Dnia Wed, 11 May 2011 11:16:26 +0200, smerf napisał(a):

> Nikt nie ma tych wyrokow ? Niestety w wyszukiwarce na SN.PL nie ma ich

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 4 lutego 2009 r.

II PK 223/08

1. Wskazane w art. 1012 § 1 k.p. warunki określające przedmiot klauzuli
konkurencyjnej nie podlegają ocenie na podstawie kryteriów obiektywnych,
lecz zależą od subiektywnego przekonania pracodawcy, ważącego własny
interes przy formułowaniu zakazu. To pracodawca uznaje, czy wykorzystanie
u konkurencji nabytej przez pracownika wiedzy mogłoby narazić go na
szkodę.
2. Pracodawca samodzielnie ocenia, czy ustały okoliczności uzasadniające
zakaz konkurencji. Ocena ta nie podlega kontroli sądowej.
3. Okolicznością zwalniającą z wykonywania obowiązku z umowy o zakazie
konkurencji jest zaistnienie zastrzeżonego w umowie warunku
(rozwiązującego), co nie jest sprzeczne z zasadami prawa pracy.
4. Nie ma przeszkód, by oznaczony w umowie o zakazie konkurencji po
ustaniu stosunku pracy termin w rozumieniu art. 395 § 1 k.c. pokrywał się
z czasem trwania zakazu konkurencji. Termin ten nie musi również zostać
wyrażony wprost w postanowieniu umowy wprowadzającym prawo odstąpienia, a
jego oznaczenie może polegać na odesłaniu do innego postanowienia umowy o
zakazie konkurencji. Ustawa wprowadza określone wymagania dotyczące
treści zastrzeżenia prawa odstąpienia obwarowane sankcją nieważności -
oznaczenie terminu, w czasie którego będzie możliwe skorzystanie z tego
prawa, oraz określenie, czy prawo to przysługuje obu stronom umowy, czy
tylko jednej, a jeśli tak, to której. Nie jest natomiast wymagane żadne
uzasadnienie odstąpienia, uprawniony ma pełną swobodę w wykonaniu tego
prawa, chyba, że strony dodatkowo zastrzegły określony warunek
zawieszający.
LEX nr 523521
523521
Dz.U.1998.21.94: art. 101(2)
Dz.U.1964.16.93: art. 89; art. 395 § 1


Skład orzekający

Przewodniczący: Sędzia SN Jerzy Kuźniar.
Sędziowie SN: Romualda Spyt, Herbert Szurgacz (sprawozdawca).

Sentencja

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa C.L. przeciwko Przedsiębiorstwu
Eksploatacji Rurociągów Naftowych "P." Spółce Akcyjnej o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i
Spraw Publicznych w dniu 4 lutego 2009 r., skargi kasacyjnej powoda od
wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 16 kwietnia 2008 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 2.025 zł (dwa tysiące
dwadzieścia pięć zł) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie faktyczne

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 29
października 2007 r. uwzględnił częściowo powództwo C.L. w stosunku do
pozwanego Przedsiębiorstwa Eksploatacji Rurociągów Naftowych "P." Spółka
Akcyjna i zasądził na jego rzecz kwotę 125.008,74 zł tytułem
odszkodowania wynikającego z umowy o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy.
Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:
Powód został zatrudniony w pozwanym Przedsiębiorstwie Eksploatacji
Rurociągów Naftowych "P." Spółce Akcyjnej z dniem 13 listopada 1995 r. na
podstawie umowy o pracę zawartej początkowo na okres 3 miesięcy,
następnie na czas określony do 30 września 1996 r., a od 1 października
1996 r. na czas nieokreślony - w pełnym wymiarze czasu pracy. W okresie
zatrudnienia w pozwanej Spółce, powód zajmował różne stanowiska, a
mianowicie: inspektora i starszego inspektora ds. odszkodowań,
samodzielnego inspektora ds. wywłaszczeń i odszkodowań, kierownika działu
umów i rozliczeń, p.o. dyrektora ds. prognoz i rozwoju, a od 3 lutego
2003 r. dyrektora ds. prognoz i rozwoju. Pełniąc funkcję dyrektora ds.
prognoz i rozwoju, powód został ponadto delegowany do pełnienia funkcji
członka zarządu Międzynarodowego Przedsiębiorstwa Rurociągowego "S.",
którego zadaniem było przygotowanie i realizacja projektu rurociągu
naftowego "O.". Zajmował także stanowisko członka rady nadzorczej w
spółce "T.". Powód w trakcie zatrudnienia u pozwanego uczestniczył w
projektach strategicznych Spółki w latach: 2000-2001, brał udział w
przygotowaniu projektu strategii PERN "P." na lata: 2001-2006, był
współtwórcą projektu przejęcia spółki "L." w roku 2001, uczestniczył w
pracach komisji przetargowych, w pracach nad Kartą Energetyczną w
Brukseli. W ramach pełnionych obowiązków dyrektora ds. prognoz i rozwoju
powód zajmował się polityką handlową, rozwojową i strategiczną Spółki.
Podejmował także prace badawcze dotyczące rozwoju Spółki, oraz nad
wynalazczością. Akceptował wszelkie plany modernizacyjne, nadzorował
tworzenie analiz, opracowań finansowych. Nadzorował i kreował wizerunek
Spółki na zewnątrz, przygotowywał strategię sprzedażową Spółki. Do
zakresu obowiązków powoda należało w szczególności przygotowanie i
negocjowanie umów handlowych związanych z transportem oraz magazynowaniem
produktów naftowych. Był odpowiedzialny osobiście za kontakty z
kontrahentami handlowymi. Ponadto sprawował nadzór właścicielski nad
spółkami zależnymi, nad systemami informatycznymi, telemetrycznymi i
komunikacyjnymi. W okresie lipca i sierpnia 2004 r. oraz lutego i marca
2006 r. powód pełnił też funkcję prokurenta Spółki. Będąc zatrudniony na
stanowisku p.o. Dyrektora ds. Prognoz i Rozwoju w 2002 r. brał udział w
negocjacjach z konsorcjum "M." dotyczących realizacji inwestycji budowy
rurociągu "P.". W 2005 r. uczestniczył w negocjacjach zmiany warunków
kontraktu, a następnie w procesie rozwiązywania umowy z konsorcjum.
Pełnił też nadzór nad realizacją tej inwestycji na przełomie 2005 r. i
2006 r. Pracując u pozwanego powód zdobył wiedzę na temat struktury
kosztów i nakładów jakie należy ponieść na poszczególne odcinki
rurociągów czy baz, rentowności i usług.
Powód w trakcie zatrudnienia w pozwanej Spółce miał dostęp do
zastrzeżonych dokumentów objętych tajemnicą handlową Spółki oraz
tajemnicą państwową. Posiadł informacje dotyczące zawierania umów
handlowych z kontrahentami, zna strukturę kosztów, nakładów związanych z
budową poszczególnych odcinków rurociągu, ma wiedzę odnośnie realizacji
projektu rurociągu naftowego "O.". Zasiadając w radzie nadzorczej spółki
"T." zdobył informacje strategiczne i finansowe dotyczące tej spółki,
miał wgląd do wszelkich dokumentów finansowych. Pełniąc natomiast funkcję
prokurenta w pozwanej Spółce brał udział w posiedzeniach zarządu, miał
dostęp do podejmowanych uchwał zarządu, które dotyczyły konkretnych osób
i spraw. Powyższe informacje miały charakter poufny, tajny. Ujawnienie
tych informacji, w szczególności funkcjonującym w Polsce i w Europie
firmom konkurencyjnym mogłoby narazić pozwaną Spółkę na szkodę.
W dniu 18 sierpnia 2003 r. pracodawca reprezentowany przez S.J.
pełniącego funkcję dyrektora naczelnego, prezesa zarządu zawarł z C.L.
umowę o zakazie konkurencji. Umowa w § 1 ust. 1 ustalała, iż w czasie
trwania stosunku pracy oraz po jego ustaniu, począwszy od dnia następnego
po dniu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy z pracodawcą do dnia
upływu pełnych 12 miesięcy powód nie będzie prowadził działalności
konkurencyjnej wobec pracodawcy, ani świadczył pracy w ramach stosunku
pracy lub na innej podstawie na rzecz innego pracodawcy w zakresie
przedmiotu działalności pracodawcy określonego w odpowiednich dokumentach
założycielskich. W § 1 ust. 2 przedmiotowej umowy wymieniono czynności
wchodzące w zakres działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy, zaś w §
1 ust. 3 umowy zobowiązano powoda do zachowania tajemnicy i
niewykorzystywania wszelkich poufnych informacji, o których dowiedział
się w związku z wykonywaniem swoich obowiązków, a których ujawnienie
mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.
W tym samym okresie Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych
"P." S.A. w P. zawarło jeszcze dwie umowy o zakazie konkurencji z osobami
pełniącymi wówczas funkcję dyrektorów pionów. Zgodnie z przyjętą u
pozwanego praktyką zawarcie umowy o zakazie konkurencji z tymi osobami, w
tym również z powodem poprzedzone było uchwałą zarządu Spółki z dnia 18
sierpnia 2003 r.
W dniu 21 września 2006 r. powód otrzymał od pozwanego na piśmie
zawiadomienie o ustaniu przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji. W
zawiadomieniu wskazano, że ustanie przyczyn uzasadniających zakaz
konkurencji wynika z działań restrukturyzacyjnych podjętych przez
pracodawcę, a zawiadomienie - stosownie do § 4 pkt 2 umowy o zakazie
konkurencji - skutkuje wygaśnięciem umowy o zakazie konkurencji.
Sąd Okręgowy, powołując art. 101 2 k.p. w zw. z art. 1011 k.p.,
stwierdził, że zawarta w dniu 18 sierpnia 2003 r. między stronami umowa o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy znajdowała swe merytoryczne
uzasadnienie, albowiem powód miał dostęp do szczególnie ważnych
informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pozwanego na szkodę. W
związku z tym uznał, że prezentowane w toku procesu twierdzenie strony
pozwanej, że powód nie miał dostępu do takich informacji, których
ujawnienie narażałoby Spółkę na szkodę, a zawarcie umowy o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy od samego początku było pozbawione
racjonalnych podstaw, jest w ocenie Sądu Okręgowego gołosłowne i nie
znajduje oparcia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym.
Sąd pierwszej instancji podkreślił, że zakaz konkurencji przestaje
obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa w dwóch
przypadkach: w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz, czyli
gdy informacje posiadane przez pracownika utraciły użyteczność, poufność
lub w razie niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty
odszkodowania. Oświadczenie pozwanego pracodawcy w przedmiocie
rozwiązania umowy o zakazie konkurencji nie mogło zatem wywołać
zamierzonego rozwiązującego skutku, tym bardziej "niweczącego
zobowiązanie" do wypłaty powodowi umówionego odszkodowania z tytułu
zawartej umowy o zakazie konkurencji. Przywołując orzecznictwo Sądu
Najwyższego Sąd Okręgowy wskazał, że strony umowy o zakazie konkurencji
mogą przewidzieć i uzgodnić także sposób oraz okoliczności (przyczyny)
uzasadniające rozwiązanie tej umowy przed upływem terminu na jaki zostaje
zawarta, a w szczególności wzajemne relacje w razie ustania przyczyn
uzasadniających taki zakaz. Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy nie przestaje bowiem obowiązywać przed upływem terminu, na
jaki została zawarta nawet w razie ustania przyczyn uzasadniających taki
zakaz (art. 1012 § 2 k.p.c.), jeżeli strony nie wprowadziły stosownych
klauzul umownych legitymizujących wcześniejsze ustanie zakazu
konkurencji, np. w postaci umownie zastrzeżonego wypowiedzenia lub
odstąpienia od tej umowy. Bez wprowadzenia do umowy o zakazie konkurencji
stosownej klauzuli umożliwiającej wcześniejsze jej rozwiązanie, nie jest
dopuszczalne jednostronne zerwanie takiej umowy i to nawet w sytuacji,
gdy pracodawca nie obawia się skutków konkurencji ze strony byłego
pracownika, który przestrzega wiążącego go zakazu, co wiąże się z
obowiązkiem wypłaty przez byłego pracodawcę uzgodnionego odszkodowania.
Ponieważ strony nie uzgodniły w umowie o zakazie konkurencji innych niż
ustawowa przyczyn ustania zakazu konkurencji, oznacza to, iż nie
wystąpiły - podlegające ocenie sądowej - przesłanki uchylenia się
pracodawcy od powinności zapłaty odszkodowania. Powództwo należało
uwzględnić w części odnoszącej się do roszczeń wymagalnych.
Wyrok ten został zaskarżony przez pozwanego apelacją w części
uwzględniającej powództwo. Skarżący zarzucił naruszenie art. 1012 w
związku z art. 1011 k.p. przez uznanie, iż oświadczenie pracodawcy w
przedmiocie rozwiązania umowy o zakazie konkurencji nie mogło wywołać
zamierzonego skutku w postaci ustania obowiązku zapłaty umówionego
odszkodowania. Zarzucono też naruszenie przepisów postępowania.
W uzasadnieniu pozwany wskazał, że należy mieć na względzie, że zgodnie z
art. 1012 § 1 k.p. umowę o zakazie konkurencji zawiera się wówczas, gdy
szczególnie ważne informacje jakie posiada pracownik wykraczają poza
zakres pojęcia tajemnicy przedsiębiorstwa, zdefiniowanego w ustawie z 16
kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Ochrona, której
udzielała spółce ta ustawa była wystarczająca z punktu widzenia
ewentualnego zagrożenia jej interesów ze strony powoda jako dyrektora
pionu, co w połączeniu z obowiązkiem przestrzegania tajemnicy państwowej,
służbowej i przedsiębiorstwa prowadzi do wniosku, że zawarcie z powodem
umowy o zakazie konkurencji było niezasadne. Stanowiło też odstępstwo od
ogólnie stosowanej reguły, że umowy o z zakazie konkurencji są zawierane
tylko z członkami zarządu spółki.
W dalszej kolejności skarżący podniósł, przywołując orzecznictwo Sądu
Najwyższego, że co do zasady zamieszczenie w umowie o zakazie konkurencji
warunku rozwiązującego w postaci ustania przyczyny uzasadniającej zakaz
konkurencji jest dopuszczalne. Tak też strony ułożyły się w § 4 ust. 2
umowy o zakazie konkurencji, co skutkowało wygaśnięciem umowy. Przyjęcie
innej interpretacji byłoby sprzeczne z wolą stron zapisaną w umowie.
Należy też mieć na względzie, że umowa była wzajemna, co oznacza, że
zwolnienie powoda z konieczności powstrzymywania się od działalności
konkurencyjnej zwalnia stronę pozwaną z konieczności zapłaty
odszkodowania. Jest to tym bardziej uzasadnione, że zakaz konkurencji ma
znaczenie tylko dla pracodawcy, a pracownik nie może kwestionować oceny
tegoż pracodawcy, że nie obawiając się już konkurencji ze strony byłego
pracownika zwalnia go z obowiązku jego przestrzegania.
Rozpoznając sprawę Sąd Apelacyjny zdecydował uzupełnić postępowanie
dowodowe poprzez przesłuchanie byłego prezesa zarządu pozwanej spółki
Stanisława J., który zawierał z powodem umowę o zakazie konkurencji na
okoliczność zamiaru stron zawartego w § 4 tej umowy. Świadek zeznał, że
według jego oceny umowa nie przewidywała możliwości jej wcześniejszego
ustania (tj. przed upływem roku od daty ustania stosunku pracy stron) z
przyczyn leżących po stronie spółki.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 16
kwietnia 2008 r. uwzględnił apelację pozwanego i zmienił zaskarżony wyrok
oddalając powództwo.
W uzasadnieniu Sąd drugiej instancji stwierdził, że akceptuje ustalenia
faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy. Należy zatem przyjąć, że w
umowie o zakazie konkurencji zawartej 18 sierpnia 2003 r. strony
ustaliły, że umówiony zakaz przestanie obowiązywać przed upływem terminu
tylko w razie ustania przyczyn, dla których został ustanowiony. Wówczas
pracodawca powiadomi na piśmie powoda o ustaniu przyczyn uzasadniających
zakaz konkurencji i umowa wygasa. Zawiadomienie takie powód odebrał 22
września 2006 r., niemal równocześnie z wypowiedzeniem umowy o pracę.
Należy zatem przyjąć, że pozwanej spółce zależało na tym, aby umowa o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy już nie obowiązywała.
Odpowiadając na pytanie, czy umowa stron dopuszczała taką możliwość i to
zgodnie z prawem, Sąd Apelacyjny uznał, dokonując analizy treści umowy o
zakazie konkurencji i opierając się na analizie jej literalnej treści, że
w § 4 ust. 2 umowy strony, przewidując możliwość złożenia przez spółkę
oświadczenia woli o ustaniu przyczyn, dla których ją zawarto, z
konsekwencją polegającą na wygaśnięciu umowy, zawarły warunek
rozwiązujący umowę o zakazie konkurencji przed upływem terminu na jaki
umowa została zawarta, co pozostaje w zgodności z art. 89 k.c. w związku
z art. 300 k.p. Nie jest to zatem jednostronne oświadczenie woli
pracodawcy zmierzające do spowodowania ustania obowiązywania umowy i
uwolnienia się od obowiązku zapłaty odszkodowania, które byłoby prawnie
niedopuszczalne.
Powód zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną w całości wnosząc o zmianę
zaskarżonego wyroku w całości poprzez zasądzenie na jego rzecz kwoty
125.008,74 zł. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie prawa
materialnego:
- art. 101 2 § 2 k.p. w związku z art. 65 § 2 k.c. poprzez uznanie, że
pracodawca aby rozwiązać umowę o zakazie konkurencji nie musi wykazywać
przyczyny rozwiązania tej umowy a wystarczy jedynie sama informacja o
wystąpieniu przyczyny uzasadniającej ustanie zakazu konkurencji,
- art. 89 k.c. w związku z 300 k.p. i w związku z art. 101 2 § 2 k.p.
poprzez niezastosowanie wprost art. 1012 § 2 k.p. pomijając przyczyny
ustawowe ustania zakazu konkurencji i stosując regulacje Kodeksu
cywilnego dotyczących warunku,
- zarzut naruszenia art. 38 k.c. i § 19 Statutu pozwanej spółki poprzez
brak uznania niewłaściwej reprezentacji pozwanej Spółki przy składaniu
oświadczenia woli o zaistnieniu przyczyn uzasadniających ustanie zakazu
konkurencji.
W uzasadnieniu skarżący zwrócił uwagę, że nie sposób zgodzić się ze
stanowiskiem Sądu Apelacyjnego, że okoliczność, od zaistnienia której
strony uzależniły rozwiązanie umowy o zakazie konkurencji, nie podlega
badaniu czy weryfikacji, gdyż w takim przypadku zapis umowny dotyczący
warunku, jako zależny wyłącznie od woli jednej ze stron, byłby nieważny.
Jeżeli bowiem nie byłoby możliwości zweryfikowania wystąpienia
okoliczności przewidzianych przez strony, a podlegających ocenie byłego
pracodawcy, to wówczas informacja o wystąpieniu tych przyczyn jest w
istocie równoległa z oświadczeniem woli o rozwiązaniu umowy. Nawiązując
do orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącego instytucji warunku skarżący
podniósł, że nie może być warunkiem zdarzenie objęte treścią zobowiązania
dłużnika, którego spełnienie jest całkowicie zależne od jego woli.
Skarżący podkreślił także, że umowa o zakazie konkurencji ma charakter
dwustronnie zobowiązujący i nie można zgodzić się ze stanowiskiem, że
tylko pracodawca jest zainteresowany w jej utrzymaniu lub rozwiązaniu.
Przywołując orzecznictwo Sądu Najwyższego skarżący zwrócił uwagę, że
nieważne jest zastrzeżenie w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy prawa odstąpienia pracodawcy od zawartej umowy bez
określenia terminu do wykonania tego prawa, konieczne jest zatem podanie
przez pracodawcę przyczyn uzasadniających rozwiązanie umowy o zakazie
konkurencji, co w omawianej sprawie nie miało miejsca.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany wniósł o jej oddalenie.
Odnosząc się do zarzutów skargi podniósł, że umowa o zakazie konkurencji
jest umową wzajemną, której podstawową cechą jest zobowiązanie się obu
stron w ten sposób, ze świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem
świadczenia drugiej, nie ma przeszkód prawnych do takiego ukształtowania
postanowień umowy o zakazie konkurencji, które świadczenia pracodawcy
będą uzależniać od związania pracownika klauzulą konkurencyjną Tak też
postanowiły strony w umowie z dnia 18 sierpnia 2003 r., wiążąc obowiązek
wypłaty odszkodowania z okresem trwania zakazu konkurencji i
stwierdzając, że zakaz konkurencji przestaje obowiązywać przed upływem 12
miesięcznego terminu od ustania stosunku pracy, tylko w razie ustania
przyczyn uzasadniających taki zakaz. W takim przypadku pracodawca
zobowiązany był powiadomić pracownika na piśmie o ustaniu tych przyczyn,
czego dokonał pismem z dnia 21 września 2006 r.
Odnosząc się natomiast do zarzutu naruszenia art. 38 Kodeksu cywilnego i
§ 19 Statutu pozwanej Spółki poprzez brak uznania niewłaściwej
reprezentacji pozwanej Spółki przy składaniu oświadczenia woli o
zaistnieniu przyczyn uzasadniających ustanie zakazu konkurencji, strona
pozwana podnosi, ze wbrew twierdzeniom strony powodowej Regulamin Zarządu
obowiązujący w dniu 21 września 2006 r. nie wymagał podjęcia przez zarząd
Spółki uchwały, która upoważniałby Prezesa Spółki do złożenia
oświadczenia woli o ustaniu przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji.
Czynności takiej mógł dokonać prezes zarządu jako osoba dokonująca
czynności z zakresu prawa pracy (zgodnie z § 9 Regulaminu zarządu).
Stosownie do Regulaminu zarządu zgoda potrzebna byłaby tylko w przypadku
nawiązania lub rozwiązania umowy o pracę z osobami na stanowiskach
dyrektorskich. Czynności te należy odróżnić od kwestii odstąpienia od
umowy o zakazie konkurencji.

Uzasadnienie prawne

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na etapie postępowania kasacyjnego spór sprowadza się w pierwszym rzędzie
do kwestii znaczenia prawnego klauzuli zawartej w § 4 ust. 2 umowy o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy oraz konsekwencji prawnych
podjęcia przez pracodawcę działań w niej przewidzianych. Według § 4 ust.
2 tej zawartej przez strony umowy zakaz przestaje obowiązywać przed
upływem uzgodnionego przez strony terminu tylko w razie ustania
okoliczności uzasadniających taki zakaz. W takim przypadku pracodawca
pisemnie powiadomi pracownika o ustaniu przyczyn uzasadniających zakaz,
co doprowadzi do wygaśnięcia umowy. Strona powodowa nie kwestionuje
dopuszczalności zamieszczenia w umowie wymienionej klauzuli, inaczej
jednak ocenia przesłanki dopuszczalności skorzystania z tej klauzuli oraz
skutki działań strony pozwanej.
Skarżący wychodzi z trafnego założenia, że strony w granicach
wyznaczonych przez przepisy prawa mogą swobodnie kształtować jej treść.
Należy uznać, że zamieszczenie w umowie o zakazie konkurencji klauzuli §
4 ust. 2 nie narusza przepisów prawa o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy (art. 101 2 k.p.).
Nie jest natomiast trafne stanowisko skarżącego, że dla rozwiązania umowy
o zakazie konkurencji pozwany jest obowiązany do wykazania, że ustały
przyczyny uzasadniające zakaz konkurencji. Z konstrukcji klauzuli wynika,
że to pracodawca dokonuje oceny, czy ustały przyczyny uzasadniające
zakaz. Jeżeli dokona takiej oceny, powinien o tym powiadomić pracownika
(powoda). Jest to zgodne z przesłankami zawarcia umowy, którymi są
dokonana przez pracodawcę ocena, że pracownik ma dostęp do szczególnie
ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na
szkodę. W orzecznictwie Sądu Najwyższego jest utrwalone stanowisko, iż
dokonanie takiej oceny należy do pracodawcy i że ocena ta nie podlega
kontroli sądowej. Przyjmuje się, iż wskazane w art. 1012 § 1 k.p. warunki
określające przedmiot klauzuli konkurencyjnej nie podlegają ocenie na
podstawie kryteriów obiektywnych, lecz zależą od subiektywnego
przekonania pracodawcy, ważącego własny interes przy formułowaniu zakazu.
To pracodawca uznaje, czy wykorzystanie u konkurencji nabytej przez
pracownika wiedzy mogłoby narazić go na szkodę (por. orzeczenia Sądu
Najwyższego: z dnia 14 maja 1998 r., I PKN 121/98, OSNAPiUS 1999 nr 10,
poz. 342, z dnia 17 listopada 1999 r., I PKN 358/99, OSNAPiUS 2001 nr 7,
poz. 217, z dnia 17 grudnia 2001 r., I PKN 742/00, OSNP 2003 nr 24, poz.
588 i z dnia 18 kwietnia 2007 r., I PK 361/06, OSNP 2008/9-10/130). Dążąc
do zawarcia umowy o zakazie konkurencji pracodawca chroni bowiem swoje
interesy oparte na przekonaniu, że pracownik ma dostęp do informacji,
które pracodawca uważa za szczególne ważne, ponieważ ich ujawnienie
mogłoby narazić go na szkodę, nawet jeśli ocena taka nie ma obiektywnego
uzasadnienia, gdy okazuje się, że pracownik nie miał lub nie ma dostępu
do tego rodzaju istotnych informacji, bądź wykorzystanie nabytej przez
niego wiedzy nie narażało pracodawcy na szkodę (por. uzasadnienie wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2005 r., II PK 258/04, OSNP 2005 nr
22, poz. 356).
Analogicznie należy uznać, że pracodawca samodzielnie ocenia, czy ustały
okoliczności uzasadniające zakaz konkurencji. Ocena ta nie podlega
kontroli sądowej.
Skarżący zarzuca, iż w rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny nietrafnie
przyjął, że należy odwołać się do przepisów kodeksu cywilnego, a ponadto,
że § 4 ust. 2 klauzuli konkurencyjnej stanowi warunek w rozumieniu art.
89 k.c. i w konsekwencji, iż doszło na tej podstawie do rozwiązania
umowy. Tego pierwszego zarzutu skarżący nie uzasadnił w skardze,
poprzestając na zarzucie niezastosowania art. 1012 § 2 k.p. Zarzut ten
jest nietrafny. Art. 1012 § 2 k.p. stanowi, że zakaz konkurencji
przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta
umowa przewidziana w tym przepisie, w razie ustania przyczyn
uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku
wypłaty odszkodowania. W orzecznictwie przyjęto, iż ustanie przyczyn
uzasadniających zakaz nie powoduje rozwiązania umowy, a pociąga za sobą
jedynie ten skutek, że pracownik zostaje zwolniony z zakazu. Ustanie
przyczyn uzasadniających zakaz może dotyczyć całej działalności objętej
zakazem lub jej części. Niezależnie od tego były pracodawca nie może
uwolnić się od zobowiązania zapłaty odszkodowania twierdząc, że byłego
pracownika przestał obowiązywać zakaz konkurencji. Negowałoby to sens
zawierania umowy na czas określony. Strony umowy szacują, jak długo zakaz
może być aktualny, a jeżeli były pracodawca zgodzi się na zbyt długi
okres, to ponosi tego konsekwencje. Sąd Najwyższy w tezie wyroku z dnia
28 marca 2002 r., I PKN 6/01 (OSNP 2004, nr 5, poz. 84), stwierdził, że
przepis art. 495 § 1 k.c. nie ma zastosowania do umowy o zakazie
konkurencji uregulowanej w art. 1012 k.p. i nie może stanowić podstawy
prawnej dla zwolnienia się pracodawcy z obowiązku wypłaty byłemu
pracownikowi odszkodowania także wtedy, gdy ustały przyczyny
uzasadniające taki zakaz. Również w wyroku z dnia 3 lutego 2002 r., I PKN
873/00 (OSNP 2004, nr 4, poz. 59) stwierdzono, że wystąpienie
okoliczności uzasadniających wygaśnięcie zakazu konkurencji (art. 1012 §
2) nie wyłącza obowiązku zapłaty pracownikowi odszkodowania.
W rozpoznawanej sprawie przedmiotem sporu jest rozwiązanie umowy o
zakazie konkurencji. W piśmiennictwie i orzecznictwie przyjęto, iż
okolicznością zwalniającą z wykonywania obowiązku z umowy o zakazie
konkurencji jest zaistnienie zastrzeżonego w umowie warunku
(rozwiązującego), co nie jest sprzeczne z zasadami prawa pracy (por.
wyroki z dnia 12 lutego 2004 r., I PK 398/03, OSNP 2005/1/5 i z dnia 8
sierpnia 2007 r., II PK 45/07, OSNP 2008/19-20/283). Sąd Najwyższy w
składzie orzekającym podziela stanowisko skarżącego, że klauzula § 4 ust.
2 umowy o zakazie konkurencji nie stanowi sformułowania warunku, gdyż
zdarzenie przyszłe wskazane w tej klauzuli zależy od oceny i woli
podmiotu będącego stroną umowy. Klauzula ta formułuje natomiast
zastrzeżone umownie prawo odstąpienia od umowy (art. 395 § 1 k.c. w
związku z art. 300 k.p.).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że zamierzając
osiągnąć skutek w postaci zwolnienia z obowiązku wypłaty odszkodowania
pracodawca musi zawrzeć z byłym pracownikiem stosowne porozumienie
rozwiązujące umowę o zakazie konkurencji. Strony mogą także w umowie o
zakazie konkurencji przewidzieć możliwość jej rozwiązania przed upływem
terminu, na jaki umowa została zawarta, na przykład w drodze
wypowiedzenia albo w razie ziszczenia się warunku rozwiązującego (art. 89
k.c. w związku z art. 300 k.p.), przykładowo przez zawarcie w umowie
postanowienia, że zwolnienie pracownika z zakazu konkurencji, spowodowane
ustaniem przyczyn uzasadniających taki zakaz, wywoła skutek w postaci
wygaśnięcia umowy lub wreszcie przez zobowiązanie się pracodawcy do
wypłaty odszkodowania pod pewnymi warunkami. Do umowy o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy może również zostać wprowadzone
prawo odstąpienia od niej (art. 395 k.c.), o ile nie pozostaje to w
sprzeczności z zasadami prawa pracy (art. 300 k.p.). Zgodnie a art. 395 §
1 k.c. można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w
ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa
się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Podstawowy element
konstrukcyjny prawa odstąpienia od umowy stanowi określenie terminu w
ciągu którego prawo do może zostać wykonane. W wyroku z 8 lutego 2007 r.
(II PK 159/06, OSNP 2008, nr 7-8, poz. 91) Sąd Najwyższy stwierdził, że
zastrzeżenie dla pracodawcy prawa odstąpienia w umowie o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy, bez określenia terminu wykonania
tego prawa, jest nieważne. Stosownie do § 4 ust. 2 umowy o zakazie
konkurencji "Zakaz konkurencji przestaje obowiązywać przed upływem
terminu, o którym mowa w § 1 umowy tylko w razie ustania przyczyn
uzasadniających taki zakaz. W takim przypadku Pracodawca pisemnie
powiadomi pracownika o ustaniu przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji
i umowa wygasa". Według § 1 umowy, do którego odsyła cytowany § 4 ust. 2
pracownik zobowiązuje się do nieprowadzenia działalności konkurencyjnej
wobec pracodawcy w czasie trwania stosunku pracy oraz po ustaniu stosunku
pracy, począwszy od dnia następnego po rozwiązaniu umowy, do upływu
pełnych 12 miesięcy. Zdaniem Sądu Najwyższego nie ma przeszkód, by
oznaczony termin w rozumieniu art. 395 § 1 k.c. pokrywał się z czasem
trwania zakazu konkurencji. Termin ten nie musi również zostać wyrażony
wprost w postanowieniu umowy wprowadzającym prawo odstąpienia, a jego
oznaczenie może polegać na odesłaniu do innego postanowienia umowy o
zakazie konkurencji. W doktrynie wskazuje się, że ustawa wprowadza
określone wymagania dotyczące treści zastrzeżenia prawa odstąpienia
obwarowane sankcją nieważności - oznaczenie terminu, w czasie którego
będzie możliwe skorzystanie z tego prawa, oraz określenie, czy prawo to
przysługuje obu stronom umowy, czy tylko jednej, a jeśli tak, to której.
Nie jest natomiast wymagane żadne uzasadnienie odstąpienia, uprawniony ma
pełną swobodę w wykonaniu tego prawa, chyba, że strony dodatkowo
zastrzegły określony warunek zawieszający.
Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 38 k.c. i § 19 Statutu pozwanej
spółki poprzez brak uznania niewłaściwej reprezentacji pozwanej Spółki
przy składaniu oświadczenia woli o zaistnieniu przyczyn uzasadniających
ustanie zakazu konkurencji należy stwierdzić, że nie jest on trafny. W
świetle powyższych rozważań trzeba podkreślić, że oświadczenie prezesa,
odmiennie, niż ocenia je skarżący, nie dotyczy rozwiązania umowy o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Jest to natomiast
oświadczenie przewidziane przez strony w umowie. Jego złożenie, wpływając
na wzajemne zobowiązania stron, nie zmienia jednakże treści umowy
zawartej przez strony. Należy zatem przyjąć, że złożenie takiego
oświadczenia nie przekracza granic zwykłego zarządu i mogło zostać
skutecznie złożone przez prezesa zarządu spółki.
Z przytoczonych motywów należało orzec jak w sentencji.





Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 2 września 2009 r.

II PK 206/08

Dopuszczalne jest wcześniejsze ustanie umowy o zakazie konkurencji po
ustaniu stosunku pracy na skutek umówienia się stron w sprawie
odstąpienia od umowy lub warunku rozwiązującego.
LEX nr 523529
523529
Dz.U.1998.21.94: art. 101(2)

Nie można zasadnie przyjmować, że umowa o zakazie konkurencji jest umową
z zakresu prawa pracy i wszelkie jej postanowienia mniej korzystne dla
pracownika, niż zapewnia KP, są z mocy samego prawa nieważne.
M.P.Pr. 2010/4/198
570344
Dz.U.1998.21.94: art. 101(1)


Skład orzekający

Przewodniczący: Sędzia SN Jerzy Kuźniar.
Sędziowie SN: Bogusław Cudowski (sprawozdawca), Zbigniew Hajn.

Sentencja

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Tadeusza K. przeciwko
Przedsiębiorstwu Eksploatacji Rurociągów Naftowych P. S.A. o
odszkodowanie z umowy o zakazie konkurencji, po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 2 września 2009 r., skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 17 stycznia 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego Sądowi Apelacyjnemu.

Uzasadnienie faktyczne

Sąd Okręgowy, Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 28
września 2007 r. zasądził od pozwanego Przedsiębiorstwa Eksploatacji
Rurociągów Naftowych "P." S.A. na rzecz powoda T.K. odszkodowanie z
tytułu umowy o zakazie konkurencji w 10 ratach: jedna rata w kwocie
14.27,43 zł oraz 9 rat po 14.727,43 zł każda z nich, z ustawowymi
odsetkami, umorzył postępowanie w zakresie roszczenia o uznanie za
bezskuteczne oświadczenia o rozwiązaniu umowy o zakazie konkurencji, a w
pozostałej części powództwo oddalił.
Sąd podniósł, że T.K. wniósł o uznanie za bezskuteczne oświadczenia
Przedsiębiorstwa Eksploatacji Rurociągów Naftowych "P." S.A. - o
rozwiązaniu umowy o zakazie konkurencji lub o zasądzenie na jego rzecz od
pozwanego kwoty 120.000 zł tytułem odszkodowania wraz z ustawowymi
odsetkami od dnia wniesienia pozwu. W uzasadnieniu swego żądania powód
wskazał, iż w okresie zatrudnienia w pozwanej Spółce, w dniu 18 sierpnia
2003 r. strony zawarły umowę o zakazie konkurencji, na mocy której powód
zobowiązany został do powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej
po ustaniu stosunku pracy. Zawarcie przedmiotowej umowy pracodawca
uzasadnił faktem, iż powód zajmujący stanowisko Dyrektora miał dostęp do
wszystkich ważnych informacji, w tym stanowiących tajemnicę pracodawcy,
których ujawnienie mogłoby narazić go na szkodę. Z uwagi na szczególna
pozycję pozwanej Spółki na rynku polskim o charakterze strategicznym dla
interesów Państwa Polskiego, w ocenie powoda, zawarcie umowy o zakazie
konkurencji było uzasadnione i konieczne. W § 4 ust. 2 umowy, strony
przewidziały możliwość jej rozwiązania pod warunkiem, iż ustaną przyczyny
uzasadniające istnienie zakazu konkurencji.
W dniu 22 września 2006 r. powód otrzymał od pozwanego pracodawcy na
piśmie zawiadomienie o ustaniu przyczyn uzasadniających zakaz
konkurencji. W zawiadomieniu wskazano, iż ustanie przyczyn
uzasadniających zakaz konkurencji wynika z działań restrukturyzacyjnych
podjętych przez PERN "P." S.A., a niniejsze zawiadomienie - stosownie do
§ 4 umowy o zakazie konkurencji - skutkuje wygaśnięciem umowy.
Zdaniem Sądu Okręgowego, zawarta między stronami umowa o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy, znajdowała swe merytoryczne
uzasadnienie, albowiem powód miał dostęp do szczególnie ważnych
informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pozwanego na szkodę. Powód
jako pracownik zajmujący stanowisko początkowo pełnomocnika zarządu ds.
bezpieczeństwa, następnie dyrektora ds. administracji, zarządzający
działem organizacji, działem administracyjno-gospodarczym, jednostkami
straży pożarnej, działem bezpieczeństwa technicznego i ochrony
środowiska, służbą ochrony oraz uczestniczący w posiedzeniach zarządu
spółki, na których m.in. sporządzano projekty umów z kontrahentami,
uzgadniano warunki tych umów, omawiano strategię negocjacyjną
przedsiębiorstwa, jej kierunki, a także sposób i warunki bezpiecznego
przysłania paliw, niewątpliwie posiadał wiedzę na temat istotnych
zagadnień dotyczących w szczególności działalności handlowej Spółki, jej
kontrahentów i organizacji pracy.
W ocenie sądu powód miał bez wątpienia dostęp do szczególnie ważnych
informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa. Tymczasem pozwany nie
przedstawił jednoznacznych dowodów pozwalających na uznanie, iż powód nie
miał wglądu do takich informacji, których ujawnienie narażałoby
pracodawcę na szkodę.
Niezależnie jednak od ustalenia, czy pozwany pracodawca zawierając umowę
o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy zasadnie przyjął, iż
powód miał lub dostęp do szczególnie ważnych informacji zdaniem Sądu
Okręgowego oświadczenie pozwanego pracodawcy w przedmiocie rozwiązania
umowy o zakazie konkurencji nie mogło wywołać swego zamierzonego
rozwiązującego skutku, tym bardziej "niweczącego zobowiązanie" do wypłaty
powodowi umówionego odszkodowania z tytułu zawartej umowy o zakazie
konkurencji.
U podstaw tego poglądu spoczywa ugruntowane w orzecznictwie Sądu
Najwyższego stanowisko, iż błąd pracodawcy co do tego, że pracownik miał
dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby
narazić pracodawcę na szkodę, co uzasadniało zawarcie umowy o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy, nie stanowi podstawy do uchylenia
się od skutków prawnych umowy, ani do jednostronnego jej rozwiązania
przez pracodawcę (wyrok Sądu Najwyższego z 13 kwietnia 2005 r., II PK
258/04, OSNP z 2005 r. Nr 22, poz. 356).
Sąd Okręgowy podkreślił ponadto, iż samo ustanie zakazu konkurencji nie
przesądza o automatycznym ustaniu skutków prawnych klauzuli
konkurencyjnej (jako umowy wzajemnej) w zakresie obowiązku zapłaty przez
pracodawcę umówionego odszkodowania pracownikowi. Niewykonanie
zobowiązania przez jedną ze stron nie może bowiem prowadzić do
wygaśnięcia zobowiązania w ogóle (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca
2000 r., I PKN 731/99, OSNAPiUS 2002 r. Nr 2, poz. 41). Były pracodawca
nie może zatem zwolnić się z obowiązku zapłaty odszkodowania twierdząc,
iż byłego pracownika przestał obowiązywać zakaz konkurencji.
Sąd Okręgowy zaznaczył też, że strony nie uzgodniły w umowie o zakazie
konkurencji innych niż ustawowa przyczyna ustania zakazu konkurencji. Z
treści postanowienia § 4 umowy o zakazie konkurencji zawartej między
stronami w dniu 18 sierpnia 2003 r. wynika bowiem, iż "zakaz konkurencji
przestanie obowiązywać przed upływem terminu, o którym mowa § 1 umowy
tylko w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz. W takim
przypadku pracodawca pisemnie powiadomi pracownika o ustaniu przyczyn
uzasadniających zakaz konkurencji i umowa wygasa".
Z przytoczonego postanowienia wynika również, iż strony nie wprowadziły
okoliczności (zastrzeżeń umownych), które pozwoliłyby na uwolnienie się
pracodawcy od obowiązku wypłaty odszkodowania, w sytuacji, gdy zawarty w
klauzuli konkurencyjnej zakaz utracił znaczenie, takich jak chociażby
umowne prawo odstąpienia, możliwość wypowiedzenia klauzuli konkurencyjnej
lub zobowiązania się pracodawcy wypłaty odszkodowania pod pewnymi
warunkami. Oznacza to, iż nie wystąpiły - podlegające ocenie sądowej -
przesłanki uchylenia się pracodawcy od obowiązku zapłaty odszkodowania.
Konkludując Sąd Okręgowy przyjął, że jednostronne oświadczeni pozwanego
pracodawcy o rozwiązaniu zawartej pomiędzy stronami umowy i zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie odniosło swego celu i tym samym
nie zwalniało pozwanego pracodawcy od obowiązku wypłaty odszkodowania w
okresie i wysokości wskazanej w umowie o zakazie prowadzenia działalności
konkurencyjnej.
Wyrokiem z dnia 17 stycznia 2008 r. Sąd Apelacyjny, Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację pozwanego Przedsiębiorstwa
eksploatacji Rurociągów Naftowych "P." S.A.
W odniesieniu do oświadczenia pracodawcy o ustaniu przyczyn
uzasadniających zakaz konkurencji sąd stwierdził, że czynność ta, sama
przez się, nie spowodowała wygaśnięcia umowy o zakazie konkurencji.
Sąd Apelacyjny przyznał, że zamieszczenie w umowie tego rodzaju warunku
rozwiązującego w postaci ustania przyczyny uzasadniającej zakaz
konkurencji nie jest zabronione, bo nie jest sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego (wyrok Sądu Najwyższego z 12 listopada 2001 r. I PK
398/03 OSNP z 2005 r. Nr 1, poz. 5), ale strony takiej umowy powinny
uzgodnić, jakie to przyczyny będą stanowić o rozwiązaniu tej umowy przed
upływem terminu, na jaki zostaje zawarta, czyli określić umownie
przesłanki rozwiązania tej umowy, które można by skontrolować pod
względem prawnym.
Umowa o zakazie konkurencji zawarta między stronami nie precyzuje
przyczyn, których ustanie spowoduje możliwość rozwiązania przez
pracodawcę tej umowy, tylko posługuje się pojęciem ustawowym zawartym w
art. 101 § 2 k.p., zgodnie z którym zakaz konkurencji przestaje
obowiązywać przez upływem terminu, na jaki została zawarta umowa
przewidziana w tym przepisie, w razie ustanie przyczyn uzasadniających
taki zakaz. W ocenie sądu oznacza to, że powód, jako były pracownik, mógł
dokonać wyboru między podjęciem dotąd zakazanej działalności i łączącą
się z tym utratą prawa do odszkodowania, a niepodjęciem tej
konkurencyjnej działalności i pobieraniem odszkodowania. Natomiast były
pracodawca nie może uwolnić się od zobowiązania zapłaty odszkodowania,
twierdząc, że zakaz konkurencji przestał obowiązywać wobec tego byłego
pracownika.
Sąd Apelacyjny podzielił kierunek orzecznictwa Sądu Najwyższego, zgodnie
z którym ustanie obowiązywania zakazu konkurencji dotyczy tylko
zobowiązania, jakie przyjął na siebie pracownik w umowie o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy, a nie zobowiązania pracodawcy do
wypłaty odszkodowania. W ocenie sądu w przeciwnym wypadku, czyli w razie
możliwości uwolnienia się pracodawcy od wypłaty odszkodowania tylko na
podstawie jego oświadczenia, że przestaje pracownika obowiązywać zakaz
konkurencji, istota i sens takiej umowy byłyby bezprzedmiotowe.
Sąd Apelacyjny wskazał, że w przedmiocie wskazanej przez stronę pozwaną
okoliczności uzasadniającej, ustanie zakazu konkurencji, a mianowicie
"restrukturyzacji Spółki" należy stwierdzić, że jest ona ogólnikowa, a
wręcz enigmatyczna w powiązaniu z przedmiotem działalności
konkurencyjnej, której zakaz został określony dla powoda w umowie z 18
sierpnia 2003 r. Mając powyższe na uwadze sąd stwierdził, że nie można
uznać takiej przyczyny za uzasadnioną podstawę zwolnienia strony pozwanej
od powinności zapłaty odszkodowania na rzecz powoda.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł pozwany, zaskarżając go w
całości oraz wnosząc o jego zmianę w całości przez oddalenie powództwa w
całości albo ewentualnie przez przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Skarga kasacyjna została oparta na zarzucie naruszenia przepisów prawa
materialnego, a mianowicie art. 1012 w związku z art. 1011 k.p. oraz w
związku art. 65 k.c., przez przyjęcie, że:
- oświadczenie pozwanego pracodawcy w przedmiocie ustania zakazu
konkurencji - pomimo zawarcia w umowie klauzuli o możliwości
wcześniejszego ustania zakazu konkurencji - nie spowodowało wygaśnięcia
umowy o zakazie konkurencji, a tym samym nie spowodowało ustania
obowiązku pracodawcy do wypłaty powodowi umówionego odszkodowania z
tytułu zawartej umowy o zakazie konkurencji,
- strony nie wprowadziły do umowy o zakazie konkurencji klauzuli
(zastrzeżeń umownych), które w sytuacji wcześniejszego ustania zakazu
konkurencji powodowały wygaśnięcie zobowiązań obu stron umowy, tj.
pracownika do nie podejmowania działalności konkurencyjnej, a pracodawcy
do wypłaty odszkodowania.
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania został uzasadniony
występowaniem w sprawie dwóch zagadnień prawnych, sprowadzających się do
odpowiedzi na następujące pytania:
- czy w przypadku zastrzeżenia przez strony umowy o zakazie konkurencji
klauzuli przewidującej, że w przypadku ustania przesłanek uzasadniających
zakaz konkurencji "umowa wygasa po uprzednim powiadomieniu na piśmie
pracownika przez pracodawcę o ustaniu przesłanek uzasadniających zakaz
konkurencji", dokonanie powiadomienia pracownika przez pracodawcę o
ustaniu przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji skutkuje wygaśnięciem
obowiązków obu stron wynikających z zawartej umowy (tj. pracownika do nie
podejmowania działalności, a pracodawcy do wypłaty odszkodowania)?;
- czy w przypadku zastrzeżenia przez strony umowy o zakazie konkurencji
klauzuli przewidującej, że w przypadku ustania przesłanek uzasadniających
zakaz konkurencji "umowa wygasa po uprzednim powiadomieniu na piśmie
pracownika przez pracodawcę o ustaniu przesłanek uzasadniających zakaz
konkurencji", pracodawca zobowiązany jest podać w piśmie kierowanym do
pracownika przyczyny, które spowodowały ustanie zakazu konkurencji, czy
też pracodawca zobowiązany jest jedynie do stwierdzenia, że przesłanki
uzasadniające zakaz konkurencji ustały?
Skarżący podkreślił, że rozstrzygnięcie powyższych zagadnień ma istotne
znaczenie, bowiem pracodawcy i pracownicy zawierając umowę o zakazie
konkurencji często wprowadzają do ich treści podobne klauzule, a w ocenie
strony pozwanej, dotychczasowe orzecznictwo, na którym oparły się sądu
obu instancji odnosi się do innych stanów faktycznych, a mianowicie do
sytuacji, gdy pracodawca - pomimo braku zapisów w umowie, które
przewidują możliwość wcześniejszego ustania zakazu konkurencji -
zwalniając pracownika z obowiązku zakazu konkurencji, jednocześnie uważa
się za zwolnionego z obowiązku wypłaty odszkodowania.
Skarżący podkreślił, że w przeciwieństwie do art. 101 2 § 2 k.p., który
wskazuje, iż w przypadku ustania przesłanek uzasadniających zakaz
konkurencji, zakaz konkurencji (a więc tylko zobowiązanie pracownika)
przestaje obowiązywać przed terminem, na jaki została zawarta umowa, w
przedmiotowej sprawie strony umowy o zakazie konkurencji wprowadziły do
umowy klauzulę, zgodnie z którą umowa o zakazie konkurencji wygasa po
ustaniu przesłanek uzasadniających zakaz konkurencji oraz powiadomieniu o
tym pracownika. Strony umowy postanowiły, iż w takim przypadku umowa
wygasa, a więc wygasają świadczenia obu stron. Na możliwość wprowadzenia
takiej klauzuli do umowy wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 sierpnia
2007 r. (II PK 45/07), w którym stwierdził, że nie ma żadnych przeszkód
prawnych do takiego ukształtowania postanowień umowy o zakazie
konkurencji, które świadczenie wzajemne pracodawcy będą uzależniać od
związania pracownika klauzulą konkurencyjną.
W ocenie skarżącego także istotnym zagadnieniem jest to, czy w
przedmiotowej sprawie pracodawca zobowiązany był podać w piśmie
kierowanym do pracownika przyczyny, które spowodowały ustanie zakazu
konkurencji, czy też pracodawca zobowiązany był jedynie do stwierdzenia,
że przesłanki uzasadniające zakaz konkurencji ustały. Zgodnie z zapisem 4
ust. 2 zd. 2 umowy o zakazie konkurencji - pracodawca miał jedynie
obowiązek powiadomić pracownika o ustaniu przyczyn zakazu konkurencji, a
nie miał obowiązku podawać okoliczności, które spowodowały, że te
przyczyny ustały. Tym się także różni ustalona przez strony klauzula,
dotycząca wcześniejszego ustania zakazu konkurencji od zapisu art. 1012 §
2 k.p., gdzie są wskazane ustawowe przesłanki wcześniejszego ustania
zakazu konkurencji.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący podniósł, że jak stwierdził Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z dnia 8 sierpnia 2007 r. (II PK
45/2007) umowa o zakazie konkurencji jest umową wzajemną, której
podstawową cechą jest zobowiązanie się obu stron w ten sposób, ze
świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. W
ocenie SN nie ma zatem przeszkód prawnych do takiego ukształtowania
postanowień umowy o zakazie konkurencji, które świadczenia pracodawcy
będą uzależniać od związania pracownika klauzulą konkurencyjną. Tak też,
zdaniem skarżącego, postanowiły strony w umowie z dnia 18 sierpnia 2003
r. Zgodnie z § 3 ust. 1 ww. umowy - pracownikowi przez okres trwania
zakazu konkurencji przysługuje odszkodowanie w wysokości 100 %
wynagrodzenia otrzymywanego w okresie 12 miesięcy trwania stosunku pracy.
Odszkodowanie powinno być wypłacane tylko w trakcie trwania zakazu
konkurencji. Zapis ten należy rozpatrywać łącznie z zapisem § 4 ust. 2
ww. umowy, zgodnie z którym zakaz konkurencji przestaje obowiązywać przed
upływem 12 miesięcznego terminu od ustania stosunku pracy, tylko w razie
ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz. W takim przypadku pracodawca
zobowiązany był powiadomić pracownika na piśmie o ustaniu tych przyczyn,
co skutkowało - zgodnie z literalnym brzmieniem zapisu umowy
zaakceptowanym przez obie strony - wygaśnięciem umowy.

Uzasadnienie prawne

Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Zasadniczym problemem niniejszej sprawy jest możliwość zakończenia
stosunku prawnego, wynikającego z zawartej klauzuli konkurencyjnej.
Należy w tym miejscu wyraźnie zaznaczyć, że w stanie faktycznym sprawy
wcześniejsze ustanie klauzuli konkurencyjnej nie było oparte na
przepisach kodeksu pracy, lecz na postanowieniach zawartej między
stronami umowy. Podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcia ma więc § 4 pkt
2 umowy o zakazie konkurencji, zawartej przez strony w dniu 18 sierpnia
2003 r. Stanowił on, iż zakaz konkurencji przestanie obowiązywać przed
upływem terminu, o którym mowa w § 1 umowy tylko w razie ustania przyczyn
uzasadniających taki zakaz. W takim przypadku Pracodawca pisemnie
powiadomi pracownika o ustaniu przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji
i umowa wygasa.
Sąd Apelacyjny odwołał się w uzasadnieniu do poglądów Sądu Najwyższego
polegających na przyjęciu, że ustanie zakazu konkurencji (art. 1012 § 2
k.p.) dotyczy tylko zobowiązania jakie przyjął na siebie pracownik, a nie
zobowiązania pracodawcy do wypłaty odszkodowania. Poglądy te są trafne
jedynie w przypadku ustania zakazu konkurencji w oparciu o przepis
kodeksu pracy. Nie mają zaś one decydującego znaczenia w sytuacji, kiedy
ustanie umowy (czy zakazu) jest uregulowane w umowie o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Sąd drugiej instancji nie
uzasadnił jednak w istocie dlaczego pracodawca nie może uwolnić się od
zobowiązania zapłaty odszkodowania. Sąd ten przyjmuje jedynie, że nie
jest zabronione zamieszczenie w umowie warunku rozwiązującego.
Ostatecznie Sąd Apelacyjny przyjmuje, że przedmiotowa umowa nie precyzuje
przyczyn, "których ustanie spowoduje możliwość rozwiązania przez
pracodawcę tej umowy".
W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie prawa materialnego, tj. art.
1012 w zw. z art. 1011 k.p. w zw. z art. 65 k.c. Jednak w uzasadnieniu
skargi (s. 7 i 9) skarżący wyraźnie odwołuje się do treści zawartej przez
strony umowy o zakazie konkurencji. Można na tej podstawie stwierdzić, że
choć nie zostało to wprost wyrażone, to został sformułowany w skardze
zarzut naruszenia postanowień umowy.
W związku z powyższym należy stwierdzić, że umowa o zakazie konkurencji
po ustaniu stosunku pracy jest umową z pogranicza prawa pracy i prawa
cywilnego (tak K. Jaśkowski, w: K. Jaśkowski, E. Maniewska: Kodeks Pracy.
Komentarz. Tom I, Warszawa 2007, s. 345 oraz M. Lewandowicz-Machnikowska:
Klauzula konkurencyjna w kodeksie pracy, Zakamycze 2004, s. 64). Nie
jest, co do zasady, kwestionowana możliwość stosowania do klauzuli
konkurencyjnej, poprzez art. 300 k.p., przepisów kodeksu cywilnego. Nie
można więc zasadnie przyjmować, jak czyni to powód w odpowiedzi na
skargę, że umowa o zakazie konkurencji jest umową z zakresu prawa pracy i
wszelkie jej postanowienia mniej korzystne dla pracownika niż zapewnia
kodeks pracy są z mocy samego prawa nieważne.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd o dopuszczalności
wprowadzenia do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy
prawa odstąpienia od niej (art. 395 k.c.), o ile nie pozostaje to w
sprzeczności z zasadami prawa pracy (art. 300 k.p.) - wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 26 lutego 2003 r., I PK 16/02, OSNP 2004, nr 14, poz.
239. Sąd Najwyższy dopuszcza również zastrzeżenie w klauzuli
konkurencyjnej warunku rozwiązującego (art. 89 k.c., w związku z art. 300
k.p. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2007 r., II PK 45/07, OSNP
2008, nr 19-20, poz. 283). Sąd Najwyższy stwierdził również, że
zamieszczenie takiego warunku nie jest sprzeczne z zasadami prawa pracy
(wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2004 r., I PK 398/03, OSNP 2004,
nr 4, poz. 59). Na tej podstawie należy przyjąć dopuszczalność
wcześniejszego ustania umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku
pracy na skutek umówienia się stron w sprawie odstąpienia od umowy lub
warunku rozwiązującego.
Z powyższych względów Sąd Apelacyjny powinien rozstrzygnąć, czy strony
dokonały ustaleń umownych w tym zakresie. Przede wszystkim decydują o tym
rozstrzygnięciu postanowienia umowy. Sąd Najwyższy był uprawniony do
rozważenia problemu wykładni treści umowy z uwagi na zarzut naruszenia
art. 65 k.c. Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego wykładnia oświadczenia
woli, w odróżnieniu od ustalenia jego treści, należy do kwestii prawnych
i dlatego podlega kontroli kasacyjnej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8
czerwca 200 r., V CKN 58/00, LEX 462959). Natomiast kwestia ustalenia
treści umowy należy do ustaleń faktycznych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia
3 lutego 2006 r., II PK 181/05). Sąd Apelacyjny powinien więc ustalić
treść umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy oraz dokonać
jej wykładni zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego.
Należy stwierdzić, że zamieszczenie w umowie o zakazie konkurencji po
ustaniu stosunku pracy § 4 pkt 2 nie narusza przepisów i zasad prawa
pracy. Zgodnie z art. 395 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. można więc
zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu
oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Warunkiem ważności
postanowienia o odstąpieniu od umowy jest oznaczenie terminu. W wyroku z
dnia 8 lutego 2007 r., II PK 159/06 Sąd Najwyższy stwierdza, że
zastrzeżenie dla pracodawcy prawa odstąpienia w umowie o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy, bez określenia terminu wykonania
tego prawa, jest nieważne (art. 395 § 1 k.c. w związku z art. 58 § 1 k.c.
i w związku z art. 300 k.p.). Przedmiotowa umowa nie stanowi w § 4 pkt 2
o warunku rozwiązującym. Należy przyjąć, że postanowienie to zawiera
prawo do odstąpienia od umowy, gdyż zdarzenie przyszłe zależy od oceny
jednej ze stron umowy. Natomiast oznaczenie terminu odstąpienia nie musi
być wyrażone wprost. Możliwe jest bowiem odesłanie do innego
postanowienia umowy.
Nie jest również trafne przyjęcie, że dla rozwiązania klauzuli
konkurencyjnej pracodawca jest obowiązany do wykazania, że ustały
przyczyny uzasadniające zakaz konkurencji. Pracodawca jest uprawniony do
dokonania takiej oceny, co zobowiązuje go do pisemnego powiadomienia
pracownika (§ 4 pkt 2 zdanie drugie umowy). Zdaniem Sądu Najwyższego
ocena ta nie podlega kontroli sądowej, gdyż zależy od subiektywnego
przekonania pracodawcy, ważącego własny interes przy formułowaniu zakazu
(tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 lutego 2009 r., II PK 223/08 oraz w
wyroku z dnia 12 lutego 2004 r., I PK 398/03, por też orzeczenia Sądu
Najwyższego z dnia 14 maja 1998 r., I PKN 121/98, OSNP 1999, nr 10, poz.
342, z dnia 17 listopada 1999, I PKN 358/99, OSNP 2001, nr 7, poz. 217, z
dnia 18 kwietnia 2007 r., I PK 361/06, OSNP 2008, nr 9-10, poz. 130). Tak
więc uzasadnienie odstąpienia od umowy nie jest konieczne, chyba iż
strony zastrzegłyby dodatkowy warunek zawieszający.
W tej sytuacji konieczne jest wnikliwe ustalenie treści zawartej umowy o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy oraz interpretacja jej § 4
pkt 2, zgodnie z powyższymi ustaleniami. Należy przy tym mieć na uwadze,
że to postanowienie umożliwia wygaśnięcie umowy. Natomiast przepis art.
101 2 § 2 k.p. reguluje jedynie ustanie zakazu konkurencji.
Z tych względów, na podstawie art. 398 15 § 1 k.p.c., orzeczono jak w
sentencji.

--
:-) Olgierd
Lege Artis == http://olgierd.bblog.pl