Rządowy projekt ustawy o zasadach finansowania nauki

W związku z tym, że zadania związane z badaniami naukowymi lub pracami
rozwojowymi na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa mogą wymagać objęcia ich
klauzulą niejawności, dlatego będzie potrzebny czas dla wprowadzenia niezbędnych zmian
organizacyjno-technicznych w Centrum Rozwoju dla zapewnienia w szczególności
przygotowania odpowiednio zabezpieczonych pomieszczeń oraz zatrudnienia osób
posiadających uprawnienia do dostępu do informacji niejawnych. Z tego względu zadania te
nie będą mogły być przekazane do NCBiR w momencie wejścia w życie ustawy. Do czasu
przygotowania Centrum do realizacji powyższych zadań, będą one prowadzone i finansowane
przez Ministra. Między innymi z tego względu zostanie powołany przez Ministra zespół do
spraw badań dotyczących obronności i bezpieczeństwa państwa.
Do zmienionych zadań ministra została dostosowana nowa struktura organów
działających przy Ministrze. Organem opiniodawczo-doradczym Ministra będzie Komitet
Ewaluacji Jednostek Naukowych. Członków Komitetu będzie powoływał Minister spośród
kandydatów zgłoszonych przez środowisko naukowe i gospodarcze. Kandydatem środowiska
naukowego będzie mogła być osoba posiadająca co najmniej stopień naukowy doktora.
W skład Komitetu będzie wchodzić 30 członków, w tym:
– 14 zgłoszonych przez jednostki naukowe posiadające kategorię A,
– 6 zgłoszonych przez jednostki naukowe posiadające kategorię B,
– 10 zgłoszonych przez środowiska gospodarcze o uznanym dorobku w zakresie
innowacyjności.
Członków Komitetu zgłoszonych przez środowiska gospodarcze Minister będzie
powoływał po zasięgnięciu opinii właściwych ministrów nadzorujących jednostki naukowe.
Takie rozwiązania pozwolą na zwiększenie udziału w organach doradczych osób młodszych,
w tym posiadających doświadczenie w problematyce związanej z wdrażaniem do praktyki
gospodarczej wyników działalności badawczo-rozwojowej.
Wprowadzono zasadę rotacji składu Komitetu – co dwa lata będzie następowała
zmiana połowy członków Komitetu oraz przepisy zapewniające rzetelność i bezstronność
osób wykonujących opinie, ekspertyzy i recenzje. Naruszenie którejkolwiek z powyższych
zasad będzie stanowić przesłankę do odwołania danej osoby przed upływem kadencji.
Ponadto Minister będzie mógł odwołać członka Komitetu niewnoszącego należytego
wkładu w jego prace.

6
W sytuacjach szczególnie trudnych, Minister będzie mógł powołać ekspertów
indywidualnych, jak i instytucjonalnych, w tym międzynarodowych, w celu sporządzenia
merytorycznej ekspertyzy.
Do zadań Komitetu Ewaluacji Jednostek Naukowych będą należeć wszystkie sprawy
związane z kompleksową oceną jakości działalności naukowej lub badawczo-rozwojowej.
Ocena ta dokonywana będzie nie rzadziej niż co 4 lata, w drodze oceny działalności jednostek
naukowych, przeprowadzanych przez złożone z ekspertów zespoły do spraw ewaluacji
jednostek naukowych.
W wyniku oceny przeprowadzonej przez Komitet, jednostki naukowe będą
klasyfikowane do jednej z trzech kategorii:
– A – poziom wiodący w skali kraju,
– B – poziom akceptowalny z rekomendacją wzmocnienia działalności naukowej,
badawczo-rozwojowej lub stymulującej innowacyjność gospodarki,
– C – poziom niezadowalający.
Szczegółowe parametry i kryteria oceny jednostek naukowych będą zróżnicowane
i dostosowane do specyfiki każdej z trzech grup dziedzin nauki oraz do rodzaju jednostek
naukowych. Kryteria te będą odrębne dla instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk,
podstawowych jednostek organizacyjnych uczelni oraz instytutów badawczych. Przyjęte
rozwiązania pozwolą na bardzo rzetelną ocenę działalności poszczególnych jednostek
naukowych.
Na podstawie opinii Komitetu Minister będzie przyznawał jednostkom naukowym
kategorie w drodze decyzji.
Ustawa wprowadza także jasne i rygorystyczne konsekwencje wynikające z niskiej
oceny działalności naukowej lub badawczo-rozwojowej jednostki naukowej. Jednostki
naukowe, które w wyniku oceny przeprowadzonej przez Komitet Ewaluacji Jednostek
Naukowych uzyskają kategorię C, będą otrzymywać środki w ramach finansowania
działalności statutowej, w tym na przeprowadzenie niezbędnej restrukturyzacji, na okres
6 miesięcy od uzyskania kategorii C. Takie rozwiązanie ma zapewnić, zwłaszcza w stosunku
do instytutów badawczych, środki finansowe i czas niezbędny do przeprowadzenia
restrukturyzacji, zgodnie z ustawą o instytutach badawczych. Niezlikwidowane,
a zrestrukturyzowane jednostki naukowe będą mogły być ponownie oceniane po okresie
24 miesięcy.
Przyjęte restrykcyjne rozwiązania w zakresie finansowania jednostek naukowych mają
za zadanie przyspieszyć niezbędne zmiany w strukturze jednostek naukowych i pozwolić na

7
wyselekcjonowanie jednostek, w które państwo powinno nadal inwestować i to zwiększone
środki finansowe. Zakłada się, że w efekcie zaproponowanych zmian powstaną w Polsce
silniejsze jednostki naukowe, mogące konkurować poziomem badań w Europie i w świecie
oraz mogące bardziej efektywnie uzyskiwać fundusze na badania naukowe i prace rozwojowe
nie tylko z budżetu państwa, ale również z instytucji europejskich.

Wprowadzono nowe rozwiązanie w zakresie finansowania działalności Polskiej
Akademii Nauk. rodki na działalność Akademii będą ujmowane w budżecie państwa
w części „Nauka”, a ich dysponentem będzie minister właściwy do spraw nauki. Przyjęte
rozwiązanie z jednej strony zapewnia większy wpływ i nadzór Ministra nad finansowaniem
działalności Akademii, a z drugiej strony podkreśla znaczenie działalności Polskiej Akademii
Nauk dla rozwoju nauki. W efekcie będzie to prowadziło do zapewnienia prawidłowego
nadzoru nad gospodarką finansową, a zatem zwiększenia efektywności wydatkowania
środków finansowych przez PAN. Polskiej Akademii Nauk będą przyznawane środki
finansowe m. in. na prowadzenie kształcenia na studiach doktoranckich, studiach
podyplomowych oraz w innych formach kształcenia. Celem rozwiązań jest wykorzystanie
dużego potencjału naukowego PAN do prowadzenia studiów doktoranckich, w tym
o charakterze środowiskowym, na najwyższym poziomie oraz dla podniesienia poziomu
kształcenia na poziomie podyplomowym. Są to środki przeznaczone na inne cele niż te, które
będą przyznawane instytutom naukowym PAN na działania niezbędne dla rozwoju nowych
specjalności naukowych lub kierunków badawczych oraz rozwoju kadry naukowej w ramach
dotacji na utrzymanie potencjału badawczego. rodki przyznawane w ramach dotacji na
utrzymanie potencjału badawczego dotyczą bowiem rozwoju naukowego pracowników
zatrudnionych w poszczególnych instytutach.
Poszczególne instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk będą mogły ubiegać się o środki
z budżetu nauki na takich samych zasadach jak wszystkie jednostki naukowe.

W zasadniczy sposób zmieniono zasady finansowania działalności statutowej
jednostek naukowych. Z finansowania w ramach działalności statutowej wyłączono
finansowanie badań naukowych ujętych w planach zadaniowych, badania własne uczelni
i sieci naukowych. Celem zmian jest to, aby środki na badania w jak największym stopniu
mogły być pozyskiwane tylko w trybie konkursowym. Zakłada się, że takie rozwiązania
powinny pozytywnie wpłynąć na jakość badań naukowych finansowanych z budżetu nauki.
Finansowanie działalności statutowej jednostek naukowych będzie obejmować:

8
– dotację na utrzymanie potencjału badawczego jednostki naukowej,
– dotację na utrzymanie specjalnego urządzenia badawczego w jednostce naukowej lub
dużej infrastruktury badawczej.
Wysokość dotacji na utrzymanie potencjału badawczego jednostki naukowej zależeć
będzie od kategorii jednostki przyznanej przez Ministra na wniosek przewodniczącego
Komitetu Ewaluacji Jednostek Naukowych. Priorytetem będzie finansowanie jednostek
kategorii A. Z tej grupy zostaną wskazane przez Komitet wiodące jednostki naukowe pod
względem jakości działalności naukowej lub badawczo-rozwojowej, które w wyniku oceny
znacznie wyróżniają się poziomem prowadzonych badań naukowych lub prac rozwojowych
wśród innych jednostek posiadających kategorię A. Takim jednostkom Minister będzie mógł
przyznać zwiększone środki na finansowanie ich działalności statutowej w kolejnych latach
budżetowych. Będzie to sprzyjać koncentracji środków w tych jednostkach, które prowadzą
badania naukowe na najwyższym poziomie, konkurujących poziomem prac z pracami
prowadzonymi w jednostkach europejskich. Będzie to element motywujący inne jednostki
kategorii A do poprawienia efektów działalności naukowej, aby móc zostać zaliczonym do
takich jednostek umownie oznaczanych jako „A+”.

Celem przyjętych rozwiązań jest:
– zwiększenie efektywności finansowania działalności badawczej jednostek
naukowych,
– wymuszanie zmian organizacyjnych w sektorze nauki, które dotychczas zachodziły
w zbyt wolnym tempie.
rodki finansowe uzyskane w wyniku otrzymania przez niektóre jednostki naukowe
kategorii C będą przeznaczane na finansowanie projektów badawczych przez Narodowe
Centrum Badań i Rozwoju i Narodowe Centrum Nauki.

Bezpośrednio ze środków finansowych na naukę będą finansowane przez Ministra
inwestycje w zakresie dużej infrastruktury badawczej. Również przy tego typu decyzjach
będzie brana pod uwagę kategoria jednostki, przyznana na podstawie oceny jednostki
dokonanej przez Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych, oraz dotychczasowe osiągnięcia
jednostki w zakresie naukowo-badawczym dające gwarancję należytego wykorzystania
infrastruktury, z zapewnieniem dostępu do niej naukowców zatrudnionych w innych
jednostkach naukowych. Koszty zakupu aparatury naukowo-badawczej o mniejszej wartości
będą mogły być wliczane do kosztów realizacji konkretnych zadań badawczych.

9
Ponadto wprowadzono nowe rozwiązania stwarzające możliwość finansowania
działalności naukowej i upowszechniającej naukę bibliotek naukowych niewchodzących
w skład jednostek naukowych. Jest to nowe, ważne rozwiązanie, gdyż dotychczas biblioteki
naukowe (np. centralne biblioteki uczelniane) miały utrudnione możliwości ubiegania się
o środki finansowe na prowadzoną działalność naukową oraz działalność upowszechniającą
naukę.

Minister będzie mógł ustanawiać i ogłaszać programy i przedsięwzięcia dotyczące
zadań szczególnie istotnych dla realizacji polityki naukowej i naukowo-technicznej państwa.
Jednocześnie wprowadzono rozwiązanie, że Minister będzie mógł zlecać organizowanie
i
finansowanie ustanowionego programu lub przedsięwzięcia niezależnym podmiotom
działającym na rzecz rozwoju nauki, wybranym w drodze otwartego konkursu.

Postępowania w sprawach o naruszeniu zasad etyki w nauce są uregulowane w ustawie
o Polskiej Akademii Nauk i w ustawie o instytutach badawczych. W ustawie o Polskiej
Akademii Nauk został uregulowany status Komisji do Spraw Etyki w Nauce. Stąd też do
ustawy wprowadzono jedynie przepis (art. 12) mówiący o tym, że prawomocne orzeczenia
komisji dyscyplinarnych stwierdzających naruszenie zasad etyki w nauce będą uwzględniane
przez Ministra oraz organy Narodowego Centrum Nauki i Narodowego Centrum Badań
i
Rozwoju przy przyznawaniu środków finansowych na badania naukowe lub prace
rozwojowe.

Opinia o zgodności projektu ustawy z prawem Unii Europejskiej
Projekt przedmiotowej regulacji, zgodnie z opinią Sekretarza Komitetu Integracji
Europejskiej z dnia 3 listopada 2008 r. nr Min. MD/2582/08/DP/ap jest zgodny z prawem
Unii Europejskiej.
10