Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw

13


Przesłanki do udzielenia ochrony uzupełniającej zostały wskazane zgodnie z art. 15
dyrektywy 2004/83/WE.
Zarówno przesłanki do nadania statusu uchodźcy, jak i udzielenia ochrony
uzupełniającej zostały unormowane, zgodnie z pkt 16 i 24 preambuły do ww.
dyrektywy, jako wytyczne dla organu podejmującego decyzję w sprawie o nadanie
statusu uchodźcy do interpretacji pojęć, w przypadku statusu uchodźcy, użytych w
Konwencji Genewskiej, i pojęcia poważnej krzywdy, którym posługuje się
dyrektywa, w przypadku ochrony uzupełniającej.
Projekt ustawy, w ślad za art. 6 dyrektywy 2004/83/WE, wskazuje podmioty, które
w kraju pochodzenia cudzoziemca dopuszczają się prześladowań uzasadniających
nadanie statusu uchodźcy lub wyrządzają poważną krzywdę, uzasadniającą
udzielenie ochrony uzupełniającej. Określa również, zgodnie z art. 7 dyrektywy
2004/83/WE, działania właściwych podmiotów, które powodują, że zapewniona
jest ochrona w kraju pochodzenia oraz, zgodnie z art. 8 dyrektywy 2004/83/WE,
okoliczności wskazujące na możliwość skorzystania przez cudzoziemca z ochrony
wewnętrznej w kraju pochodzenia. Ponadto dookreślono w projekcie ustawy, że
obawa przed prześladowaniem może być wynikiem działań cudzoziemca
podejmowanych nie tylko w kraju pochodzenia, ale także po jego opuszczeniu,
zgodnie z art. 5 dyrektywy 2004/83/WE.
Określone w projekcie ustawy przesłanki odmowy nadania i pozbawienia statusu
uchodźcy oraz odmowy udzielenia i pozbawienia ochrony uzupełniającej
uwzględniają postanowienia art. 11, 12, 14, 16, 17 i 19 dyrektywy 2004/83/WE.
Przepisy rozdziału 2 regulują tryb postępowania w sprawach nadawania, odmowy
nadania i pozbawienia statusu uchodźcy oraz udzielania, odmowy udzielenia i
pozbawienia ochrony uzupełniającej. Wprowadzone zmiany dotyczące
postępowania w ww. sprawach mają przede wszystkim na celu wdrożenie
dyrektywy 2005/85/WE. Należy jednak zauważyć, że znaczna część przepisów tej
dyrektywy ma charakter fakultatywny i do państw członkowskich należy podjęcie
decyzji co do przyjęcia w prawie krajowym zawartych w tych przepisach
rozwiązań. W wyniku szczegółowej analizy zawartych w dyrektywie przepisów
fakultatywnych, doświadczeń właściwych organów oraz dotychczasowego
orzecznictwa sądów administracyjnych w ww. sprawach projektodawca


14


zdecydował się na uwzględnienie tylko tych rozwiązań, które przyczynią się do
usprawnienia postępowania i nie będą powodować dodatkowych trudności w
praktyce stosowania ustawy.
W związku z tym, że obecnie obowiązujące przepisy dotyczące problematyki
udzielania cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
uwzględniały dotychczasowe regulacje prawa wspólnotowego zawarte w
zaleceniach, czyli aktach prawnych, które nie miały mocy wiążącej, podlegająca
wdrożeniu dyrektywa 2005/85/WE opiera się w swych zasadniczych założeniach
na poprzednich rozwiązaniach, a zakres zmian dokonanych projektowaną ustawą,
wynikających z dyrektywy, nie jest znaczny.
Uwzględniając art. 25 dyrektywy 2005/85/WE wprowadzono w ustawie przepisy
dotyczące wniosków niedopuszczalnych oraz, zgodnie z art. 23 ust. 4 dyrektywy
2005/85/WE, przeredagowano przepis dotyczący wniosków oczywiście
bezzasadnych. Konstrukcja wniosków oczywiście bezzasadnych nie wiąże się
bezpośrednio z decyzjami odmownymi w procedurze uchodźczej. Wnioski te
podlegają badaniu pod kątem spełniania przez cudzoziemca przesłanek o nadanie
statusu uchodźcy, ale następuje to w trybie przyspieszonym, w ciągu 30 dni od dnia
złożenia wniosku, a termin na wniesienie odwołania od decyzji odmownej w tych
przypadkach wynosi 5 dni, co wypełnia normę zawartą w art. 23 ust. 2 dyrektywy
2005/85/WE. Należy zaznaczyć, że w projekcie ustawy termin na wniesienie
odwołania od ww. decyzji został wydłużony z 3 do 5 dni. Dotychczasowy termin
nie był wystarczający do zapoznania się przez cudzoziemca z treścią i
uzasadnieniem wydanej decyzji oraz do przygotowania i wniesienia od niej
odwołania do właściwego organu. Określono, zgodnie z art. 12 i 13 dyrektywy
2005/85/WE, okoliczności umożliwiające odstąpienie od przesłuchania i wymogi
dotyczące przeprowadzenia przesłuchania. Uregulowano także, zgodnie z art. 19 i
20 dyrektywy 2005/85/WE, kwestie dotyczące cofnięcia wniosku o nadanie statusu
uchodźcy i możliwości podjęcia na nowo postępowania umorzonego na skutek
cofnięcia wniosku. W związku z art. 4 ust. 3 dyrektywy 2004/83/WE przewidziano
w ustawie możliwość odmiennego zakończenia postępowania o nadanie statusu
uchodźcy wobec wnioskodawcy i osób objętych wnioskiem. Dotychczas sytuacja
prawna członków rodziny wnioskodawcy objętych wnioskiem była pochodną


15


sytuacji wnioskodawcy. Jeżeli wydano mu decyzję odmowną ze względu na
istnienie okoliczności określonych w art. 1F Konwencji Genewskiej, podczas gdy
w stosunku do pozostałych członków rodziny objętych wnioskiem takie
okoliczności nie zachodziły, decyzja odmowna dotyczyła również ich. Projekt
ustawy zawiera również przepisy odpowiadające art. 4 ust. 4 dyrektywy
2004/83/WE dotyczące skutków, jakie dla podjęcia decyzji w sprawie o nadanie
statusu uchodźcy ma ustalenie, że cudzoziemiec był już prześladowany lub doznał
poważnej krzywdy, lub był bezpośrednio zagrożony takim prześladowaniem lub
poważną krzywdą. Należy podkreślić, że jest to domniemanie, stanowiące
odstępstwo od przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, skutkujące
przerzuceniem ciężaru przeprowadzenia dowodu ze strony postępowania adminis-
tracyjnego na organ prowadzący to postępowanie. Projekt ustawy, regulując zasady
postępowania w sprawie pozbawienia statusu uchodźcy, uwzględnia art. 37 i 38
dyrektywy 2005/85/WE.
Projekt ustawy w tej części, która dotyczy postępowania o nadanie statusu
uchodźcy, przewiduje także zmiany mające na celu wyeliminowanie wątpliwości i
problemów pojawiających się dotychczas w trakcie stosowania przepisów ustawy.
Projekt ustawy dookreśla sytuację dziecka wnioskodawcy, urodzonego po
wszczęciu postępowania o nadanie jego rodzicowi statusu uchodźcy. Według
dotychczasowych przepisów wobec takiego dziecka wszczynane było, na wniosek
jego przedstawiciela ustawowego, odrębne postępowanie. W praktyce pojawiały się
trudności w ocenie występujących wobec niego okoliczności uzasadniających
nadanie statusu uchodźcy. Wobec faktu, że sytuacja prawna dziecka jest
nierozerwalnie związana z sytuacją prawną jego rodzica podjęto decyzję o
włączeniu dziecka do postępowania toczącego się wobec rodzica. W związku z tym
materiał dowodowy zebrany w toku postępowania będzie stanowił podstawę do
podjęcia co do zasady identycznej decyzji wobec wnioskodawcy i całej jego
rodziny.
W projekcie ustawy wprowadzono uregulowanie, zgodnie z którym wnioskodawca
może złożyć wniosek o nadanie statusu uchodźcy w imieniu towarzyszących mu:
małżonka pozostającego na jego utrzymaniu i dzieci małżonka, za zgodą małżonka
wyrażoną na piśmie. Przyjęto przy tym, że wyrażenie zgody przez małżonka na


16


złożenie wniosku w jego imieniu uważa się za udzielenie wnioskodawcy
pełnomocnictwa, w tym także do działania w imieniu dzieci małżonka.
Ustawę uzupełniono o szczególne regulacje dotyczące doręczeń. Stanowią one lex
specialis w stosunku do przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego z
tego zakresu. Zasadniczo pisma doręcza się jedynie wnioskodawcy, a gdy działa on
przez przedstawiciela, pisma doręcza się temu przedstawicielowi. Szczególne
uregulowanie sposobu doręczeń cudzoziemcom ubiegającym się o nadanie statusu
uchodźcy wynika także z faktu, że w znacznej większości przebywają oni w
ośrodkach dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. Stąd,
dla uproszczenia sposobu doręczeń i dostosowania go do warunków miejsca pobytu
cudzoziemców, przyjęto rozwiązanie, że pisma doręcza się przez kierownika
ośrodka za potwierdzeniem odbioru, a w przypadku niemożności doręczenia pisma
w ten sposób – pismo pozostawia się u kierownika ośrodka na okres 3 dni.
Kierownik ośrodka umieszcza zawiadomienie o nadejściu pisma, terminie i miejscu
jego odbioru na tablicy ogłoszeń w
ośrodku, w języku zrozumiałym dla
cudzoziemca. Pismo uważa się za doręczone po upływie 3 dni od dnia wywieszenia
zawiadomienia. Kierownik ośrodka doręcza nadawcy formularz z pokwitowaniem
wnioskodawcy odbioru pisma lub zawiadamia nadawcę o terminie, w którym
nastąpiło doręczenie pisma w wyżej określony sposób.
Projekt ustawy sankcjonuje dotychczasową praktykę składania wniosków na
formularzu, z wyłączeniem wniosku o udzielenie azylu i wniosku o udzielenie
zgody na pobyt tolerowany.
Doprecyzowano przepis nakładający na organ przyjmujący wniosek obowiązek
ustalenia, czy cudzoziemiec miał prawo wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, przez konieczność weryfikacji przez ten organ dokumentów
uprawniających do przekroczenia granicy. Ponadto projektowana regulacja
wprowadza obowiązek informowania przez organ przyjmujący wniosek o
możliwości wyrażenia zgody przez cudzoziemca na udzielanie przedstawicielowi
Urzędu Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców
stosownych informacji związanych z toczącym się postępowaniem oraz o skutkach
wyrażenia zgody przez małżonka wnioskodawcy na wystąpienie z wnioskiem w
jego imieniu.


17


Przepis dotyczący pozostawienia wniosku bez rozpoznania ograniczono do
przypadku niewpisania do wniosku określonych danych oraz uzupełniono
o regulację, z której wynika, że pozostawienie wniosku bez rozpoznania następuje
natychmiast, bez konieczności wezwania do uzupełnienia braków w ciągu siedmiu
dni, jak wynikałoby to z przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego.
Wyraźnie dookreślono też organ upoważniony do pozostawienia wniosku bez
rozpoznania.
W projektowanej ustawie zachowano zasadę, że wszczęcie postępowania
o nadanie statusu uchodźcy powoduje z mocy prawa wstrzymanie wykonania
decyzji o wydaleniu wydanych wnioskodawcy i osobom, w imieniu których
występuje. Aby zapobiec jednak nadużywaniu praw wynikających z postępowania
o nadanie statusu uchodźcy, w celu unikania wydalenia i stwarzania podstaw do
dalszego pozostawania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przez składanie
kolejnych wniosków bez podania nowych okoliczności w sprawie, wprowadzono
przepis, zgodnie z którym złożenie kolejnego wniosku o nadanie statusu uchodźcy
nie powoduje z mocy prawa wstrzymania wykonania decyzji o wydaleniu, lecz
rozstrzygnięcie w tym względzie należy do organu prowadzącego postępowanie.
Unormowania dotyczące przekazania cudzoziemca innemu państwu
członkowskiemu, odpowiedzialnemu za rozpatrzenie wniosku o nadanie statusu
uchodźcy na podstawie obowiązujących w tym zakresie przepisów prawa
wspólnotowego uzupełniono o przepis określający źródła pokrycia kosztów
przekazania. Według dotychczasowego stanu prawnego istniały wątpliwości, który
z dwóch podmiotów odpowiedzialnych za przekazanie cudzoziemca, Policja czy
Straż Graniczna, jest obowiązany pokryć koszty przekazania.
Regulacje odnoszące się do tymczasowego zaświadczenia tożsamości cudzoziemca
ujęto w odrębny rozdział 3. W projekcie ustawy wskazano jednoznacznie, że
osobne tymczasowe zaświadczenie tożsamości cudzoziemca będzie wydawane
wnioskodawcy oraz małżonkowi, w imieniu którego wnioskodawca złożył
wniosek. Natomiast dane małoletnich dzieci, w imieniu których złożono wniosek,
będą wpisywane do zaświadczeń wydanych ich rodzicom. Nowym rozwiązaniem
jest przyjęta w projekcie ustawy możliwość wydawania odrębnego tymczasowego