Poselski projekt ustawy - Kodeks wyborczy

kompetencje. Jej przepisy stały si punktem odniesienia dla regulacji ustawowych zawartych
w innych ordynacjach i ustawach wyborczych. Ich postanowienia odwołuj si cz sto do
regulacji zawartych w ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu.
Pojedyncze przepisy prawa dotycz ce wprost lub po rednio wyborów do organów władzy
publicznej znajduj si tak e w innych aktach rangi ustawowej.
Ordynacje wyborcze i ustawy o wyborze organów jednoosobowych uchwalane były w
ró nym okresie czasu cz sto przejmuj c wiele rozwi za z aktów normatywnych, które
swymi postanowieniami uchylały. Dodatkowo były cz sto zmieniane. Dlatego te „obrosły”
one wieloma poprawkami zmniejszaj cymi czytelno ć tekstu; w praktyce trzeba było
ogłaszać teksty jednolite, cz
ciej posługiwać si tekstami ujednoliconymi. W efekcie system
prawa wyborczego jaki ukształtował si w Polsce był i jest w niektórych swych fragmentach
niespójny. Podobne stany faktyczne regulowane s odmiennie bez wyra nego
merytorycznego powodu. Ukształtowana praktyka zmieniania tre ci ustaw wyborczych tu
przed kolejnymi zbli aj cymi si wyborami nie sprzyjała i nie sprzyja realizacji jednej z
podstawowych zasad konstytucyjnych – zasady stabilno ci prawa. Praktyka ta sprzyjała
jednak powstawaniu ró nić w procedurach wyborczych dotycz cych przede wszystkim
przepisów okre laj cych zasady przeprowadzania i finansowania kampanii wyborczych
przez kandydatów i komitety wyborcze oraz podmioty wobec nich zewn trzne. Przepisy te
do ć cz sto formułowane były w po piechu st d te relatywnie cz sta potrzeba
wypowiadania si o ich „konstytucyjno ci” w orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego. W
ocenie wnioskodawców stan ten trudno uznać za zgodny z konstytucyjn zasad
demokratycznego pa stwa prawnego wyra on w art. 2 Konstytucji oraz w konstytucyjnych
zasadach pochodnych.
Negatywna ocena niestabilno ci prawa wyborczego oraz niespójno ci jego postanowie była
wielokrotnie wyra ana zarówno w publicystyce jak i w wypowiedziach padaj cych w czasie
debat w Sejmie lub Senacie. Problem ten dostrzegany był od dawna. Ju w latach
dziewi ćdziesi tych Prezydent RP wykonał inicjatyw ustawodawcz zmierzaj c do
uchwalenia Kodeksu Wyborczego. W kadencji 1993-1997 pomimo opracowania
sprawozdania podkomisji zawieraj cego projekt kodeksu wobec upływaj cej kadencji Sejmu
uchwalić go nie zdołano. Potem do idei ujednolicenia przepisów prawa wyborczego w
postaci aktu prawnego typu kodeksowego nie powrócono.
W przekonaniu wnioskodawców do idei tej nale y powrócić wła nie teraz. Pocz tek kadencji
Sejmu jest dobrym momentem dla rozpocz cia prac nad ujednoliceniem prawa wyborczego
poprzez uchwalenie jednej ustawy typu kodeksowego. Taka formuła z racji okre lonych w
Regulaminie Sejmu utrudnie w dokonywaniu zmian w tre ci kodeksów pozwoli na

140
ograniczenie okazjonalnych zmian w tre ci prawa wyborczego uchwalanych najcz
ciej w
przededniu kolejnych wyborów.

Projektowane zmiany w obecnym stanie prawnym

W projektowanej ustawie wnioskodawcy proponuj uchwalenie Kodeksu Wyborczego. W
jego tre ci proponuj unormować zasady przeprowadzania wyborów do Sejmu, Senatu,
Parlamentu Europejskiego, wybory Prezydenta RP oraz wybory do organów stanowi cych i
wykonawczych samorz du terytorialnego. Jednocze nie proponuje si zamieszczenie w
Kodeksie przepisów okre laj cych organizacj oraz zasady funkcjonowania organów
wyborczych, administracji wyborczej a tak e zasad finansowania wyborów z bud etu
pa stwa.
Poza kodeksem proponuje si pozostawienie przepisu art. 7 ustawy z dnia 15 marca 2002r.
o ustroju miasta stołecznego Warszawy dotycz cego zasad wybierania radnych do rad
dzielnic – obligatoryjnych jednostek pomocniczych na terenie m.st. Warszawy. Za tym
rozwi zaniem przemawia fakt ustawowych odr bno ci w ustroju stolicy Polski.
Wnioskodawcy proponuj , podobnie jak to ma miejsce obecnie, pozostawienie w Kodeksie
Karnym grupy przepisów przewiduj cych odpowiedzialno ć karn za przest pstwa
przeciwko wyborom. Jednak w projektowanym Kodeksie wyborczym zamieszczone zostały
przepisy okre laj ce odpowiedzialno ć typu karnego za naruszenie jego przepisów
szczegółowych. Zostały one zgrupowane w dziale XII. Rozwi zanie to nie wprowadza
nowych penalizowanych obszarów i stanowi powtórzenie rozwi za istniej cych w
uchylanych przez Kodeks ustawach wyborczych.
Przedstawiony projekt Kodeksu Wyborczego stanowi kompilacj dotychczasowych regulacji
prawnych dotycz cych prawa wyborczego. Wnioskodawcy uznali, e projekt kodeksu, a
nast pnie Kodeks Wyborczy przyj ty przez Wysok Izb , nie powinien dokonywać
przełomowych zmian w tre ci prawa wyborczego.
Zało eniem podstawowym przyj tym przez wnioskodawców było przekonanie, e
proponowana ustawa musi być zgodna z aktualnym modelem konstytucyjnym. Tym samym
wykluczyli oni dokonanie, w zwi zku z uchwalaniem Kodeksu Wyborczego, zmian w
przepisach Konstytucji RP.
Dodatkowo projektodawcy wzi li pod uwag nast puj ce argumenty przemawiaj ce za
ograniczeniem gł boko ci zmian w prawie wyborczym. Po pierwsze, istniej ce obecnie
rozwi zania prawne w swym zarysie modelowym były w wi kszo ci przypadków wynikiem
kompromisów politycznych. Ich skuteczno ć weryfikowały kolejne kampanie wyborcze.
Radykalne wi c odej cie od istniej cych rozwi za zwi zanych z procedurami wyborczymi w

141
ocenie wnioskodawców nie wydaje si zasadne. Po drugie radykalna reforma niektórych
instytucji prawa wyborczego (np. poprzez elektronizacj aktu głosowania) wymagałaby
znacznych nakładów finansowych. W ocenie wnioskodawców wobec istotnych potrzeb i
oczekiwa społecznych oraz gospodarczych zwi zanych z podwy szaniem standardu ycia
przede wszystkim najubo szych warstw społecze stwa, nie jest mo liwe w chwili obecnej
przeznaczenie licz cych si rodków bud etowych na sfinansowanie nowych urz dze
technicznych i ich oprogramowania niezb dnych do modyfikacji procedur wyborczych.
Do najistotniejszych zmian w stosunku do stanu obecnego proponowanych w projektowanym
Kodeksie Wyborczym zaliczyć nale y:
Proponuje si , by organ zarz dzaj cy wybory miał mo liwo ć wyboru, czy głosowanie b dzie
odbywało si jednego dnia czy w ci gu dwóch dni. W przypadku wyboru wersji głosowania w
ci gu dwóch dni jeden z nich musi przypadać na dzie wolny od pracy. Drugi dzie mo e
być dniem go poprzedzaj cym lub nast puj cym po nim. W ocenie wnioskodawców takie
rozwi zanie ułatwi udział w wyborach tym wyborcom, którzy w dni wolne od pracy zmieniaj
miejsce swojego pobytu (nie zawsze przepisy przewiduj mo liwo ć otrzymania
za wiadczenia o prawie do głosowania).
Wnioskodawcy w przedkładanym projekcie ustawy przewiduj rezygnacj z wprowadzonego
do przepisów prawa wyborczego w wyborach do organów stanowi cych samorz du
terytorialnego rozwi zania, zgodnie z którym mo liwe było grupowanie list wyborczych
ró nych komitetów wyborczych. W ocenie wnioskodawców system ten nie zasługuje na
utrwalenie w polskim systemie prawa, poniewa prowadzi do deformowania wyników
głosowania a tym samym wyborów. Wyborcy zbyt cz sto nie mieli wiadomo ci, e oddaj c
głos na wybran przez siebie list wyborcz de facto głosuj i tym samym popieraj zupełnie
inny komitet wyborczy.
Wnioskodawcy proponuj wprowadzenie zasady, e osoby karane za przest pstwo umy lne
cigane z oskar enia publicznego pozbawione byłyby we wszystkich wyborach prawa
wybieralno ci (biernego prawa wyborczego). Uwa amy,
e osoby, które swym
post powaniem naruszaj reguły post powania obowi zuj ce w naszym społecze stwie w
takim zakresie, który upowa nia prokuratora do domagania si ich ukarania z urz du, to
osoby te nie powinny mieć prawa do ubiegania si o mo liwo ć reprezentowania
jakiejkolwiek społeczno ci i ewentualnego podejmowania w jej imieniu istotnych dla niej
decyzji. Dominuj cy system warto ci wyra any poprzez normy prawne powinien mieć w
ocenie wnioskodawców dodatkow ochron w postaci eliminacji z mo liwo ci tak aktywnej
partycypacji w yciu publicznym osób lekcewa
cych go. Zakaz ten obowi zywałby w
okresie, w którym zainteresowany wykazywany byłby w rejestrze skazanych.

142
Proponuje si wprowadzenie nowej instytucji pełnomocnika działaj cego w imieniu osób
niepełnosprawnych. Osoba zaliczona do grupy osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu
niepełnosprawno ci potwierdzonym w sposób urz dowy mogłaby ustanowić swojego
pełnomocnika, który w jej imieniu w dniu głosowania miałby prawo oddać głos w czasie
głosowania. Rozwi zanie to pozwalałoby osobom niepełnosprawnym na aktywny udział w
yciu publicznym. Mo na, zgodnie z propozycj , byłoby otrzymać pełnomocnictwo w
zasadzie tylko od jednej osoby i to tylko wówczas, gdy zarówno udzielaj cy pełnomocnictwa
jak i pełnomocnik byliby wpisani do rejestru wyborców w tej samej gminie. W ocenie
wnioskodawców, korzy ci społeczne płyn ce z tego rozwi zania daj uzasadnienie dla tego
rozwi zania stanowi cego odst pstwo od zasady osobistego głosowania przez ka dego
wyborc .
Proponuje si przyj cie zasady, zgodnie z któr w wyborach do rad gmin wybory
wi kszo ciowe odbywałyby si w gminach licz cych mniej ni 40 000 mieszka ców. W kraju
prowadzona jest dyskusja na temat wprowadzenia okr gów jednomandatowych we
wszystkich wyborach do ciał kolegialnych. Zdaniem wnioskodawców, trudno jest na bazie
dotychczasowych do wiadcze zwi zanych z wyborami w gminach do 20 000 mieszka ców,
gdzie zasada ta obecnie obowi zuje wskazać na dostrzegalne ró nice w sprawno ci
funkcjonowania rad gmin wybieranych ró nymi metodami. Do ć istotny wpływ na trudno ci w
formułowaniu takiej oceny ma równie fakt, i rady gmin wyłaniane do tej pory w głosowaniu
wi kszo ciowym s mało liczne. Z natury rzeczy aktywno ć zasiadaj cych w nich radnych
musi być inna ni w radach liczniejszych. Wychodz c jednak naprzeciw zgłaszanym w tej
mierze postulatom wnioskodawcy proponuj rozszerzenie stosowania metody wyłaniania
radnych w wyborach wi kszo ciowych na wybory do rad gmin tak e w gminach o liczbie
mieszka ców pomi dzy 20000 – 40000. W tej grupie gmin pojawia si ju w odczuwalny
sposób zjawisko anonimowo ci ycia mieszka ców. Obserwacja wyników tego swoistego
eksperymentu pozwoli w przyszło ci na bardziej zasadn ocen na bazie porównania tych
dwóch, proporcjonalnego i wi kszo ciowego, systemów wyborczych funkcjonuj cych w
warunkach polskich i ich wpływu na funkcjonowanie rad gmin.
Wnioskodawcy proponuj wprowadzenie, jako zasady w wyborach do Sejmu oraz w
wyborach do organów stanowi cych samorz du terytorialnego wybieranych w wyborach
proporcjonalnych przyj cie zasady, e wyniki wyborów ustala si zmodyfikowan metod
Saint-Leaguë (polega ona na stosowaniu przy podziale mandatów kolejno dzielników 1.4, 3,
5, 7 itd.). W ocenie projektodawców metoda ta pozwala lepiej odzwierciedlić przy ustalaniu
wyników wyborów wyst puj ce w ród wyborców zró nicowanie pogl dów, a tym samym
poparcie dla ró nych komitetów wyborczych, ni stosowana obecnie metoda d’Hondta.

143
W projekcie Kodeksu wyborczego proponuje si wprowadzić klika nowych rozwi za
zwi zanych z przeprowadzaniem kampanii wyborczej. I tak proponuje si , by wójt (burmistrz,
prezydent) miał obowi zek wyznaczania na terenie gminy miejsc na bezpłatn ekspozycj
obwieszcze i plakatów wyborczych. W przekonaniu wnioskodawców rozwi zanie to
powinno ograniczyć zjawisko wyst puj ce w czasie kampanii wyborczych a polegaj ce na
wieszaniu plakatów bez zgody wła cicieli obiektów. Jednocze nie proponuje si
ograniczenie wielko ci plakatów wyborczych tzw. wielkoformatowych do powierzchni max.
3m2. Zmniejszy to, zdaniem projektodawców, wyst puj ce faktycznie zró nicowanie w
mo liwo ciach prowadzenia kampanii wyborczej ze wzgl du na posiadane rodki finansowe
(opłaty za wywieszanie tzw. billboardów stanowi jedno z istotniejszych obci
e funduszy
wyborczych komitetów wyborczych).
Proponuje si tak e nało enie na publiczn telewizj w wyborach do Sejmu i Parlamentu
Europejskiego obowi zku organizowania debat pomi dzy przedstawicielami tych komitetów
wyborczych, które zarejestrowały swoje listy wyborcze we wszystkich okr gach wyborczych,
których czas emisji nie byłby wliczany do limitów przyznanych poszczególnym komitetom na
emisj własnych programów wyborczych. Koszty tych audycji ponosiłaby telewizja publiczna.
W dotychczasowej praktyce wyborczej pojawiały si problemy z organizacj takich dyskusji
pozwalaj cych wyborcom na bezpo rednie porównanie zało e programowych komitetów
wyborczych prezentowanych w bezpo redniej konfrontacji. Projektowany przepis zawiera
jednoznaczne wskazanie, przedstawiciele których komitetów powinni brać udział w takich
debatach. Analogiczny obowi zek dotyczyłby organizacji debat pomi dzy kandydatami na
urz d prezydenta RP. W tym jednak przypadku prawo udziału w takich debatach mieliby
wszyscy zarejestrowani kandydaci.
W projekcie proponuje si rozszerzenie grupy osób mog cych składać protesty wyborcze o
osob kandyduj c w wyborach. Dotychczasowe przepisy nie przewidywały takiej
mo liwo ci. W przypadku wi c, gdy kandydat wszedł w konflikt ze swoim komitetem
wyborczym był praktycznie pozbawiony mo liwo ci zaskar ania wyników głosowania lub
wyników wyborów. Było to, zdaniem wnioskodawców, rozwi zanie niesprawiedliwe,
pozbawiaj ce osob bezpo rednio zainteresowan prawa do składania protestów
wyborczych.
Proponuje si , by radny miał mo liwo ć odwołania si do s du okr gowego od uchwały rady
stwierdzaj cej wyga ni cie jego mandatu z powodu niezrzeczenia si funkcji lub
niezaprzestania prowadzenia działalno ci, których z piastowaniem mandatu ł czyć nie
mo na na podstawie obowi zuj cych przepisów. Odwołanie takie radny mógłby zło yć w
terminie 7 dni od dnia dor czenia mu uchwały, za wyga ni cie mandatu nast powałoby po

144