Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw

w przypadku odmowy udzielenia dotacji nie ma zastosowania droga odwoławcza
przewidziana w Kodeksie postępowania administracyjnego.
Kolejne zaproponowane zmiany mają na celu zmianę podporządkowania woje-
wódzkich konserwatorów zabytków. Ustawa o administracji rządowej w wojewódz-
twie wskazuje, że administrację rządową na terenie województwa wykonują mię-
dzy innymi działający pod zwierzchnictwem wojewody kierownicy zespolonych
służb, inspekcji i straży oraz organy administracji niezespolonej. Podporządkowa-
nie w 1996 r. wojewódzkich konserwatorów zabytków wojewodzie było negatywnie
przyjmowane przez całe środowisko konserwatorskie. Jednym z podstawowych
argumentów było twierdzenie, że służba konserwatorska realizująca zadania z za-
kresu ochrony zabytków nie powinna być uzależniona od lokalnych uwarunkowań.
Do chwili obecnej pogląd ten nie uległ zmianie, co znalazło odbicie zarówno w pro-
jekcie Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz
w uchwale Kongresu Konserwatorów Polskich.
Po dziesięciu latach funkcjonowania służb konserwatorskich w ramach wojewódz-
kiej administracji zespolonej służba ta liczy obecnie 661 pracowników (w 2004 r.
liczyła 742 pracowników), z których znaczna część zatrudniona jest w niepełnym
wymiarze czasu pracy, ze względu na bardzo niskie płace, najniższe wśród innych
służb, inspekcji i straży, z wyjątkiem inspekcji handlowej. Niskie płace są dodatko-
wo przyczyną dużej rotacji kadrowej. Natomiast środki finansowe jakimi dysponują
wojewódzcy konserwatorzy zabytków nierzadko nie pozwalają im na wykonywanie
w sposób prawidłowy nałożonych obowiązków (np. zaniechanie dokonywania
oględzin zabytków ze względu na brak środków finansowych na zakup benzyny).
Ochrona zabytków jest zadaniem państwowym, które nie może być dostosowywa-
ne do regionalnej i lokalnej specyfiki, co przemawia za ogólnopolskim charakterem
zadań realizowanych przez służby konserwatorskie. Podkreślić również należy, że
służby konserwatorskie ze względu na swoją specyfikę wyodrębniają się spośród
innych służb, inspekcji i straży. Jest to jedyna służba, której zdecydowana więk-
szość rozstrzygnięć jest podejmowana w ramach uznania administracyjnego. We-
ryfikacji prawidłowości podejmowanych przez wojewódzkich konserwatorów zabyt-

7

ków decyzji nie można dokonać wyłącznie na podstawie obowiązujących przepi-
sów prawa. Z jednej strony utrudnia to wojewodom sprawowanie kontroli nad dzia-
łaniami podejmowanymi przez służbę konserwatorską, z drugiej może prowadzić
do podejmowania przez wojewódzkich konserwatorów zabytków rozstrzygnięć nie-
korzystnych dla wartości zabytku. Skutkiem takich decyzji jest nieodwracalne
zniszczenie dziedzictwa narodowego, a eliminacja szkodliwych dla zabytków roz-
strzygnięć nie zawsze jest możliwa w ramach postępowania odwoławczego lub
w trybach nadzwyczajnych, przewidzianych Kodeksem postępowania administra-
cyjnego. Ta specyfika decyduje między innymi o tym, że w innych państwach eu-
ropejskich służby konserwatorskie podlegają bezpośrednio właściwym ministrom;
przykładowo wymienić można Francję, Austrię i Włochy.
Liczebność służb konserwatorskich oraz środki finansowe, jakimi te służby dyspo-
nują nie pozwalają na realizację zadań związanych z ochroną zabytków. Działania
wojewodów zmierzające do poprawy tej sytuacji nie przyniosły w skali kraju pozy-
tywnych rezultatów. Ogólnopaństwowe zadanie ochrony dziedzictwa narodowego
powinno być realizowane przez liczną, wysoko wyspecjalizowaną kadrę konserwa-
torów, działającą w oparciu o jednolite merytorycznie w skali kraju zasady postę-
powania, bo tylko wtedy możemy ochronić dziedzictwo narodowe.
Ustanowienie wojewódzkiego konserwatora zabytków jako organu administracji
niezespolonej nie przekreśla możliwości współpracy zarówno z wojewódzką admi-
nistracją zespoloną, jak też jednostkami samorządu terytorialnego.
Zgodnie z obowiązującym przepisem art. 89 ustawy, organami ochrony zabytków
są: minister do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego oraz wojewoda.
W przedmiotowym projekcie (art. 1 pkt 16 noweli) proponuje się zastąpienie woje-
wody jako organu ochrony zabytków przez wojewódzkiego konserwatora zabyt-
ków, który dotychczas wykonywał zadania i kompetencje w imieniu wojewody.
Wojewódzki konserwator zabytków będzie podlegał ministrowi właściwemu do
spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego oraz będzie powoływany na okres
5 lat przez ministra na wniosek Generalnego Konserwatora Zabytków (art. 1 pkt 17
noweli). Wskazane zostały warunki, jakie musi spełniać osoba, która zostanie po-

8

wołana na stanowisko wojewódzkiego konserwatora zabytków. Jednocześnie przy
powoływaniu i odwoływaniu wojewódzkiego konserwatora zabytków zapropono-
wane zostało wyłączenie procedur przewidzianych w przepisach o państwowym
zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych. Wprowadzenie do pro-
jektu ustawy tego rozwiązania ma na celu wyraźne wskazanie woli projektodaw-
ców w sprawie powoływania wojewódzkich konserwatorów zabytków w innym try-
bie, niż przepisy ustawy o państwowym zasobie kadrowym

i wysokich stanowiskach państwowych. Sposób nowelizacji ustawy o Państwowej
Inspekcji Sanitarnej dokonany w ustawie o państwowym zasobie kadrowym i wy-
sokich stanowiskach państwowych jednoznacznie wskazuje, że ustawa ta nie ma
zastosowania do organów administracji niezespolonej. Również kierownicy zespo-
lonych służb, inspekcji i straży przepisom tej ustawy nie podlegają, z wyjątkiem
wojewódzkich lekarzy weterynarii, wskazanych w art. 4 pkt 7 omawianej ustawy.
Osoba powoływana na stanowisko wojewódzkiego konserwatora zabytków powin-
na co 5 lat podlegać weryfikacji w zakresie między innymi znajomości obowiązują-
cej doktryny konserwatorskiej, czego wymaga specyfika działań podejmowanych
przez wojewódzkich konserwatorów zabytków, jak też właściwego wypełniania na-
łożonych na nich obowiązków. Ponadto wprowadzenie kadencyjności pozwoli kon-
serwatorowi prowadzić planowe działania zmierzające do skutecznej ochrony za-
bytków na terenie województwa. Zaproponowany został również katalog przesła-
nek, które będą pozwalały ministrowi właściwemu do spraw kultury i ochrony dzie-
dzictwa narodowego na odwołanie wojewódzkiego konserwatora zabytków przed
upływem kadencji, na którą został powołany. Stosownie do zaproponowanego
brzmienia przepisu art. 91 ust. 6 ustawy, zastępcę wojewódzkiego konserwatora
zabytków powołuje i odwołuje Generalny Konserwator Zabytków na wniosek woje-
wódzkiego konserwatora zabytków.
W zakresie dotyczącym funkcjonowania wojewódzkich urzędów ochrony zabytków
przewiduje się wprowadzenie zmian w przepisach art. 92 ust. 1-3 i dodanie ust. 5a
i 5b. Wojewódzki konserwator zabytków będzie wykonywał swoje zadania przy
pomocy wojewódzkiego urzędu ochrony zabytków, któremu nada regulamin orga-

9

nizacyjny. Ponadto przewiduje się możliwość tworzenia i likwidowania przez woje-
wódzkiego konserwatora zabytków delegatur wojewódzkiego urzędu ochrony za-
bytków po uzyskaniu zgody Generalnego Konserwatora Zabytków. Kierownikiem
delegatury może być osoba, która spełnia warunki przewidziane dla osób ubiega-
jących się o stanowisko wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Nowelizacja ust. 3 w art. 93 ( art. 1 pkt 20 noweli) ma jedynie charakter redakcyjny,
w związku z wprowadzoną zmianą numeracji ustępów w art. 51, a polega na zmia-
nie wyrazów „ust. 3”, na wyrazy „ust. 4”.
Stosownie do art. 96 ust. 2 i 3 ustawy (art. 1 pkt 21 noweli), swoje uprawnienia wo-
jewódzki konserwator zabytków, za zgodą Generalnego Konserwatora Zabytków,
będzie mógł przekazać w drodze porozumienia na rzecz gmin, powiatów i wyspe-
cjalizowanych w opiece nad zabytkami instytucji kultury.
Kolejne dwie zmiany przepisów ustawy mają charakter porządkowy i tak w art. 99
ust. 3 ustawy (art. 1 pkt 22 noweli), wskazuje się, że regulamin Wojewódzkiej Ra-
dzie Ochrony Zabytków nadaje wojewódzki konserwator zabytków, a nie jak do-
tychczas wojewoda, w art. 100 ustawy po ust. 2 dodaje się ust. 3 (art. 1 pkt 23 no-
weli) umożliwiający rzeczoznawcom wydawanie ocen i opinii dla podmiotów in-
nych, niż wskazane w art. 100 ust. 2, w zakresie określonym w art. 59 ust. 4 pkt 1
i 2 ustawy.
Zaproponowane zostało również uzupełnienie przepisów karnych przez dodanie
nowego art. 113a (art. 1 pkt 24), zgodnie z którym ten, kto w terminie 14 dni od
dnia upływu ważności pozwolenia, o którym mowa w art. 51 ust. 4, nie powiadomił
wojewódzkiego konserwatora zabytków o przywiezieniu zabytku do kraju podlega
karze grzywny.
W ustawie z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administra-
cji (art. 2 noweli), nadaje się nowe brzmienie art. 100 § 3 tej ustawy. W przypadku
gdy zajęta ruchomość stanowi zabytek w rozumieniu odrębnych przepisów, pobor-
ca skarbowy, w uzgodnieniu z właściwym wojewódzkim konserwatorem zabytków,
a w przypadku materiałów bibliotecznych – Dyrektorem Biblioteki Narodowej, od-

10

daje ją pod dozór państwowej lub samorządowej instytucji kultury. Dozór nad zaję-
tymi ruchomościami ze złota, platyny i srebra oraz innymi kosztownościami niebę-
dącymi zabytkami sprawuje organ egzekucyjny.
W ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (art. 3 noweli), proponuje się
wprowadzić zmiany w art. 39 ust. 3, a w art. 49 dodać nowy ust. 6. Zmiana propo-
nowana w art. 39 ust. 3, polega na uzupełnieniu tego przepisu o wskazanie, że
w stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru
zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków, pozwolenie na budowę lub
rozbiórkę obiektu budowlanego wydaje właściwy organ w uzgodnieniu z woje-
wódzkim konserwatorem zabytków.
Wprowadzenie do art. 49 dodatkowego ust. 6 umożliwi wojewódzkiemu konserwa-
torowi zabytków wpływ na proces decyzyjny związany z wydawaniem pozwolenia
na wznowienie robót budowlanych.
W ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie
(art. 4 noweli) wprowadza się zmianę polegającą na uzupełnieniu załącznika do tej
ustawy przez dodanie do katalogu organów administracji niezespolonej – woje-
wódzkich konserwatorów zabytków. Przedmiotowa zmiana ma charakter technicz-
ny i wynika z faktu zmian w organizacji organów ochrony zabytków, zaproponowa-
nych w przedstawianej nowelizacji.
Zaproponowana w art. 53 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowa-
niu i zagospodarowaniu przestrzennym (art. 5 noweli), zmiana oznacza, że decyzję
o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzję o warunkach zabu-
dowy uzgadnia się z wojewódzkim konserwatorem zabytków w odniesieniu do ob-
szarów i obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków. Dotychczasowe brzmie-
nie tego przepisu powodowało, że decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu
publicznego oraz decyzje o warunkach zabudowy nie były uzgadniane z woje-
wódzkim konserwatorem zabytków, gdy dotyczyły obiektów zabytkowych ujętych
w gminnej ewidencji zabytków. W celu zapewnienia ochrony konserwatorskiej rów-
nież obiektom znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków właściwe jest wpro-
wadzenie do ww. ustawy zaproponowanej zmiany.

11