Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw

Ostatnią grupę zmienianych przepisów tworzą regulacje związane z organizacją
organów ochrony zabytków. Zaproponowane rozwiązania zmierzają do zmiany
podporządkowania wojewódzkich konserwatorów zabytków. Celem nowelizacji
w tym zakresie jest stworzenie silnej służby konserwatorskiej, uniezależnionej od
uwarunkowań lokalnych, podporządkowanej bezpośrednio Ministrowi Kultury

i Dziedzictwa Narodowego.
W art. 7 pkt 4 ustawy (art. 1 pkt 1 noweli) projektodawca proponuje wprowadzenie
ochrony zabytków nie tylko w ustaleniach ochrony w miejscowym planie zagospo-
darowania przestrzennego, ale również w ustaleniach ochrony zawartych w decyzji
o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy,
decyzji o ustaleniu lokalizacji drogi lub decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej.
Dotychczasowe brzmienie tego przepisu pozwalało wprowadzać ochronę konser-
watorską tylko w planach zagospodarowania przestrzennego. W sytuacji nato-
miast, gdy na terenie gminy brak było planu zagospodarowania przestrzennego, a
obiekty zabytkowe nie były objęte inną formą ochrony zabytków wskazaną w art. 7
ustawy, brak było podstaw prawnych do zajmowania stanowiska przez wojewódz-
kiego konserwatora zabytków w przypadku wydawania decyzji o ustaleniu lokaliza-
cji inwestycji celu publicznego lub decyzjach o warunkach zabudowy. Prowadziło
to do sytuacji, w których podejmowano decyzje dotyczące obiektów zabytkowych,
a wojewódzki konserwator zabytków nie miał środków prawnych pozwalających na
interwencję w przypadku pojawienia się zagrożenia dla zabytku. Również umiesz-
czenie w przedmiotowym przepisie decyzji o ustaleniu lokalizacji drogi lub decyzji o
ustaleniu lokalizacji linii kolejowej przyczyni się do poprawy warunków ochrony za-
bytków.
W art. 13 w ust. 4 ustawy proponuje się uchylić pkt 1 (art. 1 pkt 2 noweli), zgodnie
z którym z rejestru zabytków skreślało się zabytek, który został wywieziony na sta-
łe za granicę zgodnie z obowiązującymi przepisami. Propozycja ta związana jest
ze zmianami zaproponowanymi w dalszej części tego projektu, a dotyczącymi wy-
wozu zabytków za granicę.

2

W art. 18 ust. 1 ustawy (art. 1 pkt 3 noweli) wprowadza się obowiązek uwzględnia-
nia ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w bardzo szerokim i kompleksowym
zakresie, to jest przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zago-
spodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania
przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania prze-
strzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków za-
gospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowa-
nia przestrzennego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego,
decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o ustaleniu lokalizacji drogi lub decyzji
o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej. Dotychczasowe brzmienie tego przepisu zo-
staje uzupełnione o wskazanie decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu pu-
blicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o ustaleniu lokalizacji drogi lub
decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej – co związane jest z tym, że również
ustalenia zawarte w tych decyzjach mają stanowić jedną z form ochrony zabytków.
Kolejna zmiana, to propozycja uzupełnienia art. 19 ustawy (art. 1 pkt 4 noweli)
o ust. 1a, wskazujący zabytki, których ochrona musi być bezwarunkowo uwzględ-
niona w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warun-
kach zabudowy, decyzji o ustaleniu lokalizacji drogi lub decyzji o ustaleniu lokali-
zacji linii kolejowej. Są to zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków i ich
otoczenie oraz inne zabytki nieruchome, znajdujące się w gminnej ewidencji zabyt-
ków.
Zmiana art. 22 ustawy (art. 1 pkt 5 noweli) polega na nadaniu nowego brzmienia
ust. 4 oraz dodaniu nowego ust. 5. W ust. 4 proponuje się, aby wójt (burmistrz,
prezydent miasta) prowadził gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart ad-
resowych wszystkich zabytków nieruchomych z terenu gminy, a nie tak jak dotych-
czas tylko tych, które znajdują się w wojewódzkiej ewidencji zabytków. Natomiast
w dodawanym ust. 5 wskazuje się, jakie zabytki powinny być ujęte w gminnej ewi-
dencji zabytków.
W art. 45 w ust. 3 ustawy (art. 1 pkt 6 noweli) proponuje się dodać przepis, zgodnie
z którym wojewódzki konserwator zabytków będzie mógł odstąpić od wydania de-

3

cyzji nakazującej przywrócenie zabytku do poprzedniego stanu lub uporządkowa-
nie terenu lub decyzji nakazującej do doprowadzenia zabytku do jak najlepszego
stanu we wskazany sposób i w określonym terminie, jeżeli wykonane bez wyma-
ganego pozwolenia lub wykonane w sposób odbiegający od zakresu i warunków
określonych w pozwoleniu prace konserwatorskie, restauratorskie, roboty budow-
lane, badania konserwatorskie, architektoniczne lub inne działania przy zabytku,
o którym mowa w art. 36 ust. 1 pkt 6-8 i 10-12 ustawy, nie doprowadziły do znisz-
czenia lub uszkodzenia zabytku.
Zmiana przepisu art. 49 ust. 6 i 7 ustawy (art. 1 pkt 7 noweli) ma charakter tech-
niczny i związana jest ze zmianami proponowanymi w organizacji organów ochro-
ny zabytków.
W rozdziale 5 „Wywóz zabytków za granicę” ustawy, proponuje się szereg zmian
umożliwiających uproszczenie procedur związanych z wywozem zabytków za gra-
nicę.
Obecnie zabytki mogą być wywożone za granicę na stałe, jeżeli ich wywóz nie
spowoduje uszczerbku dla dziedzictwa kulturowego. W art. 51 ust. 1 ustawy (art. 1
pkt 8 noweli) proponuje się wprowadzić wyliczenie kategorii zabytków, dla których
wymagane jest jednorazowe pozwolenie na stały wywóz za granicę, natomiast za-
bytki, które nie mieszczą się w zaproponowanych kategoriach nie wymagałyby ta-
kiego pozwolenia, o ile nie są wpisane do rejestru zabytków, wchodzą w skład
zbiorów publicznych, znajdują się w inwentarzach muzeów, inwentarzach kościel-
nych lub narodowym zasobie bibliotecznym. Zabytki wskazane w proponowanym
przepisie art. 51 ust. 1 mogłyby być czasowo wywożone za granicę, jeżeli pozwa-
lałby na to ich stan zachowania, a osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna,
w której posiadaniu znajdowałby się zabytek, dawałaby rękojmię, że nie ulegnie on
zniszczeniu lub uszkodzeniu i zostanie przywieziony do kraju przed upływem ter-
minu ważności pozwolenia. Czasowy wywóz zabytków za granicę odbywać ma się,
tak jak dotychczas, na podstawie jednorazowego pozwolenia na czasowy wywóz
zabytku za granicę, wielokrotnego pozwolenia indywidualnego na czasowy wywóz
zabytku za granicę albo wielokrotnego pozwolenia ogólnego na czasowy wywóz

4

zabytku za granicę, które wydawać będą wojewódzcy konserwatorzy zabytków.
Zaproponowany został również katalog zabytków, których wywóz za granicę może
następować wyłącznie na podstawie wyżej wskazanych pozwoleń.
Jednorazowe pozwolenie na stały wywóz zabytku za granicę ma wydawać minister
właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Wniosek o wydanie
takiego pozwolenia składany byłby, tak jak dotychczas, za pośrednictwem właści-
wego wojewódzkiego konserwatora zabytków. Minister może odmówić wydania
jednorazowego pozwolenia na stały wywóz zabytku za granicę w przypadku, gdy
zabytek posiada szczególną wartość dla dziedzictwa kulturowego.
Cofnięcie pozwolenia na czasowy wywóz zabytku za granicę może nastąpić w
drodze decyzji wydawanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków (art. 1 pkt
10 noweli).
Zgodnie z proponowanym brzmieniem art. 57 ust. 1 ustawy (art. 1 pkt 11 noweli),
osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna, która otrzymała pozwolenie na cza-
sowy wywóz zabytku za granicę jest obowiązana po wykorzystaniu tego pozwole-
nia powiadomić wojewódzkiego konserwatora zabytków o przywiezieniu zabytku
do kraju w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia upływu ważności pozwolenia.
W odniesieniu do materiałów bibliotecznych jednorazowe pozwolenie na stały wy-
wóz zabytku za granicę oraz pozwolenia na czasowy wywóz zabytku za granicę
ma wydawać, tak jak dotychczas, Dyrektor Biblioteki Narodowej (art. 1 pkt 12 no-
weli).
Zasadniczym zmianom ma ulec brzmienie art. 59 ustawy (art. 1 pkt 13 noweli).
W ust. 1 tego przepisu proponuje się uchylenie pkt 2, 6 i 7, a ponadto katalog za-
bytków, które nie wymagają pozwolenia na wywóz za granicę ma zostać zmieniony
przez wskazanie, że pozwolenie na wywóz za granicę nie jest wymagane dla za-
bytków nieobjętych kategoriami wymienionymi w proponowanym art. 51 ust. 1
ustawy oraz dla zabytków przywiezionych z terytorium państwa członkowskiego
Unii Europejskiej na okres nie dłuższy niż 3 lata, jeżeli wywozu tych zabytków do-
konuje się na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Kolejne pro-

5

pozycje przewidują, że jeżeli wywóz zabytku jest dokonywany bez pozwolenia,
a cechy zabytku wskazują, że jego wywóz wymaga pozwolenia, organ Straży Gra-
nicznej lub organ celny może zażądać od osoby dokonującej wywozu zabytku oka-
zania dokumentu potwierdzającego fakt, że wywożony zabytek nie wymaga po-
zwolenia. Jako przykład takiego dokumentu można wskazać wycenę zabytku wy-
konaną przez instytucję kultury wyspecjalizowaną w opiece nad zabytkami lub rze-
czoznawcę ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowe-
go. Proponuje się również w art. 59 ustawy nowy ust. 4, który wskazuje, że w przy-
padku gdy osoba dokonująca wywozu zabytku nie przedstawi dokumentu, o któ-
rym mowa w ust. 3, lub istnieje uzasadniona obawa, iż dokument ten nie jest wia-
rygodny, organ Straży Granicznej lub organ celny może zatrzymać na 2 miesiące
ten zabytek do czasu ustalenia, czy wywóz zabytku mógł być dokonywany bez po-
zwolenia. W przypadku ustalenia, że wywóz zabytku mógł być dokonany bez po-
zwolenia, właściciel lub posiadacz tego zabytku może dochodzić odszkodowania
z tytułu zatrzymania zabytku wyłącznie, gdy czas zatrzymania zabytku był dłuższy
niż 2 miesiące. Ponadto w dodawanym ust. 7 proponuje się wprowadzić regulację
umożliwiającą ministrowi właściwemu do spraw kultury i ochrony dziedzictwa naro-
dowego wydanie rozporządzenia określającego wzór dokumentu potwierdzającego
wwóz zabytku na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Zmiana przepisu art. 74 ustawy (art. 1 pkt 15 noweli) ma charakter techniczny
i jest związana z zaproponowaną w nowelizacji zmianą organizacji organów ochro-
ny zabytków.
W celu uzyskania większej przejrzystości w procedurach związanych z udziela-
niem dotacji celowej z budżetu państwa przez ministra właściwego do spraw kultu-
ry i ochrony dziedzictwa narodowego na dofinansowanie prac konserwatorskich,
restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabyt-
ków została zaproponowana zmiana przepisu art. 79 ustawy (art. 1 pkt 16 noweli).
Dodany został nowy ustęp, w którym zostało wskazane, że przy rozpatrywaniu
wniosków o udzielanie dotacji nie mają zastosowania przepisy Kodeksu postępo-
wania administracyjnego. Pozwoli to na jednoznaczne przesądzenie o tym, że

6