Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz ustawy - Prawo o notariacie

- 7 -
(a) nie określa zakresu odpowiedzialności gmin za zobowiązania ciążące na
nabywanej nieruchomości (naruszenie zasad prawidłowej legislacji);
(b) narusza zasadę równorzędności podmiotów obrotu cywilnoprawnego, która w
stosunkach prywatnoprawnych jest odbiciem konstytucyjnej zasady równości podmiotów
wobec prawa.
2.4. Postulaty de lege ferenda wyrażone przez Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu
W uzasadnieniu wyroku Trybunał wypowiedział się o pożądanym kierunku zmiany
regulacji odnoszących się do zrzeczenia prawa własności nieruchomości.
„Trybunał Konstytucyjny – czytamy we wskazanym uzasadnieniu – nie może wskazać,
w jaki sposób powinna zostać uregulowana kwestia zrzeczenia się własności nieruchomości, w
szczególności, któremu z podmiotów – Skarbowi Państwa czy gminom – powinna przypadać
własność nieruchomości, których właściciele się zrzekli. Z Konstytucji można jednak wyprowadzić
szereg zasad, na które zwrócono uwagę w uzasadnieniu, a których uwzględnienie w toku
kształtowania przepisu zapewnia zachowanie konstytucyjnych standardów, zwłaszcza w odniesieniu
do poszanowania praw i interesów osób trzecich. […] własność, nie będąc prawem absolutnym,
musi być ukształtowana w sposób zapewniający poszanowanie praw innych podmiotów. Postulat
ten dotyczy zwłaszcza własności nieruchomości, która funkcjonuje zawsze w określonym otoczeniu
prawnym, kontekście społecznym, uwzględnianym dotąd przez ustawodawcę, także przy regulacji
przejścia prawa własności na inny podmiot (przykładowo unormowanie praw osób trzecich w
postępowaniu wywłaszczeniowym: art. 116 ust. 1, art. 118 a, art. 119 ustawy o gospodarce
nieruchomościami). Trybunał zwrócił też uwagę na rolę, jaką – w ustawodawstwach innych
państw, a także w prawie polskim – odgrywa jawność w dziedzinie stosunków własnościowych.
Także nabycie własności nieruchomości, której właściciel się zrzekł, musi być jawne. Trybunał
Konstytucyjny podkreśla, że ograniczenie prawa własności ze względu na prawa innych osób
znajduje swą konstytucyjną podstawę w art. 31 ust. 3 Konstytucji. W przypadku czynności
zrzeczenia się postulat poszanowania praw innych osób dotyczy zarówno podmiotu, któremu
prawo własności ma przypaść, jak i osób trzecich, uprawnionych z tytułu praw na nieruchomości.
Trybunał Konstytucyjny nie widzi przyczyn, dla których czynność zrzeczenia się własności
nieruchomości miałaby być – wbrew wszelkim zasadom prawa cywilnego i postulatom płynącym
z Konstytucji – ukształtowana jako wyraz absolutnej, niepodlegającej żadnej kontroli, swobody
właściciela.”
- 8 -
2.5. Termin na wykonanie orzeczenia
Trybunał Konstytucyjny zdecydował się przesunąć termin utraty mocy obowiązującej
art. 179 k.c. na dzień 15 lipca 2006 r.
2.6. Informacja o wykonywaniu orzeczenia przez inny podmiot
W dniu 7 kwietnia 2006 r. do Sejmu wpłynął rządowy projekt ustawy o zmianie
ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 486). Na jego
podstawie Sejm uchwalił ustawę z dnia 13 lipca 2006 r., która wprowadzała do kodeksu
cywilnego przepis w brzmieniu:
„Art. 1791. § 1. Właściciel nieruchomości, który zamierza zrzec się jej własności,
składa zaproszenie do zawarcia umowy przekazania własności nieruchomości gminie
właściwej ze względu na miejsce położenia nieruchomości, a odpis zaproszenia doręcza
właściwemu staroście do wiadomości.
§ 2. Jeżeli nieruchomość jest położona na obszarze kilku gmin zaproszenie do
zawarcia umowy, o której mowa w § 1, właściciel nieruchomości składa jednej z gmin.
§ 3. Jeżeli umowa przekazania własności nieruchomości gminie nie zostanie zawarta
w terminie sześciu miesięcy od dnia złożenia zaproszenia do jej zawarcia albo gdy gmina przed
upływem tego terminu oświadczy na piśmie, że umowy nie zawrze, właściciel nieruchomości
może się jej zrzec, składając oświadczenie woli w formie aktu notarialnego.
§ 4. Nieruchomość, której właściciel się zrzekł, staje się własnością Skarbu Państwa.
Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność z nieruchomości za jej obciążenia.”
Ustawę tę zawetował Prezydent RP (odmówił jej podpisania). Weto Prezydenta RP
rozpatrywał Sejm, nie zdołał jednak go „odrzucić” („ponownie uchwalić ustawy”), co
spowodowało, że ustawa w całości nie doszła do skutku.
- 9 -
3. Cele i zakres projektowanej ustawy
3.1. Uwagi ogólne
Na sposób wykonania wyroku z dnia 15 marca 2005 r. decydujące znacznie powinny
mieć następujące okoliczności:
(a) instytucja zrzeczenia się prawa własności nieruchomości nie może pomijać
elementu, jakim jest stanowisko (wola) podmiotu, który „uzyska” to prawo. Kwestią otwartą
wydaje się być natomiast wskazanie podmiotu właściwego do „wyrażenia zgodny” na
zrzeczenie się prawa nieruchomości oraz podmiotu, któremu prawo własności przypadnie
(mogą to być różne podmioty);
(b) konstrukcja normatywna przepisu o zrzeczeniu się prawa własności nieruchomości
musi gwarantować poszanowanie praw rzeczowych i obligacyjnych osób trzecich, powiązanych
z prawem własności nieruchomości;
(c) jak ustalił Trybunał, zrzeczenie się prawa własności nieruchomości stanowi
czynność z zakresu prawa cywilnego, a więc dotyczy sfery prywatnoprawnej podmiotowości
gminy, a nie wykonywania przez nią funkcji władczych. W tym sensie administracyjnoprawne
regulacje nakładające na gminę obowiązek „przyjmowania” nieruchomości ze względu na
realizację jakkolwiek określonych celów publicznych, zawsze muszą być konfrontowane z
dyspozycją art. 165 Konstytucji (samodzielność gminy w obrocie cywilnoprawnym);
(d) instytucja zrzeczenia się własności nieruchomości nie stanowi fragmentu szerszego
unormowania mającego na celu kompleksową reformę stosunków własnościowych (np.
dokończenie procesu przemian ustrojowych), co – potencjalnie – mogłoby uzasadniać głębszą
ingerencję w sferę majątkową gmin;
(e) założenie nowelizacji art. 179 k.c. powinno odrzucać tezę o nieograniczonym
prawie właściciela do rozporządzania prawem własności nieruchomości; za wprowadzeniem
kontroli zrzeczenia własności nieruchomości mogą przemawiać m.in.: względy bezpieczeństwa
publicznego, ochrony środowiska, pewność obrotu nieruchomościami.
3.2. Propozycja zmiany przepisu
Mając na uwadze konieczność wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 15 marca 2005 r. (sygn. akt K 9/04), kierując się brzmieniem sentencji wyroku oraz
- 10 -
motywami jego uzasadnienia, proponuje się, aby art. 179 kodeksu cywilnego uzyskał
następującą treść:
„Art. 179. § 1. Właściciel może wyzbyć się własności nieruchomości przez to, że się jej
zrzeknie. Zrzeczenie się wymaga formy aktu notarialnego. Do zrzeczenia się własności
nieruchomości potrzebna jest zgoda starosty wykonującego to zadanie jako zadanie z zakresu
administracji rządowej.
§ 2. Nieruchomość, której własności właściciel się zrzekł, staje się własnością Skarbu
Państwa. Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność z nieruchomości za jej obciążenia. Jeżeli w
chwili zrzeczenia się własności nieruchomości przysługiwało Skarbowi Państwa w stosunku do
niej ustawowe prawo pierwokupu, odpowiedzialność ta ogranicza się do sumy, która
należałaby się zrzekającemu w razie wykonania prawa pierwokupu.”
Proponowana regulacja de facto przywraca przepis, który obowiązywał przed
nowelizacją kodeksu cywilnego z 2003 r. (uchwaloną wówczas wersję art. 179 k.c. Trybunał
derogował). Spełnia ona również warunki, jakie pod adresem przyszłej zmiany kodeksu
cywilnego sformułował Prezydent RP, wetując ustawę z dnia 13 lipca 2006 r. o zmianie ustawy
– Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (zob. druk sejmowy nr 879 z 10 sierpnia
2006 r.).
Projekt zawiera nowelizację ustawy – Prawo o notariacie, której istotą jest nałożenie
na notariusza, który sporządził akt notarialny dotyczący zrzeczenia własności nieruchomości,
obowiązku niezwłocznego przesłania (z urzędu) wypisu tego aktu właściwemu staroście.
4. Skutki finansowe wykonania projektowanej ustawy
Ustawa nie powoduje skutków finansowych dla budżetu państwa. Tworzy ona
podstawy prawne do uzyskiwania prawa własności nieruchomości przez Skarb Państwa. W
niektórych przypadkach może wiązać się to z koniecznością poniesienia nakładów finansowych
z budżetu państwa (np. za obciążenia nieruchomości), niemniej jednak wydatki te nie mogą być
traktowane jako bezpośredni skutek prawny wejścia projektowanej ustawy w życie.
5. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Projektowana ustawa jest zgodna z prawem Unii Europejskiej.
Warszawa, 19 lutego 2008 r.
BAS – WAEM – 363/08

Pan
Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej

Opinia
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej senackiego projektu
ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Prawo o
notariacie (przedstawiciel wnioskodawców: senator Krzysztof
Kwiatkowski)
Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992
roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Monitor Polski z 2002 r.,
Nr 23, poz. 398 ze zmianami) sporządza się następującą opinię:

1.
Przedmiot projektu ustawy
Projekt przewiduje zmianę ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
(Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zmianami) w zakresie dotyczącym wyzbycia się
własności nieruchomości oraz formy i skutków takiego aktu. Ponadto w
projekcie przewiduje się zmianę ustawy – Prawo o notariacie (Dz. U. z 2002 r.
Nr 42, poz. 369, ze zmianami) w zakresie obowiązku notariusza w przypadku
aktu notarialnego, w którym właściciel zrzeka się nieruchomości.

2.
Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
Prawo Unii Europejskiej nie reguluje materii objętej projektem.

3.
Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii
Europejskiej
Projekt ustawy nie jest objęty zakresem prawa Unii Europejskiej.

4.
Konkluzje
Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Prawo o
notariacie nie jest objęty zakresem prawa Unii Europejskiej.

Opracował: Zespół Prawa Europejskiego

Akceptował: Dyrektor Biura Analiz Sejmowych


Michał Królikowski

Deskryptory bazy REX: Unia Europejska, prawo cywilne, notariusze