Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy

XXII „Przepisy przejściowe i końcowe” wskazując, iż jako przepis ustanawiający wyjątek od
reguły przewidzianej w art. 110 § 2 K.k.w., powinien zostać umieszczony bezpośrednio po
przepisie ustanawiającym zasadę, czyli po art. 110 § 2 K.k.w.
Realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego stanowi uchylenie art. 248 K.k.w. oraz
precyzyjne, jasne i jednoznaczne określenie w projektowanym art. 110 § 2a i 2b przesłanek
umieszczania skazanych w warunkach, w których powierzchnia w celi na jedną osobę wynosi
poniżej 3 m2 tak, aby nie było wątpliwości, co do wyjątkowości sytuacji, w których może to
nastąpić.
Zgodnie z treścią art. 110 § 2a skazany może być umieszczony na czas określony, nie
dłuższy jednak niż 90 dni, w warunkach, o których mowa w § 2 zdanie drugie, w celi
mieszkalnej, w której powierzchnia przypadająca na skazanego wynosi poniżej 3 m² nie mniej
jednak niż 2 m² w razie:
1) wprowadzenia stanu wojennego, wyjątkowego lub klęski żywiołowej, lub w czasie ich
obowiązywania,
2) ogłoszenia na terenie położenia zakładu karnego lub aresztu śledczego stanu zagrożenia
epidemiologicznego lub stanu epidemii albo wystąpienia w zakładzie karnym lub areszcie
śledczym stanu zagrożenia epidemiologicznego lub stanu epidemii,
– uwzględniając stopień zagrożenia dla życia i zdrowia.
3) konieczności zapobieżenia wystąpieniu innego zdarzenia, stanowiącego bezpośrednie
zagrożenie dla bezpieczeństwa skazanego albo bezpieczeństwa zakładu karnego lub
aresztu śledczego albo zapobieżenia skutkom takiego zdarzenia.
Wymienione w pkt 1 i 2 stany nadzwyczajne są regulowane odpowiednio ustawami:
1) z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz. 558,
z późn. zm.),
2) z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz. U. Nr 113, poz. 985,
z późn. zm.),
3) z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach naczelnego
Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 156, poz. 1301, z późn. zm.),
4) z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych
u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570).
Z kolei sytuacje wymienione w pkt 3 będą odnosiły się do np. katastrofy budowlanej
w rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2006 r. Nr 156,

2
poz. 1118, z późn. zm.), ale także innych zagrożeń wywołanych działaniem samych
skazanych (bunty i inne wystąpienia zbiorowe połączone z niszczeniem mienia). W
przypadku wystąpienia powyższych zdarzeń, dyrektor jednostki penitencjarnej, jako osoba
kierująca tym zakładem (vide art. 72 § 1 K.k.w.) i odpowiedzialna za zapewnienie
praworządnego wykonywania kar pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania oraz
zapewnienie bezpieczeństwa i porządku w podległej jednostce (vide art. 7 ust. 5 pkt 1 i 2
ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej), musi być uprawniona do
podejmowania określonych działań uprzedzających i następczych, wpływających wprost na
stan zaludnienia cel mieszkalnych. W szczególności działania te mogą polegać między
innymi na odizolowaniu skazanych prowodyrów buntu (pojedyncze umieszczenie ich w
celach, kosztem dodatkowego zaludnienia innych cel), przekwaterowaniu osadzonych z cel,
których stan techniczny grozi wystąpieniem katastrofy budowlanej (działania uprzedzające)
albo „zagęszczeniu” cel mieszkalnych w przypadku katastrofy budowlanej, będącej
następstwem na przykład szkód górniczych, czy też przemieszczeniu skazanych z budynku
objętego pożarem (działania następcze).

Natomiast w myśl art. 110 § 2b dyrektor zakładu karnego lub aresztu śledczego może
umieścić skazanego na czas określony, nie dłuższy niż 14 dni, w warunkach, o których mowa
w § 2 zdanie drugie, w celi mieszkalnej, w której powierzchnia przypadająca na skazanego
wynosi poniżej 3 m² nie mniej jednak niż 2 m², jeżeli zachodzi konieczność
natychmiastowego umieszczenia w zakładzie karnym lub areszcie śledczym nie posiadającym
wolnych miejsc w celach mieszkalnych:
1) skazanego na karę pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata,
2) skazanego określonego w art. 64 § 1 lub 2 oraz art. 65 Kodeksu karnego,
3) skazanego za przestępstwa określone w art. 197 – 203 Kodeksu karnego,
4) skazanego, który samowolnie uwolnił się od odbywania kary pozbawienia wolności,
5) skazanego, który korzystając z zezwolenia na czasowe opuszczenie zakładu karnego lub
aresztu śledczego, nie powrócił w wyznaczonym terminie,
6) przetransportowanego na polecenie sądu lub prokuratora z innego zakładu karnego lub
aresztu śledczego, w celu udziału w rozprawie lub innych czynnościach procesowych,
7) osobę tymczasowo aresztowaną, ukaraną karą porządkową, oraz co do której zastosowano
inne środki przymusu skutkujące pozbawienie wolności.
Zasadnie przyjąć bowiem należy, że w praktyce zaistnieją przypadki, w których
skazanego lub tymczasowo aresztowanego trzeba będzie przyjąć do jednostki penitencjarnej,
nawet w przypadku gdy jej administracja nie będzie dysponować wolnymi miejscami

3
zakwaterowania dla osadzonych. Krajowy porządek prawny nie przewiduje stosowania
odmowy przyjęcia do zakładu karnego lub aresztu śledczego. Tym samym każda osoba
trafiająca do jednostki penitencjarnej w oparciu o obowiązujące regulacje musi zostać do niej
przyjęta. Dlatego też za w pełni uzasadnione projektodawca uznał wprowadzenie § 2b,
którego praworządne stosowanie umożliwi krótkotrwałe (do 14 dni) osadzenie skazanego
w warunkach tzw. przeludnienia.
Kary w wymiarze ponad dwóch lat pozbawienia wolności orzekane są za poważniejsze
przestępstwa, o znacznej szkodliwości społecznej. Uzasadnia to konieczność jak najszybszego
izolowania skazanych, wobec których takie kary orzeczono. Również skazani w warunkach
powrotu do przestępstwa, w warunkach art. 65 K.k. oraz za przestępstwa z art. 197 – 203
Kodeksu karnego, z uwagi na ich właściwości i warunki osobiste oraz charakter popełnionych
przez nich przestępstw, powinni być jak najszybciej izolowani. Niezwłoczne wykonanie kary
wobec tego rodzaju skazanych podyktowane jest koniecznością ochrony społeczeństwa przed
sprawcami najbardziej niebezpiecznymi i zdemoralizowanymi, stanowiącymi największe
zagrożenie.
Natomiast natychmiastowe nieosadzenie skazanych, którzy uprzednio nadużyli zaufania
organów postępowania wykonawczego, w ten sposób, że samowolnie uwolnili się od
odbywania kary lub korzystając z zezwolenia na czasowe opuszczenie jednostki
penitencjarnej nie powrócili do niej w wyznaczonym terminie byłoby nieracjonalne
i kłóciłoby się ze społecznym poczuciem sprawiedliwości. Szczególny reżim, jakiemu mogą
zostać poddani skazani uciekinierzy, znajduje swoje odzwierciedlenie w „Europejskich
Regułach Więziennych”. Zalecenia Komitetu Ministrów Rady Europy w punkcie 18.10
przewidują bowiem, że ucieczka więźnia bądź też ryzyko jej podjęcia, mogą stanowić
podstawę do stosowania wobec niego szczególnych warunków bezpieczeństwa i osadzenia
(warunki te, co oczywiste, muszą być jak najmniej restrykcyjne, ale – co do zasady – ich
stosowanie jest w pełni uzasadnione). Z kolei w regule 51.3 expressis verbis nakłada się na
państwa członkowskie Rady Europy obowiązek niezwłocznej oceny każdego skazanego
przyjętego do jednostki penitencjarnej pod kątem ryzyka, jakie może on stanowić dla
społeczeństwa w przypadku ucieczki oraz ryzyka dokonania przez niego samodzielnej
ucieczki lub ucieczki przy wsparciu z zewnątrz. Efektem dokonanych ustaleń powinno być
„umieszczenie skazanego w rygorze bezpieczeństwa stosownym do określonego poziomu
ryzyka” (vide pkt 51.4 „Europejskich Reguł Więziennych”).
Jeżeli zaś chodzi o osoby tymczasowo aresztowane, ukarane karą porządkową oraz co
do których zastosowano inne środki przymusu skutkujące pozbawieniem wolności, to

4
natychmiastowe ich nieizolowanie byłoby sprzeczne z przesłankami, które legły u podstaw
zastosowania tych środków.
Oczywiście umieszczenie powyższych kategorii skazanych w warunkach poniżej 3 m²
nie jest dodatkową karą, a jedynie koniecznością natychmiastowego ich izolowania w celu
zapewnienia porządku publicznego i może następować tylko i wyłącznie wówczas, gdy
w jednostce penitencjarnej, w której ma on być umieszczony nie ma wolnych miejsc w celach
mieszkalnych zapewniających 3 metrową normę powierzchni. W określonym ustawowo
czasie administracja jednostki penitencjarnej będzie mogła dokonać właściwych czynności
(głównie czynności transportowych, ale również czynności związanych z przyjęciem
skazanego – dla przykładu badania lekarskie, psychologiczne), które umożliwią umieszczenie
skazanego w nieprzeludnionej celi we wskazanej jednostce. W ten sposób zabezpieczy się
również interes Skarbu Państwa, który nie będzie musiał wypłacać zadośćuczynień z powodu
bezprawnego umieszczenia w przeludnionej celi (w polskich realiach zadośćuczynienia te
należałoby w chwili obecnej liczyć łącznie nawet w milionach złotych).
Dyrektor jednostki penitencjarnej, wydając decyzję o umieszczeniu skazanego w celi
mieszkalnej niezapewniającej 3 m² powierzchni, będzie zobowiązany do minimalizowania
zagrożenia pogorszenia warunków wykonywania kary pozbawienia wolności i tymczasowego
aresztowania oraz powinien zmierzać do szybkiego umieszczenia w celi mieszkalnej
o właściwej powierzchni (§ 2d). Projektodawcy dążą do tego, aby 14-dniowy, czy też
28-dniowy okres umieszczenia w celi poniżej 3 metrowej normy nie stał się standardem
w postępowaniu z osadzonymi, lecz aby niedogodności z „zagęszczeniem” jak najszybciej
niwelować. Dąży się bowiem do tego aby przez wydawanie indywidualnych decyzji jak
najbardziej zobiektywizować każde umieszczenie skazanego w „zagęszczonej” celi, a nie aby
z instytucji tej wyprowadzić regułę stosowaną powszechnie wobec wszystkich przyjętych do
zakładu karnego lub aresztu śledczego.
Dodatkową normą ochronną dla skazanego jest przepis § 2i. Trybunał Konstytucyjny
w wyroku z dnia 26 maja 2008 r. wskazał na dopuszczalność wielokrotnego umieszczania
skazanego w warunkach poniżej 3 metrowej normy, jednakże zasady takiego umieszczania
powinny zostać określone w ustawie. Dlatego też wprowadzona została norma gwarancyjna
zakazująca umieszczania tego samego skazanego w celi mieszkalnej poniżej 3 metrowego
standardu, jeżeli od poprzedniego takiego umieszczenia nie upłynęło 180 dni. Projektowana
norma nie wprowadza systemu rotacji osadzonych w warunkach przekroczonej normy
powierzchniowej, a jej celem jest jedynie dodatkowa ochrona skazanego. Bez względu na to
z jakiego powodu ten sam osadzony musiałby zostać natychmiast osadzony, przed upływem

5
180 dni, gwarantuje się mu 3 metrową powierzchnię w celi mieszkalnej. Dotyczyć to będzie
w szczególności skazanych transportowanych do innych jednostek penitencjarnych, w celu
udziału w rozprawie lub innych czynnościach procesowych. Norma ta będzie miała
zastosowanie także np. do osób tymczasowo aresztowanych, wobec których ponownie, przed
upływem 180 dni, zastosowano ten środek zapobiegawczy w innej sprawie. Należy
podkreślić, że brak takiej normy mógłby spowodować dowolność umieszczania skazanych
w warunkach poniżej 3 m², przy każdym ich przetransportowaniu do innej jednostki
penitencjarnej. Norma zawarta w § 2i jest nierozerwalnie połączona z normą określoną
w § 2b, która odnosi się w szczególności do dyrektorów tych jednostek penitencjarnych, do
których sądy kierują do wykonania wyroki skazujące na karę pozbawienia wolności lub
postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. Projektodawca zakłada, że w każdym zakładzie
karnym i areszcie śledczym, do których sądy kierują wyroki do wykonania, będą na stałe
utrzymywane wolne miejsca tak, aby wobec osadzonych nie stosować dodatkowych
dolegliwości, lecz żeby takie umieszczenie poniżej normy było sytuacją nadzwyczajną
i wynikającą jedynie z konieczności natychmiastowego ich izolowania w celu zapewnienia
porządku publicznego i tylko i wyłącznie wówczas, gdy w jednostce penitencjarnej, w której
mają oni być umieszczeni, nie ma wolnych miejsc w celach mieszkalnych zapewniających
3 metrową normę powierzchni (co mogłoby mieć miejsce np. w razie nagłego i niedającego
się przewidzieć znacznego wzrostu liczby przestępstw i wyroków skazujących za nie na karę
pozbawienia wolności skierowanych do wykonania).
Podkreślić należy, że przewidziana przez projektodawcę możliwość krótkotrwałego,
wyjątkowego umieszczenia skazanych w warunkach przeludnienia, stosowana jest

w porządkach prawnych innych państw europejskich i znajduje swoje oparcie we
„Wzorcowych regułach minimalnych postępowania z więźniami”, przyjętych w Genewie
w 1955 r. przez Pierwszy Kongres Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zapobiegania
Przestępczości i Postępowania ze Sprawcami Przestępstw i zaaprobowanych przez Radę
Gospodarczą i Społeczną w rezolucji 663C (XXIV) z dnia 31 lipca 1957 r. oraz 2076 (LXII)
z dnia 13 maja 1977 r. W regule 9 w punkcie 1 Narody Zjednoczone expressis verbis
przyjmują bowiem, iż przejściowe przepełnienie jest zjawiskiem negatywnym, ale mogącym
wystąpić w więzieniu.

Z kolei w „Europejskich Regułach Więziennych” zawartych w zaleceniu Komitetu
Ministrów Rady Europy Rec (2006)2 do państw członkowskich Rady Europy, przyjętych
przez Komitet Ministrów w dniu 11 stycznia 2006 r. na 952 posiedzeniu delegatów, jako
jedną z podstawowych zasad wymienia się zasadę, zgodnie z którą „restrykcje nałożone na
osoby pozbawione wolności są ograniczone do koniecznego minimum i proporcjonalne do

6