym
w szczególno ci terminie zapadalno ci, wyemitowanych przez ró nych emitentów. Spread jest
cz sto rozumiany jako ró nica pomi dzy rentowno ci instrumentu obarczonego ryzykiem
kredytowym i instrumentu uznawanego za wolny od ryzyka kredytowego lub o najni szym
ryzyku w danej klasie.
Swap - wymiana strumieni płatno ci o z góry ustalonym sposobie ustalania ich warto ci,
nast puj ca mi dzy stronami umowy. Swap jest instrumentem finansowym nale
cym do tzw.
instrumentów pochodnych. Swap mo e by samodzielnym instrumentem finansowym lub
towarzyszy innym instrumentom.
rednia zapadalno
(tak e ATM od ang. average time to maturity) – miara ryzyka
refinansowania długu publicznego. rednia zapadalno
to wyra ona w latach rednia długo
43
okresu, po którym wyemitowany dług zostanie wykupiony. Im odleglejsze s terminy wykupu
długu, tym ni sze jest ryzyko jego refinansowania i tym wy sza rednia zapadalno . rednia
zapadalno
długu SP liczona jest wg wzoru:
tN I
t
0
∈
ATM = t T N It0
∈
t T
gdzie:
t – termin zapadalno ci,
T – zbiór wszystkich terminów zapadalno ci (tj. płatno ci nominału),
Nt – wyra ony w złotych nominał płatny w chwili t,
I0 – bie
cy wska nik indeksacji nominału (dla długu innego ni obligacje indeksowane I0 =1).
44
Aneks 2. Regulacje prawne dotycz ce długu publicznego w Polsce i UE
Tabela 1. Dług publiczny – podstawowe regulacje prawne
Regulacje polskie
Regulacje UE
1. Konstytucja RP
1. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
nie wolno zaci ga po yczek lub udziela gwarancji i
poziom długu publicznego, obok ogranicze
por cze finansowych, w nast pstwie których
dotycz cych deficytu, stanowi kryterium, w oparciu o
pa stwowy dług publiczny przekroczy 3/5 warto ci
które Komisja bada przestrzeganie dyscypliny
rocznego PKB (art. 216 ust. 5);
bud etowej w pa stwach członkowskich (art. 126) -
okre la tzw. procedur nadmiernego deficytu
(Excessive Deficit Procedure - EDP);
2. Ustawa o finansach publicznych
2. Protokół w sprawie procedury stosowanej w wypadku
nadmiernego deficytu, stanowi cy zał cznik do Traktatu o
regulacje dotycz ce pa stwowego długu publicznego: Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii
definicje, podstawowe zasady zaci gania
Europejskiej
pa stwowego długu publicznego i zarz dzania
długiem oraz procedury ostro no ciowe i sanacyjne
definicja długu oraz warto bazowa relacji długu
dotycz ce limitów zadłu enia;
publicznego do PKB okre lona na poziomie 60%;
definicja sektora finansów publicznych.
3. Rozporz dzenie o stosowaniu Protokołu w sprawie
procedury dotycz cej nadmiernego deficytu, stanowi cego
zał cznik do Traktatu ustanawiaj cego Wspólnot
Europejsk
definicje długu publicznego, z wyszczególnieniem
tytułów dłu nych;
4. Rozporz dzenie statystyczne European System of
Accounts (ESA 95)
definicja poszczególnych kategorii zobowi za
finansowych;
definicja sektora general government.
Tabela 2. Limity okre lone w ustawie o finansach publicznych dotycz ce zaci gania długu publicznego
Obowi zuj ca ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych
I. Procedury
dotycz ce limitów na relacj pa stwowego długu publicznego do PKB
1) je li relacja w roku x jest wi ksza od 50%, a nie wi ksza od 55% PKB:
2. relacja deficytu bud etu pa stwa do jego dochodów w uchwalanym przez Rad Ministrów projekcie ustawy
bud etowej na rok x+2 nie mo e by wy sza ni w roku x+1;
2) je li relacja w roku x jest wi ksza od 55%, a mniejsza od 60% PKB:
a) przyjmuje si brak deficytu lub poziom ró nicy dochodów i wydatków bud etu pa stwa w uchwalanym przez
Rad Ministrów projekcie ustawy bud etowej na rok x+2 zapewniaj cy spadek relacja długu Skarbu Pa stwa
do PKB w stosunku do relacji ogłoszonej dla roku x;
b) deficyt bud etowy JST pomniejszony o nadwy k bud etow z lat ubiegłych oraz wolne rodki w uchwale
bud etowej na rok x+2 mo e wynika jedynie z wydatków zwi zanych z realizacj zada współfinansowanych
ze rodków pochodz cych z bud etu UE oraz niepodlegaj cych zwrotowi z pomocy udzielanej przez pa stwa
członkowskie EFTA;
c) w uchwalanym przez Rad Ministrów projekcie ustawy bud etowej na rok x+2:
nie przewiduje si wzrostu wynagrodze pracowników pa stwowej sfery bud etowej,
waloryzacja rent i emerytur nie mo e przekroczy wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w roku
bud etowym x+1,
wprowadzony jest zakaz udzielania nowych po yczek i kredytów z bud etu pa stwa,
wzrost wydatków Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
Trybunału Konstytucyjnego, Najwy szej Izby Kontroli, S du Najwy szego, Naczelnego S du
Administracyjnego, Krajowej Rady S downictwa, s downictwa powszechnego oraz wojewódzkich s dów
administracyjnych, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i
Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pami ci Narodowej – Komisji
cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego, Pa stwowej Inspekcji Pracy
nie mo e by wy szy ni w administracji rz dowej;
d) Rada Ministrów przeprowadza przegl d:
wydatków bud etu pa stwa finansowanych rodkami pochodz cymi z kredytów zagranicznych,
programów wieloletnich;
e) Rada Ministrów przedstawia program sanacyjny, maj cy zapewni spadek relacji pa stwowego długu
publicznego do PKB;
45
Obowi zuj ca ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych
3) je li relacja w roku x jest równa lub wi ksza od 60% PKB:
a) obowi zuj procedury przewidziane w pkt. a, c i d dla relacji wi kszej od 55%, a nie wi kszej od 60% PKB;
b) uchwalane na rok x+2 bud ety JST musz by przynajmniej zrównowa one;
c) wprowadzany jest zakaz udzielania nowych por cze i gwarancji przez podmioty sektora finansów publicznych;
d) Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny maj cy na celu ograniczenie relacji pa stwowego
długu publicznego do PKB do poziomu poni ej 60%;
II.
Zasady i limity zaci gania zobowi za przez JST
a) JST mog zaci ga kredyty i po yczki oraz emitowa papiery warto ciowe na:
spłat wcze niej zaci gni tych zobowi za z tytułu emisji papierów warto ciowych oraz zaci gni tych
po yczek i kredytów,
pokrycie wyst puj cego w ci gu roku przej ciowego deficytu bud etu JST,
finansowanie planowanego deficytu bud etu JST;
wyprzedzaj ce finansowanie zada finansowych ze rodków pochodz cych z bud etu EU;
b) Zaci gni te kredyty i po yczki oraz wyemitowane papiery warto ciowe na pokrycie deficytu przej ciowego
bud etu JST podlegaj spłacie lub wykupowi w tym samym roku, w którym zostały zaci gni te lub
wyemitowane;
c) JST mog zaci ga jedynie takie zobowi zania finansowe, których koszty obsługi s ponoszone co najmniej
raz do roku, przy czym:

dyskonto od emitowanych przez JST papierów warto ciowych nie mo e przekracza 5% warto ci
nominalnej,
kapitalizacja odsetek jest niedopuszczalna;
d) Relacja ł cznych kwot z tytułu:
spłat rat kredytów i po yczek wraz z nale nymi w danym roku odsetkami od kredytów i po yczek,
wykupów papierów warto ciowych emitowanych przez JST wraz z nale nymi odsetkami i dyskontem od
papierów warto ciowych,
potencjalnych spłat kwot wynikaj cych z udzielonych przez JST por cze oraz gwarancji,
do planowanych dochodów bud etu JST nie mo e przekroczy :
(obowi zuje do 31 grudnia 2013 r.)
(obowi zuje od 1 stycznia 2014 r.)
w danym roku bud etowym 15%, a gdy relacja
w danym roku bud etowym oraz w jakimkolwiek
pa stwowego długu publicznego do PKB
roku nast puj cym po roku bud etowym
przekroczy 55% to 12%;
redniej arytmetycznej z obliczonych dla
ostatnich trzech lat relacji jej dochodów
bie
cych powi kszonych o wpływy uzyskane
ze sprzeda y maj tku oraz pomniejszonych o
wydatki bie
ce, do dochodów ogółem bud etu
JST;
e) Relacje ł cznej kwoty długu JST na koniec roku
bud etowego do wykonanych dochodów ogółem
oraz na koniec kwartału danego roku
bud etowego do planowanych dochodów nie
mog przekroczy 60%;
f) Ogranicze dotycz cych kwoty długu JST nie
stosuje si do emitowanych papierów
warto ciowych, kredytów i po yczek zaci ganych
w zwi zku ze rodkami okre lonymi w umowie
zawartej z podmiotem dysponuj cym funduszami
strukturalnymi lub Funduszem Spójno ci UE;
(obowi zuje od 1 stycznia 2011 r.)
g) Planowane i wykonane wydatki bie
ce nie
mog by wy sze ni planowane i wykonane
dochody bie
ce powi kszone o nadwy k
bud etow z lat ubiegłych i wolne rodki;
h) Wykonane wydatki bie
ce mog by wy sze ni
wykonane dochody bie
ce powi kszone o
nadwy k bud etow z lat ubiegłych i wolne
rodki jedynie o kwot zwi zan z realizacj
zada bie
cych ze rodków pochodz cych z
bud etu UE oraz niepodlegaj cych zwrotowi z
pomocy udzielanej przez pa stwa członkowskie
EFTA w przypadku, gdy rodki te nie zostały
przekazane w danym roku bud etowym;
46