Rządowy projekt ustawy o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju

– udział w realizacji międzynarodowych programów badań naukowych i prac
rozwojowych,
– upowszechnianie informacji o planowanych i ogłaszanych konkursach oraz
– popularyzowanie wyników i efektów zrealizowanych zadań.

Określone w art. 27 pkt 1 projektu programy wspierania inwestowania przedsiębiorców
w działalność badawczo-rozwojową, poprzez współfinansowanie przedsięwzięć prowadzonych
przez przedsiębiorcę lub inny podmiot posiadający zdolność do bezpośredniego zastosowania
wyników projektu w praktyce, a także inicjowanie i realizacja programów, o których mowa
w art. 29 ust. 2 pkt 2 i 3, obejmujących finansowanie badań naukowych i prac rozwojowych oraz
działań przygotowujących do wdrożenia wyników tych badań oraz finansowanie badań
stosowanych, w założeniu przyjmować będą konstrukcję istniejących w obecnym systemie
finansowania nauki projektów celowych i rozwojowych oraz projektów realizowanych w ramach
ogłoszonego w 2007 r. Przedsięwzięcia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego „Inicjatywa
technologiczna I”.
Odejście w projekcie ustawy od obowiązujących w dotychczasowym systemie nazw
wymienionych powyżej typów projektów (projektów celowych, rozwojowych oraz projektów
badawczych i celowych „Inicjatywy technologicznej”) ma na celu zwiększenie elastyczności
Dyrektora Centrum, Rady Centrum i Komitetu Sterującego w ustalaniu:
– zakresów tematycznych programów,
– rodzajów badań objętych finansowaniem,
– poziomu współfinansowania projektów wykonywanych w ramach programów, a także
– rodzajów podmiotów, do których skierowane będą konkursy ogłaszane w ramach
programów.
Oczekuje się, że zawarty w projekcie ustawy katalog zadań, w tym wymienionych powyżej
programów skierowanych głównie do przedsiębiorców i podmiotów posiadających zdolność
bezpośredniego wdrożenia wyników badań do gospodarki, jak również pozostawienie organom
Centrum elastyczności w określaniu kształtów tych programów i instrumentów służących ich
realizacji, pozwoli na aktywne wspieranie powiązań między sektorem nauki i sektorem
gospodarki oraz jeszcze skuteczniejszą, niż w przypadku dotychczasowych projektów
rozwojowych i celowych, intensyfikację tych powiązań. Przyjęcie takiego rozwiązania umożliwi

3
Centrum bieżące reagowanie na pojawiające się potrzeby przedsiębiorców w obszarze
prowadzonej przez nich działalności badawczo-rozwojowej, poprzez konstruowanie programów
najlepiej odpowiadających celom, jakie mają zostać osiągnięte.
Efektem zachęty w tym procesie, jest przewidziana przepisami projektu ustawy o zasadach
finansowania nauki możliwość zwiększenia pochodzącej z budżetu państwa dotacji celowej
przekazywanej Centrum na realizację jego zadań, pod warunkiem wzrostu finansowego
zaangażowania przedsiębiorców w realizację tych zadań. Oczekuje się, że stworzenie takiej
możliwości stanowić będzie silny bodziec dla Centrum do kreowania efektywnych
mechanizmów służących zwiększaniu zaangażowania przedsiębiorców w działalność badawczo-
-rozwojową. Z drugiej strony, większe środki dostępne w ramach zadań Centrum przyczynią się
do większej aktywności samych przedsiębiorców w aplikowaniu o projekty i dalszego
zwiększania ich zaangażowania finansowego w wykonywanie tych projektów.

Założeniem projektowanych zmian jest zapewnienie Centrum większej samodzielności
w prowadzeniu działań i kreowaniu mechanizmów zwiększających zainteresowanie
przedsiębiorców prowadzeniem działalności B+R. Aby osiągnąć ten cel, wprowadzono
następujące mechanizmy:
1. Większe otwarcie programów Centrum na uczestnictwo przedsiębiorców
Znaczącą zmianę, jaką zaproponowano w odniesieniu do przedsiębiorców chcących starać się
o środki finansowe w ramach programów Centrum, stanowi likwidacja wymogów dotyczących
ponoszonych nakładów i uzyskiwanych przychodów pochodzących z działalności B+R, jakie
stawiała przed nimi obowiązująca ustawa. Umożliwienie złożenia wniosku jednostce
organizacyjnej posiadającej osobowość prawną i siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, konsorcjum naukowemu, osobie fizycznej oraz jednostce naukowej, w tym
przedsiębiorcy posiadającemu status centrum badawczo-rozwojowego ma stanowić mechanizm
skutecznie zachęcający przedsiębiorców do uczestniczenia w programach finansowanych przez
Centrum.

2. Zmiana zasad regulowania praw własności intelektualnej
W związku z niską efektywnością zasady wprowadzonej obecnie obowiązującą ustawą, w myśl
której właścicielem praw własności przemysłowej powstałych w wyniku zadań finansowanych

4
przez Centrum jest Skarb Państwa, zaproponowano regulację, w myśl której kwestia ta będzie
określana w umowie zawieranej przez Centrum z wykonawcą projektu. Jednocześnie w projekcie
ustawy zawarte zostały obligatoryjne elementy takiej umowy tak, by należycie zabezpieczyć
interesy obu stron, zwłaszcza interesy Centrum. Wyjątkiem od tej reguły będą tylko wyniki prac
rozwojowych prowadzonych w obszarze bezpieczeństwa i obronności państwa, gdzie
właścicielem tych praw, z mocy ustawy, będzie Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra
Obrony Narodowej.
3. Możliwość obejmowania przez Centrum udziałów w spółkach
Dopuszczenie możliwości współpracy Centrum z partnerami krajowymi i zagranicznymi będzie
zapewnione poprzez stworzenie możliwości nabywania lub obejmowania przez Centrum, za
zgodą Ministra, udziałów lub akcji w spółkach mających siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej lub za granicą, pod warunkiem, że wnoszony wkład finansowy będzie pochodzić ze
źródeł innych niż budżet państwa.

W ramach realizacji zadań Centrum wprowadzono ponadto następujące usprawnienia, które
przełożą się na wyższą efektywność procedur przyznawania środków finansowych:
– obowiązkowe kryteria oceny wniosków na realizację projektów zostały ujęte w formie
otwartego katalogu, z możliwością określenia przez Dyrektora dodatkowych
kryteriów, odpowiadających charakterystyce zadania lub programu, w ramach którego
są składane,
– wprowadzono zobowiązanie przedstawiania przez podmioty aplikujące w konkursach
oświadczenia o niefinansowaniu i nieubieganiu się o finansowanie zadań objętych
wnioskiem ze środków pochodzących z innych źródeł – ma to zapobiec sytuacjom,
w których mogłoby dojść do naruszenia zasad etyki,
– wyznaczanie przez Dyrektora Centrum dyrektora programu, który będzie
odpowiedzialny za zarządzanie realizacją strategicznych programów badań
naukowych i prac rozwojowych; dyrektor programu będzie wyznaczany przez
Dyrektora Centrum spośród pracowników Centrum,
– rozszerzenie zakresu działań ewaluacyjnych Centrum w porównaniu z obecnym
stanem prawnym o ocenę wpływu realizowanych programów na rozwój nauki
i gospodarki oraz wprowadzenie obowiązku przekazywania wyników ewaluacji

5
ministrowi właściwemu do spraw nauki.
Tak jak dotychczas, tryb realizacji zadań Centrum opiera się na projekcie, czyli podstawowej
formie realizacji zadań Centrum. rodki finansowe są przekazywane na podstawie umowy
o wykonanie projektu, zawieranej z wykonawcą. Projekt może składać się z kilku zadań
badawczych, a jednocześnie możliwa jest sytuacja, w której przedmiotem projektu będzie
zadanie inne niż badawcze.

Jako jedno z zadań Centrum przewidziano również inicjowanie i realizację programów
obejmujących finansowanie programów obejmujących badania naukowe lub prace rozwojowe na
rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa, które będą finansowane ze środków pochodzących
z działu 752 – Obrona narodowa. W obecnie obowiązującym stanie prawnym zadanie to nie było
wyraźnie wydzielone.
Zasadniczą zmianą dotyczącą realizacji zadań Centrum jest rozszerzenie katalogu
wnioskodawców uprawnionych do występowania o środki finansowe, uwzględniającego zarówno
jednostki naukowe, konsorcja naukowe, ale również, jako rozwiązanie nie stosowane wcześniej –
osoby fizyczne.
Wprowadzenie możliwości finansowania projektów pochodzących od osób fizycznych stanowi
wyraz otwarcia się na nowoczesne rozwiązania i możliwości ich zastosowania w praktyce, bez
stawiania na etapie składania wniosku wymogu posiadania potencjału koniecznego do wykonania
projektu. Należy jednak zaznaczyć, że podpisanie umowy o wykonanie projektu z wykonawcą
będącym osobą fizyczną miałoby miejsce tylko w przypadku znalezienia przez niego
zatrudnienia w jednostce naukowej lub jednostce organizacyjnej posiadającej osobowość prawną
i siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Mechanizmem dodatkowego zwiększenia stopnia decentralizacji finansowania badań naukowych
i prac rozwojowych jest wprowadzenie możliwości zlecania przez Centrum realizacji zadań
innych niż strategiczne programy badań naukowych i prac rozwojowych, wyłonionym w drodze
otwartego konkursu ofert organizacjom pozarządowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3
ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie
(Dz. U. Nr 96, poz. 873, z późn. zm.).

W celu zapewnienia większej niż dotychczas transparentności w procesie finansowania przez

6
Centrum badań naukowych i prac rozwojowych wprowadzono szereg rozwiązań mających
usprawnić realizację zadań Centrum.
Podstawowym mechanizmem służącym realizacji tego celu jest wyposażenie w większe
kompetencje Rady Centrum. Do kompetencji tych należy:
1. Określanie strategicznych programów badań naukowych i prac rozwojowych w ramach
Krajowego Programu Badań.
Realizacja tego zadania przez Ministra, jak ma to miejsce w obecnym stanie prawnym,
okazała się nieefektywna i skutkowała zarówno dużym opóźnieniem w określaniu
programów, jak i zbyt ograniczonym wpływem Centrum na zakres tematyczny programów
ustanawianych przez Ministra.
Powierzenie zadania związanego z określaniem strategicznych programów Radzie Centrum
sprawi, że Centrum nie będzie tylko realizować „narzuconych” programów, lecz zacznie
aktywnie uczestniczyć w ich opracowywaniu. Pozostawienie Ministrowi kompetencji
w zakresie zatwierdzania strategicznych programów badań naukowych i prac rozwojowych
zapewni poszanowanie i zabezpieczenie realizacji celów polityki naukowej państwa.
2. Podział na komisje merytoryczne opiniujące dokumenty, dotyczące działalności Centrum.
Wprowadzenie tego rozwiązania służyć ma profesjonalizacji oraz uelastycznieniu działania
Rady, a także wzmocnieniu jej roli programowo-kontrolnej.
3. Rozpatrywanie odwołań od decyzji Dyrektora Centrum.
Możliwość odwołania od decyzji Dyrektora w terminie 14 dni od jej otrzymania –
w przypadku naruszenia procedury konkursowej lub innych naruszeń formalno-prawnych
jest nowym rozwiązaniem wprowadzonym w ramach procedury oceny wniosków. Odwołania
rozpatrywać będzie komisja odwoławcza Rady. Zakłada się, że eksperci i zespoły ekspertów
powoływanych do opiniowania wniosków będą złożone z osób reprezentujących najwyższy
poziom wiedzy eksperckiej, zarówno w obszarze badań naukowych, jak i prac rozwojowych,
a także w dziedzinie zastosowań wyników prowadzonych prac B+R w praktyce. Przyjmując
takie założenie należy spodziewać się, że wnioski będą ocenione rzetelnie, w oparciu o całą
dostępną wiedzę w tematyce będącej przedmiotem wniosku, zatem merytoryczna strona
oceny nie została objęta zakresem procedury odwoławczej.
W celu zarządzania realizacją badań naukowych lub prac rozwojowych na rzecz obronności
i bezpieczeństwa państwa przewidziano powołanie zorientowanego wyłącznie na działanie

7