Rządowy projekt ustawy - Prawo geologiczne i górnicze

sterowania powinny istnieć odrębne układy sterowania hamowania manewrowego i hamowa-
nia bezpieczeństwa.
1.1.6.1.9.
ródłem siły hamowania bezpieczeństwa powinny być co najmniej energia potencjalna ob-
ciążników lub energia ściśniętych sprężyn. Dozwolone jest stosowanie innych źródeł energii
przy wspólnym i niesumującym się oddziaływaniu energii potencjalnej obciążników lub ener-
gii ściśniętych sprężyn.
1.1.6.1.10.
W maszynach wyciągowych z dwoma lub większą liczbą tarcz hamulcowych, podział par
siłowników działających na każdą tarczę hamulcową powinien być równy. Jeżeli podział ten
jest nie możliwy, różnica pomiędzy ilością par siłowników działających na poszczególne tar-
cze hamulcowe powinna być najmniejsza z możliwych.
1.1.6.1.11. Na
jedną tarczę hamulcową powinny działać pary siłowników zgrupowane najwyżej na dwóch
stojakach hamulcowych.
1.1.6.2. Funkcjonalność.
1.1.6.2.1.
Hamulec powinien umożliwiać hamowanie manewrowe, które powinno być również możliwe
w czasie hamowania bezpieczeństwa. W przypadku, o którym mowa w pkt 1.1.6.2.17, prze-
bieg hamowania manewrowego nie może być zależny od woli maszynisty maszyn wyciągo-
wych. Hamowanie manewrowe powinno służyć wyłącznie do unieruchomienia maszyny wy-
ciągowej. W przypadku automatycznego sterowania maszyny wyciągowej hamowanie manew-
rowe, polegające na hamowaniu zatrzymującym (STOP), powinno służyć do samoczynnego
zatrzymania maszyny wyciągowej.
1.1.6.2.2.
Hamulec powinien umożliwiać hamowanie bezpieczeństwa służące do awaryjnego zatrzyma-
nia maszyny wyciągowej. Siła hamowania bezpieczeństwa - stała lub zmienna w czasie we-
dług założonego programu lub samoczynnie regulowana - nie może być zależna od woli ma-
szynisty maszyn wyciągowych. Instalacje hamulców powinny być wyposażone w urządzenie,
chronione przed nieuzasadnionym użyciem, pozwalające maszyniście maszyn wyciągowych
na spowodowanie zaniku ciśnienia medium w zespole napędowym hamulca.
1.1.6.2.3.
Odhamowanie manewrowe maszyny wyciągowej oraz uruchomienie napędu maszyny wycią-
gowej powinno być możliwe pod warunkiem gotowości hamulca do hamowania bezpieczeń-
stwa.
1.1.6.2.4.
Moment hamowania bezpieczeństwa powinien oddziaływać bezpośrednio na linopędnię.
1.1.6.2.5.
Momenty hamowania manewrowego i hamowania bezpieczeństwa nie mogą się samoczynnie
sumować.
1.1.6.2.6. Przyłożenie siły hamowania bezpieczeństwa po uprzednim przyłożeniu siły hamowania ma-
newrowego nie może powodować obniżenia uprzednio występującego momentu hamującego.
1.1.6.2.7.
Przywrócenie stanu gotowości do hamowania bezpieczeństwa powinno być możliwe tylko
w stanie zahamowania maszyny wyciągowej pełnym momentem hamowania manewrowego.
1.1.6.2.8. Przez
cały okres użytkowania maszyny wyciągowej hamulce powinny zapewnić w warunkach
postoju momenty hamowania manewrowego i hamowania bezpieczeństwa ze współczynni-
kiem bezpieczeństwa co najmniej:
1) trzykrotnym - w stosunku do maksymalnej nadwagi statycznej lub obciążenia statycznego
występującego przy jeździe ludzi;
2) dwuipółkrotnym - w stosunku do maksymalnej nadwagi statycznej występującej w wa-
runkach ciągnienia urobku i transportu materiałów;
3) dwukrotnym - w stosunku do maksymalnego obciążenia statycznego w maszynach wycią-
gowych jednokońcowych.
Przez cały okres użytkowania maszyny wyciągowej górniczego wyciągu szybowego z prze-
ciwciężarem hamulce powinny zapewnić w warunkach postoju momenty hamowania manew-
rowego i hamowania bezpieczeństwa ze współczynnikiem bezpieczeństwa co najmniej trzy-
krotnym w stosunku do maksymalnej nadwagi statycznej występującej przy jeździe ludzi oraz
w warunkach ciągnienia urobku i transportu materiałów.
1.1.6.2.9.
Hamowanie manewrowe i hamowanie bezpieczeństwa powinno przez cały okres użytkowania
maszyny wyciągowej być zdolne do nadawania opóźnienia co najmniej 1,5 m/s2. Nie dotyczy

16
to maszyn wyciągowych z kołem pędnym lub bębnem pędnym, jeżeli zachodzi niebezpieczeń-
stwo poślizgu lin nośnych. W takich przypadkach opóźnienie hamowania manewrowego i ha-
mowania bezpieczeństwa podczas ruchu w kierunku działania maksymalnego statycznego
momentu obciążenia maszyny wyciągowej (w najbardziej niekorzystnych warunkach obciąże-
nia) nie może być mniejsze niż 1,2 m/s2.
1.1.6.2.10. Opóźnienie hamowania bezpieczeństwa w warunkach obciążeń właściwych dla ciągnienia
urobku i transportu materiałów, przy ruchu w kierunku działania maksymalnego statycznego
momentu obciążenia maszyny wyciągowej, nie może być większe niż 2,5 m/s2. W wyciągach
szybowych do głębienia i zbrojenia szybów opóźnienie to może być większe, jednak nie może
przekraczać 4 m/s2.
1.1.6.2.11. Opóźnienie hamowania bezpieczeństwa w warunkach obciążeń występujacych podczas jazdy
ludzi w dół, gdy naczynia wyciągowe nie są zrównoważone, nie może być większe niż 4 m/s2.
1.1.6.2.12. Opóźnienie hamowania bezpieczeństwa podczas ruchu w kierunku przeciwnym do kierunku
działania maksymalnego statycznego momentu obciążenia maszyny wyciągowej nie może być
większe niż 5 m/s2. Nie dotyczy to maszyn wyciągowych wyciągów szybowych o prędkości
jazdy do 2 m/s.
1.1.6.2.13. Opóźnienia hamowania bezpieczeństwa maszyn wyciągowych z kołem pędnym lub bębnem
pędnym powinny być mniejsze od wartości opóźnień krytycznych.
1.1.6.2.14. Opóźnienia hamowania bezpieczeństwa maszyn wyciągowych z kołem pędnym lub bębnem
pędnym w górniczych wyciągach szybowych bez jazdy ludzi mogą być równe wartościom
opóźnień krytycznych, pod warunkiem ograniczenia prędkości jazdy z pustymi naczyniami
wyciągowymi uwzględniającego zagrożenie poślizgu lin nośnych.
1.1.6.2.15.
W górniczych wyciągach szybowych z bębnami nawojowymi z możliwością wzajemnego ich
przestawiania, zarówno moment hamowania manewrowego działający na bęben nawojowy
stale połączony z wałem, jak i hamulec ustalający luźny bęben nawojowy, powinny zapewniać
co najmniej półtorakrotny współczynnik bezpieczeństwa w stosunku do nadwagi statycznej
występującej przy najniższym technologicznym położeniu pustego naczynia wyciągowego lub
przeciwciężaru. Ten sam współczynnik bezpieczeństwa powinien zapewnić moment hamowa-
nia bezpieczeństwa w czasie ruchu bębna nawojowego stale połączonego z wałem, jeżeli w
czasie hamowania bezpieczeństwa nie ma możliwości niezwłocznego przyłożenia pełnej siły
hamowania manewrowego.
1.1.6.2.16.
W maszynach wyciągowych z przekładnią napędową i hamulcem wspomagającym na wale
silnika, hamulec ten powinien działać równocześnie z hamulcem maszyny wyciągowej.
1.1.6.2.17.
Moment hamowania manewrowego powinien być regulowany, z wyjątkiem:
1) hamowania
zatrzymującego (STOP) podczas automatycznego sterowania maszyny wy-
ciągowej;
2) hamowania manewrowego w maszynach wyciągowych ze skojarzonym sterowaniem na-
pędu maszyny wyciągowej i hamulca, wyposażonych w urządzenia do wyboru startowego
momentu napędowego;
3) hamowania manewrowego w maszynach wyciągowych górniczych wyciągów szybowych
pomocniczych materiałowych oraz górniczych wyciągów szybowych ratowniczych.
1.1.6.2.18.
Przebieg narastania siły hamowania bezpieczeństwa powinien się odbywać w następujących
przedziałach czasowych:
1) w hamulcach z napędem pneumatycznym i mechanicznym układem przeniesień sterowni-
czych:
a) czas od chwili impulsu wyzwalającego do chwili przełączenia rozdzielaczy pneuma-
tycznych, w tym również regulatora ciśnienia, jeśli ma zastosowanie ciśnieniowe ha-
mowanie wyprzedzające - do 0,3 s,
b) czas narastania siły od chwili impulsu wyzwalającego do chwili osiągnięcia 66% siły
hamowania - do 0,7 s;
2) w hamulcach z napędem pneumatycznym i elektrycznym układem sterowania:

17
a) czas od chwili impulsu wyzwalającego do chwili przełączenia rozdzielacza elektro-
pneumatycznego lub regulatora ciśnienia - do 0,15 s,
b) czas od chwili impulsu wyzwalającego do chwili osiągnięcia 66% siły hamującej - do
0,5 s;
3) w hamulcach z hydraulicznie odwodzonymi zespołami sprężyn siłowników:
a) czas od chwili impulsu wyzwalającego do chwili przełączenia rozdzielaczy elektro-
hydraulicznych - do 0,1 s,
b) czas od chwili impulsu wyzwalającego do chwili osiągnięcia 66% siły hamującej,
składający się z czasu dobiegu szczęk i czasu właściwego narastania siły - do 0,5 s,
- przy czym czasy te powinny być nastawialne.
1.1.6.2.19. Jeśli hamowanie bezpieczeństwa powoduje znaczne oscylacje lin nośnych, dozwolone jest
wydłużenie do 0,7 s czasu narastania siły hamującej do 66% siły nominalnej. W tych przypad-
kach, a także gdy wydłużenie czasu narastania tej siły do 0,7 s jest wynikiem cech struktural-
nych zespołu sterowniczego, prędkość jazdy powinna być tak zaprogramowana, aby pomimo
zwłoki w hamowaniu bezpieczeństwa zapewnione było skuteczne działanie układu kontroli
prędkości w strefie dojazdu do poziomów krańcowych.
1.1.6.2.20.
W hamulcach, w których wyłącznym źródłem siły hamowania bezpieczeństwa jest energia
potencjalna obciążnika, czas od chwili impulsu wyzwalającego do chwili przyłożenia szczęk
nie może być dłuższy niż:
1) 0,8 s - w napędach z mechanicznym (gilotynowym) uwalnianiem obciążnika;
2) 1 s - w napędach z pneumatycznym podtrzymaniem i uwalnianiem obciążnika.
W przypadkach gdy czas ten jest dłuższy niż 0,5 s, prędkość powinna być zaprogramowana w
sposób określony w pkt 1.1.6.2.19.
1.1.6.2.21. Narastanie
siły hamowania bezpieczeństwa od wartości określonej ograniczeniami do wartości
maksymalnej może się rozpocząć się bezpośrednio przed zatrzymaniem maszyny wyciągowej,
przy prędkości poniżej 1 m/s.
1.1.6.2.22.
W maszynach wyciągowych o prędkości jazdy powyżej 4 m/s, cylindry pneumatyczne zespołu
napędowego, będące siłownikami podtrzymującymi obciążnik hamulcowy lub odwodzącymi
zespół ściskanych sprężyn, powinny być zasilane sprężonym powietrzem o stabilizowanym ci-
śnieniu. Wartość tego ciśnienia może wynosić co najwyżej 110% ciśnienia koniecznego do
podniesienia obciążnika lub odwodzenia zespołu sprężyn. Nie dotyczy to przypadku, gdy cy-
linder w czasie hamowania bezpieczeństwa staje się chwilowym źródłem zasilania siłownika
pneumatycznego będącego źródłem siły hamowania bezpieczeństwa, lub gdy stosuje się
pneumatyczne sterowanie odwzbudzania. W przypadkach tych dozwolone jest zasilanie cylin-
dra stabilizowanym ciśnieniem o wartości podyktowanej pożądanym ciśnieniem wyprzedzenia
pneumatycznego w siłowniku będącym źródłem siły hamowania bezpieczeństwa bądź ciśnie-
niem koniecznym dla przesterowania odwzbudzania.
1.1.6.2.23. Jeżeli zastosowano hamulce o dwóch źródłach sił hamowania bezpieczeństwa to po upływie
czasu do 2 s od chwili zadziałania obwodu bezpieczeństwa powinny występować dwie niesu-
mujące się siły bliskie co do wartości, z których każda jest zdolna samodzielnie zatrzymać ma-
szynę wyciągową.
Wymagania określone w pkt 1.1.6.2.18 - 1.1.6.2.20 stosuje się tylko do jednej z tych sił.
1.1.6.2.24.
Budowa hamulców powinna zapewniać spełnienie wymagań technicznych określonych
w pkt 1.1.6.2.8 - 1.1.6.2.12 przez cały okres eksploatacji maszyny wyciągowej.
1.1.6.3. Konstrukcja.
1.1.6.3.1. Przeguby
dźwigniowego układu przeniesień siłowych hamulca z bieżnią cylindryczną powin-
ny być wyposażone w tuleje ślizgowe samosmarowne lub tuleje ślizgowe z możliwością ich
smarowania.
1.1.6.3.2.
Łożyska stopy szczęki hamulcowej powinny być dostępne z możliwością ich demontażu. Ło-
żysko i jego śruby mocujące powinny być chronione przed czynnikami korozyjnymi.

18
1.1.6.3.3. Gwinty
dźwigniowego układu przeniesień siłowych obciążone siłą zmienną z częstotliwością
cyklu pracy maszyny wyciągowej i większą powinny mieć profil okrągły (łukowy).
1.1.6.3.4. Elementy
układu przeniesień siłowych obciążonych siłą zmienną z częstotliwością cyklu pracy
maszyny wyciągowej i większą powinny być ukształtowane w sposób minimalizujący działa-
nie karbu (koncentrację naprężeń).
1.1.6.3.5. Stosowanie
połączeń spawanych w cięgłach i popychaczach układu przeniesień siłowych i ich
końcówkach jest niedozwolone.
1.1.6.3.6. Połączenia nitowane i śrubowe cięgieł oraz popychaczy układu przeniesień siłowych nie mogą
być wykonywane za pomocą nitów albo śrub z łbem wpuszczonym.
1.1.6.3.7.
Kliny i wpusty w układzie przeniesień siłowych powinny być zabezpieczone przed wypadnię-
ciem.
1.1.6.3.8.
Sworznie przegubów w dźwigniowym układzie przeniesień siłowych powinny być zabezpie-
czone przed wysunięciem się, przy czym zabezpieczenie powinno być dostępne i sprawdzalne.
1.1.6.3.9.
Graniczny skok roboczy siłownika pneumatycznego nie może przekraczać 80% możliwego
suwu tłoka. W przypadku wynurzenia się tłoka z cylindra, w pozycji maksymalnego wysuwu,
co najmniej 66% pobocznicy tłoka powinno pozostawać w cylindrze jako prowadzenie.
1.1.6.3.10. Drąg tłokowy lub tłok siłownika podtrzymującego obciążnik hamulcowy powinien mieć amor-
tyzowane ograniczenie górnej pozycji.
1.1.6.3.11. Cięgło obciążnika hamulcowego powinno być odkute w całości. Niedozwolone jest wykona-
nie dolnego czopa oporowego dla obciążnika hamulcowego w postaci oddzielnej części.
1.1.6.3.12. Zespół napędowy powinien być wyposażony w czujniki kontroli granicznych położeń tłoków.
1.1.6.3.13. W
maszynach
wyciągowych dwubębnowych lub dwubobinowych z mechanizmem wysprzę-
glania jednego z bębnów lub bobin działanie między mechanizmem sprzęgłowym a hamulcem
ustalającym powinno być wzajemnie uzależnione, z wyjątkiem maszyn wyciągowych wyposa-
żonych w ręczny system rozsprzęglania.
1.1.6.3.14. Zespół sterowniczy powinien być tak zbudowany, aby zapewniał:
1)
przygotowanie medium zasilającego o odpowiednich parametrach;
2) regulację siły hamowania w pełnym zakresie, z wyjątkiem przypadków, w których
dozwolono stosowanie nieregulowanego momentu hamowania manewrowego;
3) niezawodność hamowania bezpieczeństwa równorzędną co najmniej niezawodności wła-
ściwej dla zastosowania dwóch niezależnych od siebie rozdzielaczy tak połączonych, aby
w przypadku niezadziałania jednego z nich nie został zakłócony przebieg hamowania
bezpieczeństwa;
4)
zasygnalizowanie na stanowisku sterowniczym maszyny wyciągowej niezadziałania któ-
regokolwiek z rozdzielaczy i uniemożliwienie przywrócenia stanu gotowości hamulca;
5) kontrolę nastaw ciśnień medium zasilającego i kontrolę efektów sterowania.
1.1.6.3.15. Technologiczne
przecieki medium hydraulicznego występujące w elementach sterowniczych
i siłownikach hamulca powinny być ujmowane i odprowadzane. Niedozwolone jest powsta-
wanie przecieków na zewnątrz układu hydraulicznego hamulca.
1.1.6.3.16. Położenie szczęki siłownika hamulca tarczowego powinno być kontrolowane czujnikiem po-
zycyjnym.
1.1.6.3.17. Jednoznacznie
określone, stabilne położenie w pełni odwiedzionej szczęki siłownika hamulca
tarczowego powinno być osiągane przez oparcie się szczęki w korpusie siłownika.
1.1.6.3.18. Tłok cylindra siłownika hamulca tarczowego nie może przenosić sił stycznych.
1.1.6.3.19.
Tarcze hamulcowe maszyny wyciągowej nie mogą wykazywać bicia osiowego większego od
dopuszczalnego dla siłownika hamulcowego.
1.1.6.3.20.
Maksymalny skok szczęki siłownika hamulca tarczowego nie może być mniejszy od sumy
dwuipółkrotnej nominalnej szczeliny i maksymalnej wartości osiowych luzów wewnętrznych
siłownika.

19
1.1.6.3.21.
Maksymalny osiowy luz wewnętrzny siłownika hamulca tarczowego nie może być większy
niż 1/3 wartości nominalnej szczeliny.
1.1.6.3.22. Sprawdzenie
wytrzymałości stojaka dla siłowników hamulca tarczowego powinno być prze-
prowadzone dla normalnego obciążenia ruchowego. W przypadkach gdy zamknięcie przewo-
dów zasilających siłowników tej samej pary następuje za pomocą odrębnie zamykanych zawo-
rów odcinających, stojak powinien być dodatkowo sprawdzony wytrzymałościowo dla obcią-
żenia stojaka przez skrajny górny siłownik. Naprężenia w przekroju wyznaczonym przez
płaszczyznę symetrii sąsiedniego siłownika nie mogą powodować trwałych odkształceń stoja-
ka.
1.1.6.3.23.
Hamulce tarczowe maszyn wyciągowych o prędkości jazdy powyżej 4 m/s powinny być wy-
posażone w układy samoczynnej kontroli temperatury powierzchni bieżni tarcz hamulcowych.
1.1.6.3.24. Układ samoczynnej kontroli temperatury powierzchni bieżni tarcz hamulcowych powinien:
1) awaryjnie
zatrzymać maszynę wyciągową za pomocą jej napędu w przypadku przekro-
czenia temperatury dopuszczalnej;
2) spowodować zablokowanie maszyny wyciągowej na czas stygnięcia bieżni tarcz hamul-
cowych.
1.1.6.4. Niezawodność.
1.1.6.4.1. Działanie „hamulca” powinno być samoczynnie kontrolowane. W przypadku niezamierzonego
hamowania, siła hamująca nie może być większa od siły hamowania bezpieczeństwa.
1.1.6.4.2. Układy elektrycznego sterowania hamulca powinny być tak wykonane, aby:
1) ich uszkodzenie w czasie ruchu maszyny nie powodowało samoczynnego wystąpienia siły
hamującej większej niż dopuszczalna;
2) ich uszkodzenie w czasie postoju maszyny wyciągowej nie powodowało jej samoczynne-
go odhamowania;
3) umożliwiały bezpieczne przeprowadzenie pomiarów i prób hamulca.
1.1.6.4.3.
Niezgodna ze stanem wysterowania pozycja tłoków rozdzielaczy pneumatycznego lub hydrau-
licznego zespołu sterowniczego, po wystąpieniu hamowania bezpieczeństwa, powinna unie-
możliwić przywrócenie stanu gotowości do hamowania bezpieczeństwa. W przypadkach gdy
rozdzielacze te są także przełączane w czasie hamowania manewrowego, w tym hamowania
zatrzymującego (STOP), niewłaściwa pozycja tłoków rozdzielaczy powinna spowodować za-
blokowanie maszyny wyciągowej.
1.1.6.4.4. Niewłaściwe parametry zasilania pneumatycznego w hamulcach z pneumatycznym źródłem
siły hamowania (napęd hamulca o działaniu naporowym) powinny spowodować awaryjne za-
trzymanie maszyny wyciągowej za pomocą hamowania bezpieczeństwa.
1.1.6.4.5.
W przypadku stosowania hamowania manewrowego o nieregulowanym momencie hamowa-
nia, w maszynach wyciągowych ręcznie sterowanych o prędkości jazdy powyżej 4 m/s, stero-
wanie hamulca powinno być kojarzone ze sterowaniem napędu (sterowanie jednosterowe),
a układ sterowania napędu powinien umożliwić wybór startowego momentu napędowego do
przewidywanego obciążenia górniczego wyciągu szybowego.
1.1.6.4.6.
W przypadku stosowania zróżnicowanego momentu hamowania bezpieczeństwa, wybór wa-
riantu hamowania bezpieczeństwa powinien być dokonywany w powiązaniu z odpowiednimi
układami wyboru rodzaju pracy maszyny wyciągowej, a w maszynach wyciągowych jedno-
końcowych wybór wariantu hamowania bezpieczeństwa powinien następować także samo-
czynnie w zależności od kierunku obrotów bębna nawojowego. Uszkodzenia układu wyboru
momentu hamowania bezpieczeństwa powinny być wykrywane i powodować hamowanie
bezpieczeństwa.
1.1.6.4.7.
W przypadku stosowania hamowania bezpieczeństwa momentem hamującym regulowanym
powinien być kontrolowany przebieg opóźnienia hamowania. Uszkodzenia układu kontroli
opóźnień hamowania powinny być wykrywane i powodować hamowanie bezpieczeństwa.
1.1.6.4.8.
Przebieg hamowania zatrzymującego (STOP) oraz odwodzenia szczęk w maszynach wycią-
gowych sterowanych automatycznie powinny być samoczynnie kontrolowane.

20