Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw

w systemie rolniczym oraz w zakresie prawa do zasiłku macierzyńskiego
przysługującego w związku z przysposobieniem dziecka.
W art. 2 pkt 2 projektowanej ustawy (dodawane art. 16a–16c w ustawie z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników) wskazano, że za rolnika lub
domownika podlegającego ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, w związku
z osobistym sprawowaniem opieki nad dzieckiem w wieku odpowiednio do lat 4 lub 18,
i w okresie do 3 i odpowiednio do 6 lat, składka na to ubezpieczenie finansowana
będzie z dotacji budżetu państwa do Funduszu Emerytalno-Rentowego przeznaczonej
na te składki od dnia zgłoszenia przez rolnika wniosku wraz z oświadczeniem
o sprawowaniu przez te osoby osobistej opieki nad dzieckiem. Składka miesięczna za te
osoby ma wynosić 10% emerytury podstawowej.
Jednocześnie z uwagi na specyfikę pracy w rolnictwie (prowadzenie cyklu produkcji
roślinnej i zwierzęcej) odstąpiono w tym przypadku od wymogu zaniechania
wykonywania pracy, ponieważ nie jest możliwe dokonanie przerwy w prowadzeniu
działalności rolniczej w okresie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Wiązałoby się to bowiem z całkowitym zaprzestaniem prowadzenia działalności
rolniczej (przekazaniem rodzinnego gospodarstwa rolnego i utratą statusu rolnika),
pozbawieniem warsztatu pracy i źródła utrzymania dla całej rodziny rolniczej
(małżonka i domowników). W okresie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem
działalność rolnicza może być prowadzona w zakresie ograniczonym, np. jedynie
w zakresie zarządzania gospodarstwem. Natomiast w przypadku małżonka rolnika
wymaganie zastosowania przerwy w pracy z uwagi na sprawowanie osobistej opieki
nad dzieckiem byłoby sprzeczne z generalną zasadą ubezpieczenia społecznego
rolników, która traktuje małżonka rolnika w kwestii obowiązku ubezpieczenia tak jak
rolnika, nawet jeżeli małżonek nie pracuje w gospodarstwie rolnym, a jedynie pracuje
w gospodarstwie domowym bezpośrednio związanym z tym gospodarstwem rolnym
(art. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Specyfika pracy w rodzinnym
gospodarstwie rolnym przejawia się bowiem także w jedności gospodarstwa rolnego
i gospodarstwa domowego, a co za tym idzie z brakiem czasowego i przestrzennego
oddzielenia sfery produkcji od działań na rzecz gospodarstwa domowego. Tak więc
obecnie prowadzenie przez małżonka rolnika gospodarstwa domowego i sprawowanie
opieki nad dzieckiem nie wyłącza go z ubezpieczenia społecznego rolników
i obowiązku opłacania składek. Problem ten generalnie dotyczy kobiet. Jeżeli w tym
9

czasie składka ta będzie finansowana z budżetu państwa, będzie to wymierna pomoc dla
rodziny rolniczej w ramach prowadzonej polityki prorodzinnej, co jest zgodne z celem
projektowanej regulacji.
W przypadku
rolników prowadzących pozarolniczą działalność, warunkiem
finansowania składek z dotacji budżetu państwa jest zaprzestanie lub zawieszenie
prowadzenia tej działalności w okresie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Ustawa przyjmuje również rozwiązania dla rolników, ich domowników i członków
rodziny, którzy do tej pory nie podlegali ubezpieczeniu społecznemu rolników albo nie
spełniali warunków do podlegania temu ubezpieczeniu, sprawujących osobistą opiekę
nad dzieckiem, na zasadach i w okresach określonych dla ubezpieczonych. Wśród tych
osób będą zatem osoby pracujące w tym gospodarstwie i z tego względu chcące mieć
w okresie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem finansowane składki na
ubezpieczenie emerytalno-rentowe rolników. Osoby te mogą zgłosić wniosek do Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o objęcie ubezpieczeniem emerytalno-
-rentowym w tym okresie.
Tak jak w przypadku osób dotychczas ubezpieczonych w Kasie Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego, składka na to ubezpieczenie finansowana będzie z dotacji
budżetu państwa do Funduszu Emerytalno-Rentowego, przeznaczonej na te składki.
Składka miesięczna za te osoby także ma wynosić 10% emerytury podstawowej.
Warunkiem objęcia ubezpieczeniem w związku ze sprawowaniem opieki jest brak
innego tytułu do ubezpieczenia. Ponadto ustawa przesądza, że w przypadku gdy do
korzystania z prawa do refundacji składek uprawnieni są oboje rodzice – prawo to
przysługuje jednemu z nich.
Projekt zakłada również zmiany w zakresie prawa do zasiłku macierzyńskiego osób
podlegających systemowi rolniczemu w związku z przysposobieniem dziecka. Zmiana
zmierza do zrównania sytuacji tych osób, z sytuacją osób podlegających
ubezpieczeniom w systemie powszechnym. Zmiana ta nie rodzi skutków finansowych
dla budżetu państwa. Jest to bowiem świadczenie finansowane z Funduszu
Składkowego Ubezpieczenia Społecznego Rolników, samofinansującego się ze składek
rolników. Szacuje się, że wzrost wydatków FSUSR będzie nieznaczny, dotyczyć
bowiem może kilkudziesięciu świadczeń rocznie. Aktualnie zasiłek macierzyński
rolnika wynosi 4-krotność emerytury podstawowej.
10

Kolejne zmiany zaproponowane w regulacji są następstwem zmian w ustawie o s.u.s.
W ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (art. 5 projektu
ustawy) wprowadzono przepis dotyczący możliwości zawieszenia prowadzenia
pozarolniczej działalności przez przedsiębiorcę niezatrudniającego pracowników, na
okres do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż
do ukończenia przez nie 4 roku życia, a w przypadku dziecka, które z powodu stanu
zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności
lub stopniu
niepełnosprawności wymaga osobistej opieki osoby prowadzącej działalność, przez
okres do 6 lat nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia. Wskazano, że
podobnie jak w przypadku pracowników – może korzystać z tego uprawnienia
w częściach oraz że uprawnienie to przysługuje odrębnie na każde dziecko. Przyjęto, że
w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą będą to cztery części. Ustawa
o swobodzie działalności gospodarczej jest aktem regulującym podejmowanie,
wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, a także zasady zawieszania wykonywania tej działalności, stąd projektodawca
uznał ten akt prawny za najwłaściwszy do uregulowania w nim zasad zawieszenia
działalności także w przypadkach związanych z rodzicielstwem.
W ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (art. 4 projektu
ustawy) uzupełniono przepisy w zakresie utraty dochodu w związku z zaprzestaniem
wykonywania pozarolniczej działalności, dopisując, że za utratę dochodu należy
rozumieć też utratę dochodu spowodowaną zarówno wyrejestrowaniem pozarolniczej
działalności gospodarczej, jak i jej zawieszeniem w związku z opieką nad dzieckiem.
Analogicznie zmieniono przepisy dotyczące uzyskania dochodu. Zmiana powyższa
wydaje się neutralna i jest doprecyzowaniem obowiązujących przepisów.
Regulacje wprowadzane w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (art. 6 projektu ustawy) dotyczą
zasad podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu w okresie sprawowania opieki. Osoby
korzystające z przerwy w aktywności zawodowej w związku z wychowaniem dziecka,
które podlegają z tego tytułu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, będą
podlegały również ubezpieczeniu zdrowotnemu z tego tytułu, o ile nie mają innego
tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego. Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie
zdrowotne dla tych osób jest taka sama, jak dla pracowników przebywających na
urlopach wychowawczych – tj. kwota świadczenia pielęgnacyjnego. Płatnikiem składek
11

w przypadku osób podlegających ubezpieczeniom w systemie powszechnym będzie
ZUS. Do tego organu będzie też należał obowiązek zgłoszenia tych osób do
ubezpieczenia zdrowotnego.
Projektowana regulacja zawiera również zmianę w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 3 projektu ustawy)
dotyczącą sposobu wydawania i podpisywania decyzji waloryzacyjnych; powyższa
zmiana wynika z postulatów Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który korzystał
z takiego rozwiązania w tym roku i wskazał na jego skuteczność.
W art. 9 projektu ustawy proponuje się, aby z sumy przypisu składek na ubezpieczenie
emerytalne służącego do obliczenia wskaźnika waloryzacji składek emerytalnych za rok
2013 i za IV kwartał 2013 r. wyłączyć kwotę dodatkowych składek na ubezpieczenie
emerytalne finansowaną z budżetu państwa za osoby dotychczas nieubezpieczone (lub
z krótszym niż 6-miesięczny stażem ubezpieczeniowym), o których mowa
w projektowanym art. 6b ustawy zmienianej w art. 1 projektowanej ustawy.
Proponowane w ustawie wsparcie rodzicielstwa wymagać będzie zwiększenia nakładów
budżetowych. Budżet państwa nie powinien natomiast ponosić dodatkowych wydatków
będących skutkiem wzrostu przypisu składek powstałego w wyniku objęcia
ubezpieczeniem dodatkowej grupy osób na koszt budżetu państwa.
Projektuje się, że ustawa wejdzie w życie z dniem 1 września 2013 r., z wyjątkiem
przepisów dotyczących podstawy wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie
chorobowe, których wejście w życie planowane jest na dzień 1 stycznia 2014 r.
Projekt ustawy nie podlega procedurze notyfikacji w rozumieniu przepisów
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu
funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239,
poz. 2039, z późn. zm.).
Projekt ustawy nie jest objęty zakresem prawa Unii Europejskiej.
Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie
stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.) projekt ustawy został
umieszczony w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Pracy i Polityki
Społecznej.
Nie wpłynęły zgłoszenia podmiotów zainteresowanych pracami nad projektem w trybie
ww. ustawy.
12

OCENA SKUTKÓW REGULACJI

Główną proponowaną zmianą jest wprowadzenie opłacania składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe dla osób sprawujących opiekę nad dzieckiem i z tego tytułu
rezygnujących z dotychczasowej aktywności zawodowej, tj.:
- osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą,
- osób prowadzących inną działalność pozarolniczą,
- osób wykonujących przez okres co najmniej 6 miesięcy pracę na podstawie umowy
agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług,
- oraz osób z nimi współpracujących,
- duchownych,
a także:
- osób nieubezpieczonych – w tym przypadku jedynie składek na ubezpieczenie
emerytalne, jeżeli osoba chce podlegać ubezpieczeniu w systemie powszechnym,
- osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników.
1. Podmioty, na które będą oddziaływały proponowane rozwiązania
Proponowane rozwiązania będą miały wpływ na:
– osoby wychowujące dzieci,
– budżet państwa,
– Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,
– Narodowy Fundusz Zdrowia,
– otwarte fundusze emerytalne,
– Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.
2. Zakres konsultacji społecznych
Projekt ustawy został przekazany do konsultacji międzyresortowych, w tym
Prezesowi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Prezesowi Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego, Prezesowi Narodowego Funduszu Zdrowia i Komisji
Nadzoru Finansowego oraz następującym partnerom społecznym:
1. Organizacje związkowe:
1) NSZZ „Solidarność”,
13