Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzonego w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r.

– prawa podstawowe zawarte w KPP, wynikające ze wspólnych
tradycji konstytucyjnych państw członkowskich, „interpretuje się
zgodnie z tymi tradycjami” (art. 52 ust. 4),
–

postanowienia KPP zawierające „zasady”, tj. postanowienia
wymagające aktów wykonawczych, mogą być wprowadzane

w życie aktami prawa pochodnego Unii i prawa krajowego państw
członkowskich, lecz jedynie w zakresie „wykonania prawa Unii”;
postanowienia KPP mogą być w tym kontekście powoływane
jedynie w celu wykładni takich aktów i kontroli ich legalności (art. 52
ust. 5).
Omówione wyżej postanowienia art. 6 ust. 1 TUE, Deklaracji nr 1 oraz
postanowienia Tytułu VII Karty określają zakres jej stosowania.
Niezależnie jednak od tego, niektóre państwa członkowskie, ze
względu na wrażliwość niektórych dziedzin, do których odnoszą się
prawa podstawowe, dodatkowo odniosły się do zakresu stosowania
KPP:
– Polska zgłosiła (już podczas uzgadniania mandatu Konferencji
Międzyrządowej) Deklarację nr 61, zastrzegającą kompetencję
państw członkowskich do stanowienia prawa „w zakresie
moralności publicznej, prawa rodzinnego, a także ochrony godności
ludzkiej i poszanowania fizycznej i moralnej integralności
człowieka”,
– Czechy – bezpośrednio przed podpisaniem Traktatu z Lizbony
– dołączyły do Aktu Końcowego Konferencji Międzyrządowej
Deklarację nr 53, w której Republika Czeska przedstawia swoje
rozumienie zasad obowiązywania KPP. Jest to w znacznej mierze
przypomnienie końcowych postanowień tekstu samej KPP,
– zastrzeżenia Wielkiej Brytanii wobec KPP, wynikające ze specyfiki
jej systemu prawnego, znalazły wyraz w specjalnym protokole,
którego moc została rozciągnięta także na Polskę, przy czym
Polska złożyła jednostronną Deklarację nr 62 odnoszącą się do
art. 1 ust. 2 protokołu (który ogranicza stosowanie Tytułu IV Karty),

38
w której stwierdzono, że Polska „ze względu na tradycję ruchu
społecznego „Solidarność” i jego znaczący wkład w walkę o prawa
społeczne i pracownicze, w pełni szanuje prawa społeczne
i pracownicze ustanowione prawem Unii Europejskiej,

w szczególności prawa potwierdzone w tytule IV” KPP.
Od strony normatywnej treść Protokołu pokrywa się zasadniczo
z postanowieniami art. 6 ust. 1 TUE i Tytułu VII Karty, określającymi
granice jej stosowania. Istniejące wątpliwości co do wykładni KPP
znalazły wyraz w omówionych powyżej deklaracjach wszystkich
państw członkowskich, jednostronnych deklaracjach Polski i Czech
oraz w Protokole w sprawie stosowania Karty Praw Podstawowych
Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Królestwa. Protokół ten
nie wyłącza stosowania KPP, natomiast ogranicza zakres jej
stosowania przez wskazanie na istniejące uregulowania prawne
i orzecznictwo sądowe w obu państwach. Potwierdza on także, że nie
powstają w stosunku do obecnego stanu prawnego dodatkowe
możliwości stwierdzenia niezgodności przepisów polskiego prawa
z KPP. Polska uwzględniła w ten sposób fakt, że możliwy jest rozwój
doktryny i orzecznictwa opartego na tekście KPP, który mógłby być
niekorzystny dla interesów Polski. Sama KPP wprawdzie w znaczącej
mierze zawiera prawa, które należą do polskiego porządku
konstytucyjnego lub obowiązujące w Polsce na podstawie
ratyfikowanych umów międzynarodowych, ale jak każdy nowy akt
prawny daje też możliwość nowych interpretacji. Te okoliczności
spowodowały, że Rząd RP postanowił zdecydować się na podpisanie
Traktatu z Lizbony wraz z Protokołem w sprawie stosowania Karty
Praw Podstawowych UE do Polski i Zjednoczonego Królestwa.
6. 2. Przystąpienie UE do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
Jeśli chodzi o drugą ważną reformę, to w art. 6 (nowy art. 6) ust. 2
TUE stwierdza się, że Unia „przystępuje” do EKPCz. Przystąpienie UE
do EKPCz zostało sprecyzowane w płaszczyźnie proceduralnej

i przedmiotowej:

39
– przystąpienie UE do EKPCz musi odbyć się na podstawie umowy
międzynarodowej zawartej przez Unię z państwami-stronami
EKPCz.; po stronie UE umowę taką będzie zawierała Rada,
działając jednomyślnie, za uprzednią zgodą Parlamentu
Europejskiego, a umowę będą musiały ratyfikować również
państwa członkowskie UE (art. 188n /nowy art. 218/ ustępy
6 i 8 TFUE),
– przystąpienie UE do EKPCz nie może naruszać kompetencji Unii
(art. 6 /nowy art. 6/ ust. 2 TUE), a odrębny protokół gwarantuje, że
umowa o przystąpieniu do EKPCz „musi odzwierciedlać
konieczność zachowania szczególnych cech Unii i prawa Unii”.
Przystąpienie UE do EKPCz będzie miało fundamentalny wpływ nie
tylko na umocnienie praw obywateli państw członkowskich UE, lecz
przede wszystkim na umocnienie spójności europejskiego systemu
ochrony praw człowieka.
7. Reforma
systemu
źródeł prawa pochodnego UE
Traktat z Lizbony zrezygnował ze skomplikowanej reformy katalogu źródeł
prawa pochodnego UE, pozostając przy obecnie obowiązujących
– rozporządzeniach, dyrektywach i decyzjach (art. 249 TWE). Będą one
jednak działały co do zasady w całym obszarze UE ze względu na
przekształcenie Unii w jednolitą organizację międzynarodową. Wyjątkiem
będzie obszar WPZiB, w ramach którego jedynym instrumentem
prawnym będą decyzje. Traktat z Lizbony porządkuje – z drugiej strony
– procedury stanowienia prawa pochodnego i hierarchię aktów tego
prawa, wyróżniając:
–

akty prawodawcze: rozporządzenia, dyrektywy i decyzje są
przyjmowane przez Parlament i Radę w ramach (art. 249a /nowy
art. 289/ TFUE) zwykłej procedury prawodawczej: akt przyjmowany
jest wspólnie przez Parlament Europejski i Radę na wniosek Komisji
Europejskiej (procedura ta jest zbliżona do obecnej procedury
współdecydowania); oraz w ramach jednej ze specjalnych procedur
prawodawczych: akt przyjmowany jest przez Parlament Europejski

40
z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem Parlamentu
Europejskiego; w toku tej procedury w szczególnych przypadkach
inicjatywa legislacyjna może pochodzić od grupy państw
członkowskich, Parlamentu Europejskiego, EBC, Trybunału
Sprawiedliwości lub EBI; możliwe jest również zastosowanie tzw.
procedury kładki, tj. Rada Europejska może podjąć decyzję o zmianie
„specjalnych procedur prawodawczych” na „zwykłą procedurę
prawodawczą”,
– akty delegowane: na podstawie aktu prawodawczego może być
przekazane Komisji Europejskiej uprawnienie do przyjęcia aktów
nieprawodawczych o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub
zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu prawodawczego
(art. 249b /nowy art. 290/ TFUE); Parlament Europejski i Rada mogą
jednak zdecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień, a akt
delegowany może wejść w życie dopiero wówczas, gdy Parlament
Europejski lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie określonym
przez akt prawodawczy; akty delegowane będą przyjmowały formę
rozporządzeń delegowanych, dyrektyw delegowanych i decyzji
delegowanych Komisji Europejskiej,
– akty wykonawcze: wydawane są w ramach uprawnień wykonawczych
przez Komisję Europejską (w pewnych przypadkach przez Radę), jeśli
konieczne jest zapewnienie jednolitych warunków wykonywania
prawnie wiążących aktów Unii (art. 249c /nowy art. 291/ TFUE); akty
wykonawcze będą przyjmowały formę rozporządzeń wykonawczych,
dyrektyw wykonawczych i decyzji wykonawczych Komisji Europejskiej.
Oprócz powyższych, uporządkowanych hierarchicznie typów aktów
prawnych nowej Unii Europejskiej, w nielicznych, szczególnych
przypadkach będą przyjmowane akty prawne niemające charakteru
prawodawczego, a zarazem niebędące aktami delegowanymi ani
wykonawczymi. Będą to np. akty ustanawiane samodzielnie przez Radę
(bez udziału Parlamentu), akty przyjmowane przez Komisję bezpośrednio

41
na podstawie Traktatu czy też decyzje wewnątrzorganizacyjne Rady i Rady
Europejskiej.
Pewne problemy związane są z przekształceniem obecnie obowiązujących
aktów prawa III filaru UE w rozporządzenia, dyrektywy i decyzje po wejściu
w życie Traktatu z Lizbony. Polska poparła ustanowienie okresu
przejściowego, którego istota polega na tym, że po wejściu w życie
Traktatu, w stosunku do takich aktów Komisja Europejska nie będzie miała
kompetencji do wszczynania (w odniesieniu do państw członkowskich)
postępowania o naruszenie Traktatu na podstawie art. 226 (nowego
art. 258) TFUE, a zakres kompetencji Trybunału Sprawiedliwości
pozostanie taki, jak przed wejściem w życie Traktatu (obecnie obowiązujący
art. 35 TUE). Uchylenie derogacji następuje wraz z przekształceniem
danego aktu III filaru UE w rozporządzenie, dyrektywę lub decyzję,
a w każdym razie pięć lat po dacie wejścia w życie Traktatu z Lizbony
(artykuł 9 i 10 Protokołu w sprawie postanowień przejściowych).
8. Reforma procedury zmiany traktatów stanowiących UE
Traktat rewizyjny modyfikuje artykuł 48 TUE, który określa procedury
zmiany TUE i TFUE. Zwykła procedura zmiany może zostać wdrożona
przez zgłoszenie Radzie odpowiednich propozycji przez rząd każdego
państwa członkowskiego, Parlament Europejski lub Komisję. Rada
przekazuje te propozycje Radzie Europejskiej oraz parlamentom
narodowym państw członkowskich. Zmiany mogą dotyczyć zarówno
poszerzenia kompetencji Unii, jak i ich ograniczenia. Jeśli Rada Europejska
zwykłą większością głosów opowie się za rozpatrzeniem proponowanych
zmian, to Przewodniczący Rady Europejskiej zwołuje Konwent złożony
z przedstawicieli parlamentów narodowych, szefów państw lub rządów
państw członkowskich, Parlamentu Europejskiego i Komisji. Wyjątkowo
może być podjęta decyzja o niezwoływaniu Konwentu, jednak niezbędne
jest uzyskanie zgody Parlamentu Europejskiego dla takiej procedury. W tym
ostatnim przypadku Rada Europejska określa mandat Konferencji
Międzyrządowej. W przypadku zwołania Konwentu przedkłada on
Konferencji Międzyrządowej zalecenia. Decyzje dotyczące wprowadzenia

42