Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw

poszerzenie zakresu przedmiotowego lub podmiotowego kontroli oparty był na wskazaniach
zawartych w orzecznictwie sądowym. Niezwykle miarodajne w tym zakresie jest
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2007 r. sygn. I KZP 6/97, w którym
wyrażono pogląd, że „uzyskane dowody pozwalające na wszczęcie postępowania karnego
lub mające znaczenie dla toczącego się postępowania (art. 19 ust. 15 ustawy z dnia
6 kwietnia 1990 r. o Policji) to dowody popełnienia przestępstw określonych w art. 19 ust. 1
tej ustawy. Uzyskane w czasie kontroli operacyjnej dowody popełnienia przestępstw
– określonych w art. 19 ust. 1 ustawy o Policji – przez osobę inną niż objęta postanowieniem
wydanym na postawie art. 19 ust. 2 tej ustawy albo popełnionych wprawdzie przez osobę
nim objętą, ale dotyczące przestępstw innych niż wskazane w tym postanowieniu, mogą być
wykorzystane w postępowaniu przed sądem (art. 393 § 1 zd. 1 K.p.k.) stosowany
odpowiednio), pod warunkiem, że w tym zakresie zostanie wyrażona następcza zgoda sądu na
przeprowadzenie kontroli operacyjnej (art. 19 ust. 3 ustawy o Policji, stosowany odpo-
wiednio)”. Należy stwierdzić, że projekt ustawy w sposób kompleksowy reguluje procedurę
uzyskiwania zgody następczej, przecinając tym samym dotychczasowe wątpliwości
interpretacyjne.
Do podstawowych zadań państwa należy egzekwowanie prawa, w tym zapewnienie
nieuchronności kary dla osób prawo to naruszających. Dlatego też ograniczenia w korzystaniu
z konstytucyjnie gwarantowanych praw i wolności w odniesieniu do tej kategorii osób są
dopuszczalne w szerszym zakresie. Skuteczność ścigania najpoważniejszych przestępstw
wymaga stworzenia prawnych możliwości ubiegania się o zgodę na wykorzystanie
utrwalonych w trakcie kontroli dowodów, nie tylko w czasie jej trwania, ale także po jej
zakończeniu.
Wprowadzany do Kodeksu postępowania karnego artykuł 237a umożliwia
prokuratorowi wystąpienie o zgodę następczą w sytuacji, gdy utrwalone zapisy rozmów
wskazują na fakt popełnienia przestępstwa, które nie było przedmiotem postanowienia sądu
o zarządzeniu kontroli albo popełnienia takiego przestępstwa przez osobę, która nie była
wymieniona w tym postanowieniu. Wniosek prokuratora o wyrażenie zgody przez sąd na
wykorzystanie w postępowaniu dowodów utrwalonych w toku kontroli będzie mógł dotyczyć
jedynie najpoważniejszych przestępstw wymienionych w dotychczasowym ich katalogu,
zawartym w art. 237 § 3 K.p.k. Ze względu na skuteczność ścigania, możliwość ubiegania się
przez prokuratora o uzyskanie „zgody następczej” została ograniczona terminem dwu-
miesięcznym, który biegnie od daty zakończenia kontroli. Wskazany w ustawie termin

5
zobliguje prokuratora do bieżącej analizy utrwalonych rozmów oraz podejmowania,
stosownie do sytuacji, nowych czynności procesowych. Z tego samego powodu określono
termin, w jakim sąd powinien wydać postanowienie w przedmiocie „zgody następczej”.
Odpowiednie przepisy zawarto również w ustawach kompetencyjnych. Wskazują one
jednak, że o zgodę sądu będzie można wystąpić dopiero po zakończeniu kontroli operacyjnej.
Uznano bowiem, że w trakcie kontroli operacyjnej uprawniony organ będzie mógł ubiegać się
o poszerzenie jej zakresu (zarządzenie uzupełniające) w oparciu o dotychczasowe przepisy,
które określają przesłanki i tryb zarządzania tej kontroli. Projekt wskazuje, że do sądu o zgodę
następczą występuje prokurator. Prokurator będzie zatem inicjował postępowanie przed
sądem, który zarządził kontrolę operacyjną, po dokonaniu oceny przekazanych przez
uprawniony organ materiałów z zakończonej kontroli ( np. art. 3 pkt 1 ust. 15c, art. 4 pkt 1
ust. 16c projektu) .
Nowelizacja artykułów 237 § 2 i 238 Kodeksu postępowania karnego zmierza do
określenia trybu postępowania w przedmiocie zniszczenia utrwalonych w toku kontroli
zapisów rozmów, które nie mają znaczenia dla postępowania karnego. Uzupełniony art. 237
§ 2 K.p.k. stanowi, że sąd, odmawiając zatwierdzenia zarządzonej przez prokuratora kontroli
rozmów, w tym samym postanowieniu, zarządza zniszczenie wszystkich utrwalonych
zapisów. Artykuł 240 K.p.k. umożliwia zaskarżenia tego postanowienia przez prokuratora.
Zażalenie, co do zasady, nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia. W celu
wyeliminowania możliwości definitywnej eliminacji utrwalonych zapisów, przed roz-
poznaniem zażalenia prokuratora przez sąd odwoławczy, ustawa nakazuje wstrzymanie
wykonania zaskarżonego postanowienia.
Wzgląd na zaufanie obywateli do organów państwa leżał u podstaw nowelizacji
regulacji określających sposób i tryb postępowania z zapisami rozmów utrwalonymi zarówno
w toku kontroli procesowej, jak i operacyjnej. Dodane w art. 238 K.p.k. przepisy normują
dwie sytuacje, w których może nastąpić zniszczenie zbędnych w postępowaniu zapisów
rozmów.
Projektowany art. 238 § 3 K.p.k. znajdzie zastosowanie, w przypadku gdy kontrola
rozmów nie dostarczyła jakichkolwiek dowodów związanych z prowadzonym postę-
powaniem lub przestępstwem uzasadniającym wystąpienie o zgodę następczą. W tej sytuacji
o zniszczeniu zapisów będzie decydował sąd na wniosek prokuratora. W tym zakresie nie
przewiduje się udziału stron w posiedzeniu sądu, albowiem kontrola oceny dowodów

6
dokonana przez prokuratora i przez sąd stanowi dostateczną gwarancję respektowania
interesów stron postępowania przygotowawczego.
W przypadku gdy w efekcie kontroli utrwalono rozmowy, których znaczenie
wyjaśniano w toku dalszych czynności dowodowych (projektowany art. 238 § 4 i 5 K.p.k)
postanowienie o zniszczeniu zbędnych – w podejmowaniu końcowej, merytorycznej decyzji –
zapisów będzie podejmował sąd, po zakończeniu postępowania przygotowawczego.
Ponieważ decyzja o zniszczeniu części lub całości zapisów rozmów będzie miała doniosłe
znaczenie w sądowym postępowaniu dowodowym lub odwoławczym, jak również dla
zagwarantowania realizacji prawa do obrony uzasadnionych interesów, przewidziano udział
stron w posiedzeniu. Uprawnionymi podmiotami do wystąpienia z wnioskiem o zarządzenie
zniszczenia zapisów będą, poza prokuratorem, również strony postępowania przygo-
towawczego oraz inna osoba, w stosunku do której stosowano kontrolę. Uznano bowiem, że
prawo do prywatności uzasadnia stworzenie instrumentu ochrony tego prawa również osobom
podsłuchiwanym, które nie kwestionują zasadności oraz legalności postanowienia o za-
rządzeniu kontroli i utrwalaniu rozmów.
Projekt ustawy przewiduje równocześnie nowelizację art. 239 Kodeksu postępowania
karnego przez wskazanie okresu, na jaki może być odroczone ogłoszenie postanowienia
o kontroli i utrwalaniu rozmów. Obowiązujący przepis przewiduje, że odroczenie ogłoszenia
postanowienia osobie podsłuchiwanej mogło nastąpić do czasu prawomocnego zakończenia
postępowania. Brak niezbędnej precyzji stwarza możliwość interpretacji przepisu, która
pozwala na odroczenie ogłoszenia postanowienia, aż do uprawomocnienia się wyroku sądu.
W konsekwencji osoba podsłuchiwana mogła wnieść zażalenie, na podstawie art. 240 K.p.k.,
dopiero w sytuacji, gdy zapisy utrwalonych podczas kontroli rozmów stanowiły podstawę
faktyczną prawomocnego postanowienia prokuratora o umorzeniu postępowania przygo-
towawczego bąd prawomocnego (w przypadku skierowania aktu oskarżenia) orzeczenia
sądu. Projektowane rozwiązanie wydaje się eliminować wątpliwości. Odpowiednią regulację
wprowadzono również w projektowanym art. 237b K.p.k.
Przewidziane w projekcie zmiany ustaw określających organizację i kompetencje
organów ścigania, w zdecydowanej większości, dotyczą wszystkich organów uprawnionych
do stosowania niejawnych metod operacyjnych.
Daleko idąca ingerencja w sferę prywatności jednostki podczas prowadzenia
czynności polegających na kontroli operacyjnej uzasadnia wprowadzenie szczególnych zasad

7
jej stosowania oraz sięgania po takie metody tylko w wyjątkowych sytuacjach, gdy inne
środki dowodowe okazały się bezskuteczne lub będą nieprzydatne, jak również tylko
w wypadku podejrzenia popełnienia szczególnie niebezpiecznych przestępstw. Stosowne
zmiany w tym zakresie wprowadzono m. in. w projektowanym art. 3 pkt 1 lit. a.
Projektowane przepisy jednolicie definiują przesłanki stosowania kontroli operacyjnej,
podkreślając jej subsydiarny charakter. Wyeliminowano prawdopodobieństwo zawodności
innych środków, jako podstawę stosowania kontroli operacyjnej. Wnioskodawca ubiegając
się o wyrażenie zgody przez prokuratora, a następnie o zarządzenie kontroli przez sąd będzie
zobowiązany wykazać, że podjęte dotychczas działania wykrywcze były bezskuteczne albo
inne metody w realizacji założonego celu będą nieprzydatne.
Projekt ustawy do wszystkich ustaw kompetencyjnych wprowadza niemal tożsame
przepisy zapewniające merytoryczną kontrolę wniosku organu uprawnionego do stosowania
kontroli operacyjnej na wszystkich etapach procedowania. Organy wnioskujące o zarządzenie
kontroli oraz o przedłużenie okresu jej stosowania zobowiązane zostały do przedstawiania
właściwemu prokuratorowi i sądowi materiałów, które potwierdzają okoliczności
uzasadniające zastosowanie albo kontynuację kontroli operacyjnej (np. art. 3 pkt 1 lit. b pro-
jektu ustawy).
Należy jednak podkreślić, że organ nie będzie zobowiązany do przedstawiania całości
materiałów. Obowiązek taki dotyczyć bowiem będzie wyłącznie tych materiałów, które
poświadczają okoliczności uzasadniające potrzebę zastosowania lub kontynuowania kontroli.
Organ zobligowany będzie zatem mógł dokonać wstępnej selekcji zgromadzonych ma-
teriałów pod kątem uzasadnienia wniosku o przeprowadzenie lub kontynuację kontroli
operacyjnej.
Projekt przewiduje ponadto obowiązek przedstawiania materiałów uzasadniających
zarządzenie czynności również w przypadku operacji specjalnych, zarządzanych po
uzyskaniu pisemnej zgody prokuratora. Stwierdzono bowiem potrzebę pełniejszej kontroli
metod operacyjnych, polegających na niejawnym nabyciu, zbyciu lub przejęciu przedmiotów
pochodzących z przestępstwa albo na przyjęciu lub wręczeniu korzyści majątkowej, które
wadliwie stosowane mogą nie tyle sprawdzać i dokumentować zaistniałe fakty, co wręcz
kreować popełnienie przestępstwa.
W celu wzmocnienia nadzoru nad realizacją obowiązku niszczenia materiałów
z bezskutecznej kontroli operacyjnej projekt ustawy wprowadza obowiązek powiadamiania

8
prokuratora, przez wszystkie uprawnione organy, o wydaniu i wykonaniu zarządzenia
dotyczącego zniszczenia materiałów uzyskanych w trakcie kontroli operacyjnej lub w toku
operacji specjalnych, jeżeli zarządzone czynności nie doprowadziły do zebrania dowodów
popełnienia przestępstwa. Zawarte w projekcie regulacje uzupełniają obowiązujące przepisy,
nakazujące informowanie prokuratora o wynikach zarządzonych przez sąd albo za zgodą
prokuratora czynności. Zapewniają jednocześnie nadzór prokuratora nad postępowaniem
z materiałami, które uzyskano w toku wdrożonych czynności operacyjnych (np. art. 3 pkt 2
lit. e projektu ustawy).
Należy wskazać, że Policja lub inny podmiot po ocenie zgromadzonego materiału
z kontroli operacyjnej, przekazuje ten materiał prokuratorowi z wnioskiem o wszczęcie
postępowania lub włączenie go do już toczącego się postępowania a tym samym o możli-
wości ujawnienia tych materiałów w procesie karnym.
W przypadku przekazania materiałów z kontroli operacyjnej, które w
ocenie
prokuratora nie uzasadniały wszczęcia postępowania przygotowawczego albo okazały się
nieprzydatne w prowadzonym postępowaniu, projekt ustawy przewiduje odpowiednie
stosowanie przepisów Kodeksu postępowania karnego, to jest wystąpienie do sądu
z wnioskiem o zarządzenie zniszczenia tych materiałów. Wystąpienie do sądu z wnioskiem
o zarządzenie zniszczenia materiałów, które nie mają znaczenia dla postępowania karnego,
stwarza jednocześnie gwarancję faktycznego skorzystania z uprawnień przez osoby, wobec
których czynności operacyjne były prowadzone i daje możliwość wystąpienia z wnioskiem
o zniszczenie materiałów pozyskanych w toku tych czynności (art. 238 § 3 – 5 K.p.k.).
Projekt ustawy przewiduje także zmiany poszczególnych ustaw kompetencyjnych,
zawierających regulacje, które są tożsame w tych ustawach.
W ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji oraz w innych ustawach wprowadzono
zmiany przepisów, które precyzują właściwość miejscową prokuratora okręgowego,
podejmującego czynności w ramach nadzoru nad czynnościami operacyjno-rozpznawczymi
organów Policji lub innego organu. Stwierdzono bowiem, że brzmienie obowiązujących
przepisów jest niejasne i uznano jednocześnie, że wszelkie spory o właściwość prokuratora są
niepożądane w tej fazie zbierania dowodów. Ustawa wskazuje zatem, że kompetencje
w zakresie nadzoru nad policyjnymi czynnościami operacyjnymi przysługują Prokuratorowi
Generalnemu lub prokuratorowi okręgowemu właściwemu z uwagi na siedzibę składającego
wniosek organu Policji lub innego organu.

9