Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

diacji. Projekt rozszerza stosowanie tej instytucji również na postępowanie
uproszczone (art. 1838 § 4).
W końcu do katalogu podstaw przewidzianych w art. 182 § 1, które uzasadniają
umorzenie zawieszonego postępowania, projekt wprowadza dodatkowo prze-
słankę upływu pięciu lat od daty zawieszenia postępowania na podstawie
art. 174 § 1 pkt 2, a więc w przypadku zawieszenia na skutek występujących
braków w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną, które unie-
możliwiają jej działanie. W obecnym stanie prawnym podjęcie postępowania
zawieszonego z tej przyczyny uzależnione jest wyłącznie od woli drugiej strony
procesu, która nie utraciła zdolności podejmowania czynności procesowych.
Ewentualnie istnieje możliwość wystąpienia z urzędu przez sąd rozpoznający
sprawę o ustanowienie kuratora w trybie art. 42 K.c.
Rozszerzenie stosowania mediacji w sprawach rodzinnych
Projekt wprowadza obligatoryjną mediację w sprawach rozwodowych i separa-
cję, w przypadkach gdy małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci (art. 436).
Rozwiązanie to ma na celu umożliwienie pozostającym w konflikcie małżonkom
osiągnięcie porozumienia co do sposobu rozstania, tj. z orzekaniem czy z za-
niechaniem orzekania o winie, alimentów, władzy rodzicielskiej nad wspólnymi
małoletnimi dziećmi, sposobu wykonywania tej władzy, a także sposobu kontak-
tów z dziećmi przez rodzica niezamieszkującego z dziećmi. Wypracowanie
przez małżonków przed mediatorem akceptowalnych rozwiązań w tym zakresie
przyczyni się z jednej strony do skrócenia czasu trwania postępowania sądo-
wego, z drugiej strony pozwoli również na zminimalizowanie istniejącego mię-
dzy małżonkami konfliktu. W wyniku mediacji może oczywiście dojść między
małżonkami do całkowitego pojednania, co w konsekwencji będzie skutkować
cofnięciem pozwu i umorzeniem postępowania już na wstępnym jego etapie.
Z uwagi na wagę i doniosłość społeczną spraw, w których małżonkowie mają
wspólne małoletnie dzieci, projekt wyłącza również możliwość odstąpienia od
mediacji w sytuacji, gdyby strona po doręczeniu jej odpisu postanowienia
o skierowaniu do mediacji nie wyraziła zgody na mediację. Nawet w takiej sy-
tuacji mediacja powinna być prowadzona, a mediator powinien wyznaczyć ter-
min i miejsce posiedzenia mediacyjnego. Rozwiązanie takie ma zapewnić rze-
20



czywistą możliwość podjęcia przez pozostających w konflikcie małżonków pró-
by porozumienia i wypracowania satysfakcjonujących strony rozwiązań. Należy
przy tym zauważyć, że projekt nie nakłada obowiązku uczestnictwa przez mał-
żonków w posiedzeniu mediacyjnym, nie dochodzi tym samym do naruszenia
zasady dobrowolności mediacji. Również i w takim przypadku mediator będzie
obowiązany sporządzić protokół z przebiegu postępowania mediacyjnego. Pro-
jekt konsekwentnie przyjmuje, że rozprawa może być wyznaczona dopiero po
upływie terminu oznaczonego w postanowieniu sądu jako czas trwania media-
cji.
Projekt przewiduje ponadto, że strony skierowane do mediacji w sprawach,
o których mowa w art. 436 § 1¹, nie uiszczają wynagrodzenia i podlegających
zwrotowi wydatków mediatora za prowadzenie postępowania mediacyjnego,
a koszty te obciążają tymczasowo Skarb Państwa (art. 981 § 11). Rozwiązanie
takie jest związane z wprowadzeniem obligatoryjnego kierowania do mediacji
oraz przeprowadzania mediacji w tego rodzaju sprawach. Koszty mediacji po-
krywane są przez strony, a zatem wobec nałożenia powyższych obowiązków
związanych z mediacją przewidziano instrumenty, które zapewnią czasowe
zwolnienie stron od obowiązku ponoszenia wskazanych kosztów. Ich ostatecz-
ne rozliczenie nastąpi dopiero w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji.
Przyznanie wynagrodzenia i zwrotu wydatków następuje po złożeniu przez me-
diatora protokołu z przebiegu mediacji. Wymóg złożenia protokołu z przebiegu
mediacji jest związany z koniecznością umożliwienia sądowi weryfikacji czyn-
ności podjętych przez mediatora, a także liczby odbytych posiedzeń mediacyj-
nych.
Kierując strony do mediacji w sprawach rozwodowych i w sprawach o separa-
cję, w przypadku gdy małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci, sąd określa
czas jej trwania na okres nie krótszy niż miesiąc. Czas trwania mediacji przewi-
dziany w przepisie art. 18310, jako normie ogólnej, wydaje się niewystarczajacy
na wypracowanie porozumienia w tego rodzaju sprawach po długoletnim kon-
flikcie istniejącym między stronami, który w konsekwencji spowodował wniesie-
nie pozwu o rozwód czy separację. Dłuższy okres trwania mediacji przewidzia-
ny w art. 436 § 1² ma więc zapewnić stronom odpowiedni czas na
21



wypracowanie porozumienia co do sposobu rozstania i wygaszenia czy zmini-
malizowania konfliktu.
Projekt przyjmuje, że w szczególnych przypadkach, np. gdy stawiennictwo jed-
nej ze stron napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody (np. gdy jedno
z małżonków przebywa za granicą bądź miejsce pobytu nie jest znane), na
wniosek strony sąd będzie mógł zaniechać skierowania stron do mediacji. Po-
stanowienie w przedmiocie powyższego wniosku z uwagi na ekonomikę proce-
sową będzie zapadało na posiedzeniu niejawnym. W razie zaniechania skiero-
wania stron do mediacji przewodniczący wyznaczy rozprawę (art. 436 § 14).
Projekt akcentuje także zasadę swobody dokonywania przez strony wyboru
osoby mediatora. Z tych względów uchyleniu podlega przepis art. 436 § 3,
zgodnie z którym mediatorami mogą być kuratorzy sądowi oraz osoby wskaza-
ne przez ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne. Uchylenie art. 436 § 3 spowo-
dowało konieczność dokonania stosownych zmian w treści art. 436 § 4 oraz
art. 570². Proponowane zmiany nie wprowadzają zakazu bycia mediatorem
przez kuratorów sądowych ani też osoby wskazane przez rodzinne ośrodki dia-
gnostyczno-konsultacyjne. Obowiązujące przepisy dotyczące mediacji pozwa-
lają, aby to same strony uzgodniły, że mediatorem ma być osoba będąca kura-
torem sądowym czy też osoba wskazana przez rodzinny ośrodek
diagnostyczno-konsultacyjny. Kuratorzy sądowi oraz osoby wskazane przez
rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne mogą także starać się o wpis na
listy mediatorów prowadzone przez organizacje społeczne i zawodowe, które
informacje o listach stałych mediatorów przekazują prezesom sądów okręgo-
wych.
Z uwagi na szczególny charakter spraw rodzinnych, w tym o rozwód i separa-
cję, projekt wskazuje preferowane wykształcenie stałego mediatora. Wykształ-
cenie z zakresu psychologii, pedagogiki, socjologii lub prawa wydaje się gwa-
rantować odpowiednie przygotowanie teoretyczne do zrozumienia istoty
konfliktu rodzinnego oraz małżeńskiego, ponadto do pomocy stronom w anali-
zie potrzeb, wzajemnych oczekiwań, a następnie wypracowania porozumienia.

22



Zakaz ponownego odraczania ogłoszenia wyroku i możliwość ogłoszenia wyro-
ku również przez sędziego sprawozdawcę
Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 326 § 1 w sprawie zawiłej sąd może odro-
czyć ogłoszenie wyroku na czas do dwóch tygodni. Zarazem przepis ten nie
zawiera zakazu ponownego odroczenia ogłoszenia wyroku czy nawet kilkakrot-
nego dokonywania odroczenia publikacji. Co więcej obserwacja praktyki
orzeczniczej wykazuje, że tego typu przypadki mają miejsce.
Z tych względów stało się konieczne wprowadzenie wyraźnego przepisu, który
ogranicza możliwość odraczania publikacji wyroku tylko jeden raz, na czas do
dwóch tygodni. Naruszenie tej normy przez sąd nie pociąga za sobą wprawdzie
bezpośrednich konsekwencji procesowych, jednakże stanowić może przedmiot
kontroli w ramach nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów po-
wszechnych. Ponadto sam fakt wprowadzenia takiej normy i tym samym zwią-
zania nią sędziego przyczyni się do wyeliminowania nieprawidłowych praktyk
polegających na kilkakrotnym odraczaniu publikacji orzeczenia.
Umożliwienie ogłoszenia wyroku po odroczeniu jego publikacji wyłącznie przez
sędziego sprawozdawcę (art. 326 § 2) znajdzie zastosowanie w przypadku
trzyosobowych składów zawodowych sądu. Rozwiązanie to stanowi drobne,
lecz odczuwalne usprawnienie organizacyjne – odpadnie potrzeba ponownego
kompletowania całego składu sądu do samej czynności ogłoszenia wyroku.
Ograniczenie przekształceń podmiotowych i przedmiotowych w toku pro-
cesu
Każde przekształcenie podmiotowe w toku procesu wpływa negatywnie na dy-
namikę procesu i wydłuża czas trwania postępowania. Instytucja ta w obecnym
stanie prawnym jest nazbyt „opiekuńcza” i nazbyt rozbudowana. Z tych wzglę-
dów wymaga zawężenia.
W art. 194 § 1 proponuje się, aby wyłącznie powód, jako strona inicjująca po-
stępowanie, mógł decydować o zakresie podmiotowym procesu. Nie wydaje się
zasadne i celowe utrzymywanie istniejącego obecnie rozwiązania, zgodnie
z którym pozwany miał prawo wnioskować o wezwanie do procesu w charakte-
rze pozwanego innego podmiotu.
23



Rozwiązanie przewidziane obecnie w art. 194 § 3 pozwala na poszerzenie za-
kresu podmiotowego procesu po stronie pozwanej, w przypadku gdy okaże się,
że powództwo o to samo roszczenie może być wytoczone przeciwko innym
jeszcze osobom, które nie zostały do tej pory pozwane. W praktyce instytucja ta
znajduje zastosowanie przede wszystkim do przypadków odpowiedzialności
solidarnej. Z istoty odpowiedzialności solidarnej wynika, że wierzyciel ma prawo
wyboru, czy skieruje swoje roszczenie przeciwko wszystkim dłużnikom solidar-
nym czy też tylko przeciwko niektórym z nich. Niepozwanie wszystkich dłużni-
ków solidarnych nie ma zatem wpływu na rozstrzygnięcie sprawy i nie stanowi
przeszkody do wytoczenia osobnego powództwa przeciwko pozostałym dłużni-
kom. Z tego względu nie ma potrzeby utrzymywania instytucji przewidzianej
obecnie w art. 194 § 3, w szczególności, jeżeli zważyć, że zgodnie z art. 198
§ 3, osoby wezwane do wzięcia udziału w sprawie mają prawo żądać powtó-
rzenia w całości lub w części dotychczas przeprowadzonego postępowania.
Analogicznie brak jest uzasadnienia dla utrzymywania instytucji przewidzianej
w art. 196, która umożliwia dokonanie zmian podmiotowych po stronie powo-
dowej, w przypadku gdy sam powód dokonał błędnej oceny sytuacji prawnej
i wystąpił z powództwem mimo braku w tym zakresie legitymacji czynnej. Oso-
ba, której legitymacja taka faktycznie przysługuje, może, zgodnie z zasadą dys-
pozycyjności, wystąpić z odrębnym powództwem we własnym imieniu.
Wskazane modyfikacje w zakresie zmian podmiotowych pociągają za sobą
również stosowną zmianę regulacji dotyczącej postępowania w sprawach z za-
kresu Prawa pracy (art. 477).
Ponadto w odniesieniu do przekształceń przedmiotowych dokonywanych w toku
procesu projekt przewiduje wprowadzenie obligatoryjnej formy pisemnej

(art. 193 § 21). W ten sposób zasada pisemności pozwu (art. 187) zostaje roz-
szerzona również na jego późniejsze modyfikacje przedmiotowe – zgłoszenie
nowego żądania zamiast lub obok żądania dotychczasowego. Wyjątek od tej
zasady dotyczy spraw o alimenty oraz naprawienie szkody wyrządzonej czy-
nem niedozwolonym.


24