Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw

18


zaświadczenia tożsamości cudzoziemca dzieciom powyżej siedmiu lat na wniosek
rodzica.
Zmianie uległy także przepisy dotyczące małoletnich bez opieki ubiegających się o
nadanie statusu uchodźcy. Zgodnie z art. 17 dyrektywy 2005/85/WE
doprecyzowano przepisy określające sposób postępowania z małoletnim bez opieki,
zwłaszcza sposób przesłuchania. Zmiany przepisów w tym zakresie wynikają także
z dotychczasowych doświadczeń praktyki. Według projektowanej ustawy sąd może
umieścić małoletniego bez opieki, wyłącznie w placówce opiekuńczo-
wychowawczej. Dotychczasowe przepisy przewidywały możliwość umieszczenia
małoletniego bez opieki, który ukończył 13 lat, w ośrodku dla cudzoziemców
ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. W takim przypadku wyznaczano mu
opiekuna faktycznego. Okazało się jednak, że główny ciężar zapewnienia opieki
małoletnim spoczywał na placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Stąd uznano
za celowe ujednolicenie przepisów dotyczących pobytu wszystkich małoletnich bez
opieki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej podczas postępowania o nadanie
statusu uchodźcy. W celu realizacji zamysłu projektodawcy przyjęto rozwiązania
analogiczne do tych, które dotyczą dzieci polskich pozostających bez opieki.
Odnoszą się one także do miejsca pobytu małoletniego do czasu wydania
orzeczenia przez sąd. Wprowadzone zmiany nie tylko ujednolicają funkcjonujący
dotąd system, ale również porządkują kwestie dotyczące finansowania pobytu
małoletnich cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Wobec faktu,
że wszyscy małoletni bez opieki będą przebywać w placówkach opiekuńczo-
wychowawczych, nie będą oni podlegać systemowi pomocy, określonemu w
rozdziale 5 działu II zmienianej ustawy. Z uwagi na to, że według projektu ustawy
nie ma już możliwości umieszczenia małoletniego w ośrodku, instytucja opiekuna
faktycznego straciła rację bytu.
Uzupełniono przepisy dotyczące postępowania o nadanie statusu uchodźcy z
udziałem cudzoziemców, którzy byli poddani przemocy albo są niepełnosprawni,
przez określenie sposobu ustalenia, że w danym przypadku chodzi o cudzoziemca
wymagającego szczególnego traktowania. Podstawą zastosowania odmienności
wynikających z przepisów dotyczących szczególnego postępowania o nadanie
statusu uchodźcy jest wynik badania psychologicznego lub lekarskiego,


19


potwierdzający, że cudzoziemiec był poddany przemocy lub jest niepełnosprawny.
Przeprowadzenie takich badań zapewnia Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców w
przypadku, gdy cudzoziemiec twierdzi, że był poddany przemocy lub jest
niepełnosprawny albo gdy jego stan psychofizyczny na to wskazuje.
Dotychczasowe przepisy, nie precyzując, jakie okoliczności przemawiają za tym,
aby uznać, że cudzoziemiec był poddany przemocy albo jest niepełnosprawny,
powodowały wątpliwości, co do zastosowania szczególnego trybu. Według
projektu ustawy decydujący w tym względzie będzie wynik badania, a nie uznanie
organu administracyjnego.
Istotne modyfikacje wprowadzono do rozdziału regulującego zasady udzielania
pomocy cudzoziemcom ubiegającym się o nadanie statusu uchodźcy, polegające
przede wszystkim na uporządkowaniu form pomocy i systemu jej udzielania, a
wynikające z trudności i problemów występujących w dotychczasowej praktyce
ośrodków dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, w
których realizowana jest pomoc, i mające na celu wyeliminowanie możliwości
nadużyć w tym zakresie ze strony cudzoziemców. Do najważniejszych zmian
należy zaliczyć rezygnację z przyznawania pomocy socjalnej w ośrodku dla
cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, w drodze decyzji, oraz
uniezależnienie jej przyznania od posiadanych przez cudzoziemca środków
finansowych. Dotychczas w zasadzie wszyscy cudzoziemcy ubiegający się o
nadanie statusu uchodźcy deklarowali brak środków finansowych na pokrycie
kosztów pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a postępowanie w
sprawie przyznania świadczeń kończyło się decyzją pozytywną, gdyż niezwykle
trudno było wykazać, że wbrew swoim twierdzeniom cudzoziemiec posiada takie
środki. W przeważającej większości cudzoziemcy opuszczający swój kraj
pochodzenia w celu poszukiwania ochrony w innym państwie, wyprzedają cały
swój majątek i środki uzyskane z tej sprzedaży przeznaczają na organizację
wyjazdu. Pozostaje im niewielka kwota, która nie wystarcza na pokrycie kosztów
pobytu w naszym kraju, zwłaszcza, że ludzie ci nie posiadają żadnych regularnych
źródeł dochodu. Wobec powyższego pojawiało się pytanie, czy należy od nich
oczekiwać wydania tych środków na swoje utrzymanie w trakcie postępowania o
nadanie statusu uchodźcy, zwłaszcza biorąc pod uwagę trudności pojawiające się
po zakończeniu postępowania i konieczność znalezienia mieszkania i źródeł


20


dochodu. W związku z dotychczasowymi przepisami organ wydający decyzję w
sprawie przyznania pomocy musiał także rozstrzygnąć, czy posiadanie przez
cudzoziemca środków w wysokości, np. wystarczającej na pokrycie kosztów
miesięcznego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, uzasadnia odmowę
przyznania pomocy. W związku z powyższymi wątpliwościami w projekcie ustawy
przyjęto rozwiązanie polegające na tym, że pomoc socjalna i medyczna
przysługuje z mocy prawa co do zasady każdemu cudzoziemcowi ubiegającemu się
o nadanie statusu uchodźcy (wyłączenia zawiera ustawa). Wyjątkiem jest pomoc
socjalna udzielana poza ośrodkiem w formie świadczenia pieniężnego na pokrycie
we własnym zakresie kosztów pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
której przyznanie wymagać będzie wydania decyzji. Samo przyjęcie do ośrodka
będzie następować na podstawie tymczasowego zaświadczenia tożsamości
cudzoziemca.
W projekcie ustawy wskazuje się przypadki, w których przepisy o udzielaniu
pomocy nie mają zastosowania, co ma na celu uniemożliwienie korzystania z
pomocy przez tych cudzoziemców, którzy mając określony tytuł pobytowy,
ponownie ubiegają się o nadanie statusu uchodźcy wyłącznie w celu korzystania ze
świadczeń w ośrodku. Dotyczy to także tych sytuacji, gdy środki utrzymania i
opieki medycznej dostarczane są w innym systemie (np. w areszcie, strzeżonym
ośrodku, placówce opiekuńczo-wychowawczej).
Powyższe ograniczenie dostępu do systemu pomocy jest także konsekwencją
złagodzenia wymogów udzielania pomocy, jak też ujednolicenia okresu udzielania
pomocy do dwóch miesięcy od dnia doręczenia decyzji ostatecznej w sprawie o
nadanie statusu uchodźcy. Dotychczas istniała możliwość ubiegania się o
wydłużenie okresu pobytu w
ośrodku tylko przez określone kategorie
cudzoziemców.
Uporządkowano ponadto przepisy dotyczące rodzajów pomocy, rozróżniając
pomoc socjalną, opiekę medyczną i pomoc w dobrowolnym powrocie do kraju, do
którego cudzoziemiec ma prawo wjazdu. W ramach pomocy socjalnej
przewidziano pomoc udzielaną w ośrodku lub świadczenie pieniężne na pokrycie
we własnym zakresie kosztów pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Rozszerzono dotychczasowy zakres udzielania pomocy w dobrowolnym powrocie


21


na sytuacje, gdy cudzoziemiec zgłosi chęć skorzystania z tego rodzaju pomocy
przed upływem terminu do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Dookreślono ponadto, że pomoc ta może dotyczyć powrotu nie do kraju
pochodzenia, ale do każdego państwa, do którego cudzoziemiec ma prawo wjazdu.
W rozdziale dotyczącym pomocy dla cudzoziemców zaproponowano też nowy
rodzaj świadczenia w postaci zasiłku pogrzebowego wypłacanego osobie, która
poniosła koszty pogrzebu cudzoziemca znajdującego się w procedurze uchodźczej.
Brak takich rozwiązań w dotychczasowej ustawie uniemożliwiał finansowanie
kosztów pogrzebu zmarłego cudzoziemca, który sam nie pozostawił środków na
organizację pogrzebu ani też nie posiadali ich członkowie jego rodziny.
Przewidziano także sytuację, gdy koszty pogrzebu będą finansowane bezpośrednio
z budżetu państwa.
Zmianie uległ również rozdział dotyczący zatrzymania cudzoziemca i umieszczenia
go w strzeżonym ośrodku lub zastosowania wobec niego aresztu w celu wydalenia,
w szczególności w zakresie podstaw zatrzymania. Według projektu ustawy
zatrzymania cudzoziemca dokonuje się, gdy zachodzi konieczność ustalenia
tożsamości cudzoziemca, zapobieżenia nadużyciu przez niego procedury nadania
statusu uchodźcy, zapobieżenia zagrożeniu dla bezpieczeństwa, zdrowia, życia lub
własności innych osób, ochrony obronności lub bezpieczeństwa państwa albo
ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zgodnie z projektem ustawy
zatrzymanie cudzoziemca tylko z tej przyczyny, że nielegalnie przekroczył granicę
lub nielegalnie przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest fakultatywne
i jest obwarowane dodatkowymi warunkami. Nie jest możliwe zatrzymanie
cudzoziemców, którzy przybyli bezpośrednio z terytorium, na którym ich życiu lub
wolności zagrażało niebezpieczeństwo prześladowania lub ryzyko wyrządzenia
poważnej krzywdy, i wjechali na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub
przebywają na tym terytorium bez zezwolenia, pod warunkiem, że niezwłocznie
złożą wniosek o nadanie statusu uchodźcy i przedstawią wiarygodne przyczyny
nielegalnego wjazdu lub pobytu.
W projekcie ustawy przewidziano możliwość zatrzymania, na wniosek Szefa
Urzędu do Spraw Cudzoziemców, cudzoziemca umieszczonego już w ośrodku dla
cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, w przypadku gdy jego


22


zachowanie zagraża bezpieczeństwu, zdrowiu lub życiu innych cudzoziemców
przebywających w ośrodku lub pracowników ośrodka. W dotychczasowej praktyce
dość często zdarzały się przypadki agresywnego zachowania cudzoziemców
zarówno wobec współmieszkańców, jak i pracowników ośrodka, skutkujące ich
pobiciem i
uszkodzeniem ciała. Wprowadzony przepis umożliwia w takich
sytuacjach zatrzymanie cudzoziemca stwarzającego zagrożenie i umieszczenie go
w ośrodku strzeżonym lub areszcie w celu wydalenia.
Zasadniczo przesłanki zatrzymania zostały złagodzone w stosunku do obecnie
obowiązujących. W związku z powyższym ww. środki zapobiegawcze będą wobec
cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy stosowane rzadziej.
Złagodzenie podstaw zatrzymania cudzoziemca ubiegającego się o nadanie statusu
uchodźcy wypełnia także wymóg art. 18 ust. 1 dyrektywy 2005/85/WE, dotyczący
stosowania tego rodzaju środków w sposób wyjątkowy.
Należy jednak przypuszczać, biorąc pod uwagę okoliczności uzasadniające
stosowanie ww. środków zapobiegawczych, że zatrzymywani będą cudzoziemcy,
wobec których postępowanie o nadanie statusu uchodźcy będzie bardziej
skomplikowane niż w przypadku innych cudzoziemców, a wyjaśnienie wszystkich
okoliczności stanowiących podstawę podjęcia określonej decyzji w sprawie o
nadanie statusu uchodźcy będzie wymagało dłuższej procedury. Stąd zdecydowano
się na wydłużenie okresu pobytu w strzeżonym ośrodku lub areszcie z 30 do 60 dni.
W konsekwencji zmiany przesłanek zatrzymania doprecyzowania wymagał przepis
dotyczący możliwości zwolnienia cudzoziemca ze strzeżonego ośrodka lub aresztu
w celu wydalenia, w drodze decyzji Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców.
Według projektowanej regulacji Szef Urzędu może wydać taką decyzję nie tak jak
to było dotychczas, tzn. niezależnie od podstawy zatrzymania cudzoziemca, ale
tylko, jeżeli jego zatrzymanie nastąpiło w celu zapobieżenia nadużyciu procedury o
nadanie statusu uchodźcy. Jedynie ta przesłanka jest związana z postępowaniem o
nadanie statusu uchodźcy i nie jest zasadne dalsze stosowanie środka
zapobiegawczego w stosunku do cudzoziemca, wobec którego istnieje duże
prawdopodobieństwo, że spełnia on warunki do nadania mu statusu uchodźcy lub
udzielenia ochrony uzupełniającej. Pozostałe przesłanki zatrzymania są niezależne
od przewidywanego wyniku zakończenia postępowania o nadanie statusu