Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o świadczeniu substytucyjnym przysługującym osobom represjonowanym w latach 1939-1956 przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

5
2. wiadczenie finansowane jest ze środków budżetu państwa.
3. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określi, w drodze
rozporządzenia, sposób i tryb wypłaty świadczenia, uwzględniając sprawność
postępowania.
Art. 8. W ustawie z dnia z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne
orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149, z późn. zm.))
w art. 8 dodaje się ust. 6 w brzmieniu:
„6. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do osób którym Kierownik Urzędu do Spraw
Kombatantów i Osób Represjonowanych przyznał świadczenie substytucyjne
na podstawie przepisów ustawy z dnia …….………. 2009 r. o świadczeniu
substytucyjnym przysługującym osobom represjonowanym w latach 1939 –
1956 przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz. U. Nr ...,
poz. ...).”.

Art. 9. W ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób
fizycznych (Dz. U. z 2000 r., Nr 14, poz. 176, z późn. zm.)) w art. 21 w ust. 1

3) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1993 r. Nr 36, poz. 159, z 1995 r. Nr 28, poz. 143 i Nr 98, poz. 604,
z 2002 r. Nr 240, poz. 2055, z 2004 r. Nr 273, poz. 2703, z 2007 r. Nr 191, poz. 1372 oraz z 2009 r. Nr 14, poz. 74.
4) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2000 r. Nr 22, poz. 270, Nr 60, poz. 703, Nr 70,
poz. 816, Nr 104, poz. 1104, Nr 117, poz. 1228 i Nr 122, poz. 1324, z 2001 r. Nr 4, poz. 27, Nr 8, poz. 64, Nr 52, poz. 539, Nr
73, poz. 764, Nr 74, poz. 784, Nr 88, poz. 961, Nr 89, poz. 968, Nr 102, poz. 1117, Nr 106, poz. 1150, Nr 110, poz. 1190, Nr
125, poz. 1363 i 1370 i Nr 134, poz. 1509, z 2002 r. Nr 19, poz. 199, Nr 25, poz. 253, Nr 74, poz. 676, Nr 78, poz. 715, Nr 89,
poz. 804, Nr 135, poz. 1146, Nr 141, poz. 1182, Nr 169, poz. 1384, Nr 181, poz. 1515, Nr 200, poz. 1679 i Nr 240, poz. 2058, z
2003 r. Nr 7, poz. 79, Nr 45, poz. 391, Nr 65, poz. 595, Nr 84, poz. 774, Nr 90, poz. 844, Nr 96, poz. 874, Nr 122, poz. 1143, Nr
135, poz. 1268, Nr 137, poz. 1302, Nr 166, poz. 1608, Nr 202, poz. 1956, Nr 222, poz. 2201, Nr 223, poz. 2217 i Nr 228, poz.
2255, z 2004 r. Nr 29, poz. 257, Nr 54, poz. 535, Nr 93, poz. 894, Nr 99, poz. 1001, Nr 109, poz. 1163, Nr 116, poz. 1203, 1205
i 1207, Nr 120, poz. 1252, Nr 123, poz. 1291, Nr 162, poz. 1691, Nr 210, poz. 2135, Nr 263, poz. 2619 i Nr 281, poz. 2779 i
2781, z 2005 r. Nr 25, poz. 202, Nr 30, poz. 262, Nr 85, poz. 725, Nr 86, poz. 732, Nr 90, poz. 757, Nr 102, poz. 852, Nr 143,
poz. 1199 i 1202, Nr 155, poz. 1298, Nr 164, poz. 1365 i 1366, Nr 169, poz. 1418 i 1420, Nr 177, poz. 1468, Nr 179, poz. 1484,
Nr 180, poz. 1495 i Nr 183, poz. 1538, z 2006 r. Nr 46, poz. 328, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 107, poz. 723, Nr 136, poz. 970, Nr
157, poz. 1119, Nr 183, poz. 1353 i 1354, Nr 217, poz. 1588, Nr 226, poz. 1657 i Nr 249, poz. 1824, z 2007 r. Nr 35, poz. 219,
Nr 99, poz. 658, Nr 115, poz. 791 i 793, Nr 176, poz. 1243, Nr 181, poz. 1288, Nr 191, poz. 1361 i 1367, Nr 192, poz. 1378 i Nr
211, poz. 1549, z 2008 r. Nr 97, poz. 623, Nr 141, poz. 888, Nr 143, poz. 894, Nr 209, poz. 1316, Nr 220, poz. 1431 i 1432, Nr
223, poz. 1459 i Nr 228, poz. 1507 oraz z 2009 r. Nr 3, poz. 11 i Nr 6, poz. 33.



6
po pkt 45 dodaje się pkt 45a w brzmieniu:
"45a) świadczenie substytucyjne przyznane na podstawie ustawy z dnia
………………. 2009 r. o świadczeniu substytucyjnym przysługującym
osobom represjonowanym w latach 1939 – 1956 przez Związek
Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz. U. Nr ..., poz. ...),”.
Art. 10. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2010 r., z wyjątkiem art. 5
ust. 2, który wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.


UZASADNIENIE

W 2009 roku przypada 70 rocznica wybuchu II wojny światowej. Ta
najkrwawsza z wojen szczególnie dotknęła obywateli Rzeczypospolitej, którzy
doznali wyjątkowych cierpień od obu totalitaryzmów – nazistowskiego
i komunistycznego. Zadośćuczynienie tym cierpieniom stało się możliwe
dopiero w wyniku wolnościowych przemian, które nastąpiły w Europie
po 1989 r.
Polskie ofiary nazizmu uzyskały już pewne świadczenia ze środków
przekazanych nam przez rząd Republiki Federalnej Niemiec w 1991 r. (wypłaty
realizowane przez Fundację Polsko-Niemieckie Pojednanie).
Do tej pory nie została jednak rozwiązana kwestia odszkodowań dla
Polaków represjonowanych w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich
w latach 1939 – 1956.
Prawnym spadkobiercą ZSRR jest Federacja Rosyjska, z którą od 1993 r.
Rzeczpospolita Polska prowadzi – z różną intensywnością – rozmowy na temat
odszkodowań dla polskich obywateli represjonowanych w ZSRR. Choć strona
rosyjska wielokrotnie deklarowała chęć pozytywnego rozwiązania tego
problemu, przedstawiane przez nią konkretne propozycje były niestety dalece
niesatysfakcjonujące. Można spodziewać się, że kwestia odszkodowań
prawdopodobnie również w najbliższym czasie nie znajdzie pozytywnego
rozwiązania. Stąd przed Państwem Polskim stoi zadanie zapobieżenia sytuacji, iż
wszelkie rozmowy na ten temat staną się bezprzedmiotowe, gdyż nie będą już
żyły osoby, które owe odszkodowania miałyby otrzymać.
Dlatego niniejsza ustawa przewiduje wypłacanie z budżetu państwa
ofiarom określonych represji radzieckich tzw. świadczenia substytucyjnego. Jego
wypłata z budżetu byłaby aktem solidaryzmu społecznego.

2
Obecnie bowiem taki obowiązek realizujący się poprzez obciążenie
polskich obywateli kosztami świadczeń, które co do zasady winno wypłacić inne
państwo, nigdy nie powstał. Wypłata świadczenia substytucyjnego jest
motywowana przekonaniem, że osobom, które doznały krzywd w ZSRR, należy
się zadośćuczynienie. Ponieważ jego uzyskanie od faktycznego dłużnika, jakim
jest Federacja Rosyjska, napotyka istotne przeszkody, przedkładany projekt
ustawy ma na celu umożliwienie szybszego zaspokojenia słusznych roszczeń
naszych obywateli. Jest to uprawnienie przyznane tej grupie osób, która cierpiała
za to, że była obywatelami polskimi.
Do represji, z którymi wiąże się możliwość ubiegania o świadczenie
substytucyjne projekt zalicza przebywanie:
1) w obozach internowanych oraz w obozach podległych Głównemu Zarządowi
do Spraw Jeńców Wojennych i Internowanych (GUPWI) NKWD, a od
marca 1946 r. Ministerstwu Spraw Wewnętrznych (MWD) ZSRR i obozach
podległych Wydziałowi Obozów Kontrolno-Filtracyjnych NKWD, a od
marca 1946 r. Ministerstwu Spraw Wewnętrznych (MWD) ZSRR;
2) w więzieniach oraz poprawczych obozach pracy i poprawczych koloniach
pracy podległych Głównemu Zarządowi Obozów i Kolonii Poprawczych
(Gułag) NKWD, a od marca 1946 r. Ministerstwu Spraw Wewnętrznych
(MWD) ZSRR;
3) na przymusowym zesłaniu lub deportacji w ZSRR.

W myśl projektu, podleganie wyżej wymienionym represjom nie
przesądza jeszcze o możliwości uzyskania jednorazowego świadczenia
substytucyjnego. Projekt oprócz pozytywnych przesłanek, których zaistnienie
wiąże się z możliwością ubiegania o świadczenie substytucyjne wymienia
bowiem również negatywne przesłanki uzyskania tego świadczenia.
Uprawnienie do świadczenia substytucyjnego nie będzie przysługiwać
osobom, które dopuściły się czynów godzących w niepodległość i suwerenność


3
Państwa Polskiego (ich katalog zamieszczony w art. 4 projektu ustawy jest
prawie tożsamy z katalogiem czynów uniemożliwiających korzystanie

z uprawnień określonych w ustawie z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach
oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu
powojennego).
Osoby, które czynnie wspierały totalitaryzm – komunistyczny lub
nazistowski – nie mogą oczekiwać specjalnego traktowania przez wolną
Polskę i jej obywateli. Dopuszczając się określonych czynów (kolaboracja
z okupantami, służba w komunistycznym aparacie bezpieczeństwa, stosowanie
represji) przyczyniły się do niszczenia przez okupantów wspólnoty polskich
obywateli i jej najdoskonalszego wzoru – niepodległego państwa. Pozbawienie
ich prawa do świadczenia substytucyjnego nie jest więc karą, a jedynie nie
udzieleniem uprawnienia.
Projektowana ustawa wyklucza możliwość przyznania świadczenia
substytucyjnego osobom, które otrzymały – z tytułu represji doznanych od
organów ZSRR - odszkodowanie na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r.
o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za
działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Powołana ustawa
umożliwiła już bowiem w określonym w niej zakresie uzyskanie świadczeń
związanych z represjami doznanymi w ZSRR. Jednocześnie w art. 5 ust. 2
projektu zobowiązano Ministra Sprawiedliwości do przekazywania
Kierownikowi Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych
wykazu osób, które otrzymały odszkodowanie lub zadośćuczynienie na
podstawie powołanej ustawy.
wiadczenie przyznawane będzie decyzją Kierownika Urzędu do Spraw
Kombatantów i Osób Represjonowanych wydawaną na wniosek zainteresowanej
osoby, w oparciu o dowody przedstawione przez tą osobę jak również zebrane
przez Kierownika na podstawie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach