Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw

wychowawczego udziela się na wniosek pracownika i aktualnie może być on
wykorzystany najwyżej w 4 częściach.
W okresie urlopu wychowawczego pracownik podlega ubezpieczeniom emerytalnemu
i rentowym, co ma wpływ na wysokość jego późniejszych świadczeń. Aktualnie
podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia, zgodnie z art. 18 ust. 5b i ust. 14
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanej
dalej ustawą o „s.u.s.”, stanowi kwota 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
w poprzednim kwartale, nie wyższa niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie
wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop
wychowawczy. Taka podstawa wymiaru składek dla osób przebywających na urlopach
wychowawczych obowiązuje od dnia 1 stycznia 2012 r. Składki te finansuje w całości
budżet państwa za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Należy podkreślić, że wśród licznych grup ubezpieczonych podlegających
obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym jedynie pracownikom,
funkcjonariuszom służby celnej oraz pracującym w spółdzielni członkom rolniczych
spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych przysługuje prawo do urlopu
wychowawczego. Związane jest to z faktem, że cechą charakterystyczną stosunku
pracy, pokrewnego mu wykonywania zatrudnienia w ramach członkostwa w rolniczych
spółdzielniach produkcyjnych czy spółdzielniach kółek rolniczych (albo odpowiednio
służby celnej) jest osobiste świadczenie pracy w ramach podporządkowania
pracowniczego, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę.
Odnosząc się do innych ubezpieczonych, należy wskazać, że zarówno osoby
prowadzące działalność gospodarczą na własny rachunek, jak i zleceniobiorcy nie mogą
w obecnym stanie prawnym korzystać z urlopu wychowawczego, gdyż jest to prawo
przysługujące jedynie pracownikom, tj. osobom zatrudnionym w ramach stosunku
pracy. W przypadku konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem, osoba
prowadząca działalność gospodarczą może skorzystać z możliwości jej zawieszenia. Od
dnia 20 września 2008 r., zgodnie z art. 14a ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie
działalności gospodarczej, przedsiębiorca niezatrudniający pracowników może zawiesić
wykonywanie działalności gospodarczej na okres od 30 dni do 24 miesięcy. Jednakże
w okresie zawieszenia prowadzenia działalności gospodarczej, zgodnie z art. 13 ustawy
o s.u.s., osoba prowadząca działalność gospodarczą nie podlega obowiązkowym
ubezpieczeniom społecznym.
4

Realizując cele polityki prorodzinnej i kierując się potrzebą zadbania o wysokość
przyszłych świadczeń osób wychowujących dzieci, projektodawca uznał za właściwe
rozszerzenie kręgu osób, za które budżet państwa opłacałby składki w związku ze
sprawowaniem opieki nad dzieckiem. Składki te, tak jak w przypadku osób
przebywających na urlopach wychowawczych, finansować ma w całości budżet
państwa za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
W przypadku osób, które mają co najmniej półroczny staż ubezpieczeniowy
bezpośrednio przed okresem sprawowania opieki nad dzieckiem, projekt przewiduje, że
budżet państwa będzie finansował składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe
i zdrowotne. Natomiast w przypadku osób dotychczas nieubezpieczonych, bądź których
staż ubezpieczeniowy bezpośrednio przed zaistnieniem faktu sprawowania opieki nad
dzieckiem jest krótszy niż 6 miesięcy, ustawa przewiduje, że budżet państwa będzie
finansował składki na ubezpieczenia emerytalne.
W art. 1 pkt 6 projektu ustawy (zmieniany art. 18 ust. 5b oraz dodawany w nim ust. 5d
i ust. 15 ustawy o s.u.s.) wprowadzono dwie podstawy wymiaru składek dla osób
rezygnujących z pracy zarobkowej w związku z opieką nad dzieckiem. Dla osób
posiadających co najmniej 6-miesięczny staż ubezpieczeniowy w związku
z wykonywaną aktywnością zawodową (opłacających przez ten okres składki na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe) bezpośrednio przed skorzystaniem z możliwości
ubezpieczenia w związku z opieką nad dzieckiem, miałaby to być kwota 60%
prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia
kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, nie więcej jednak, niż
przychód (lub odpowiednio kwota zadeklarowana) stanowiący podstawę wymiaru
składek na ubezpieczenia społeczne tej osoby i nie mniej niż 75% minimalnego
wynagrodzenia za pracę. Natomiast dla osób duchownych będzie to kwota minimalnego
wynagrodzenia za pracę.
W przypadku osób
nieposiadających
stażu
ubezpieczeniowego,
osób
nieubezpieczonych, oraz osób z krótszym niż półroczny stażem, podstawę wymiaru
składek na ubezpieczenie emerytalne stanowiłaby kwota 75% minimalnego
wynagrodzenia za pracę.
Zróżnicowanie wynika z faktu, że jakkolwiek ustawodawca prowadzi politykę
prorodzinną obejmującą maksymalnie szeroki krąg podmiotów, za szczególnie
uzasadnione uznał premiowanie osób, które były aktywne zawodowo i odprowadzały
5

składki na swoje przyszłe świadczenia. Jednocześnie w art. 18 zmienia się ust. 14 w taki
sposób, aby zagwarantować pracownikom przebywającym na urlopach
wychowawczych podstawę wymiaru składek z tego tytułu nie niższą niż przysługująca
osobom dotychczas nieubezpieczonym. Stąd też podstawa wymiaru składek dla
wszystkich grup osób dotychczas ubezpieczonych, które podlegałyby ubezpieczeniom
w związku z opieką nad dzieckiem będzie ustalona na zbliżonych zasadach.
Natomiast osoby dotąd nieubezpieczone oraz osoby z krótkim stażem
ubezpieczeniowym będą miały ustalone inne zasady podlegania ubezpieczeniu za ten
okres i inną podstawę wymiaru składek, tj. 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Należy wskazać, że projektowane regulacje opierają się na rozwiązaniach zawartych
w Kodeksie pracy, jednakże nie są z nimi tożsame. Projektodawca zdecydował
o wprowadzeniu rozwiązań analogicznych, a nie identycznych, kierując się tym, że
sytuacja osób prowadzących pozarolniczą działalność czy zleceniobiorców jest
niewątpliwie inna niż sytuacja pracowników, do których – w przeciwieństwie do
pozostałych grup – stosuje się rozwiązania Kodeksu pracy, ale również na gruncie
ustawodawstwa ubezpieczeniowego czy podatkowego. Takie założenie legło u podstaw
nieznacznego rozróżnienia sytuacji ubezpieczeniowej pracowników korzystających
z urlopu wychowawczego w stosunku do innych podmiotów sprawujących opiekę nad
dzieckiem.
W art. 1 pkt 2 (w dodawanym art. 6a ustawy o s.u.s.) projektowanej regulacji wskazano
grupy osób i określono zasady, na jakich mogłyby podlegać ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym w związku ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem.
W regulacji przyjęto – dla celów opłacania składek – założenia analogiczne do
zawartych w Kodeksie pracy, tj. wymóg co najmniej 6-miesięcznego stażu
ubezpieczeniowego, wiek dziecka do 4 i odpowiednio 18 lat oraz długość urlopu
wychowawczego odpowiednio do 3 i 6 lat. Przyjęto, że ubezpieczeniom emerytalnemu
i rentowym w związku z opieką nad dzieckiem podlegałyby osoby z co najmniej
6-miesięcznym stażem ubezpieczeniowym, które zaprzestałyby w okresie sprawowania
opieki prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub ją zawiesiły albo
zaprzestałyby wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy
zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem
cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo współpracy przy prowadzeniu
działalności lub wykonywaniu zlecenia. Za okres ubezpieczenia uznaje się okres
6

opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Uprawnienie do objęcia
ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi w związku z opieką nad dzieckiem
przysługiwałoby również osobie duchownej.
Natomiast osoba dotychczas nieubezpieczona lub ze stażem ubezpieczeniowym
krótszym niż 6-miesięczny, która złoży oświadczenie do Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych o zamiarze korzystania z prawa do ubezpieczenia w okresie
wychowywania dziecka, będzie objęta ubezpieczeniem emerytalnym. W dodawanym
art. 6b projektowanej regulacji wskazano krąg osób i określono zasady, na jakich
mogłyby podlegać ubezpieczeniu emerytalnemu w związku ze sprawowaniem opieki
nad dzieckiem. W regulacji przyjęto – dla celów opłacania składek – założenia
analogiczne do zawartych w Kodeksie pracy, tj. wiek dziecka do 4 i odpowiednio 18 lat,
oraz długość trwania opieki skutkującej ubezpieczeniem emerytalnym odpowiednio do
3 i 6 lat. Przyjęto, że ubezpieczeniu emerytalnemu w związku z opieką nad dzieckiem
podlegałyby osoby, które nie podejmowałyby w okresie sprawowania opieki
aktywności zawodowej. Przywilej korzystania z możliwości finansowania składek
z budżetu państwa za okres sprawowania opieki dotyczy obojga rodziców, nie mogą
jednakże z niego korzystać równocześnie.
Podstawowym warunkiem objęcia ubezpieczeniem w związku ze sprawowaniem opieki
jest brak innego tytułu do ubezpieczenia. Dodatkowo warunkiem skorzystania
z ubezpieczenia w okresie wychowywania dziecka będzie złożenie stosownego
oświadczenia do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zawierającego m.in. datę
rozpoczęcia (nie wcześniejszą, niż data złożenia wniosku) i datę zakończenia okresu
wychowywania objętego ubezpieczeniem wraz ze skróconym odpisem aktu urodzenia
dziecka. Ponadto, w przypadku dziecka niepełnosprawnego, nad którym opieka miałaby
trwać przez okres dłuższy niż 3 lata, rodzic powinien przedłożyć orzeczenie
o niepełnosprawności dziecka. W przypadku zmiany stanu faktycznego (np. podjęcie
pracy zarobkowej, rezygnacja z osobistego sprawowania opieki, zawarcie umowy
z nianią, zapewnienie opieki instytucjonalnej) rodzic będzie zobowiązany powiadomić
o tym ZUS.
Zgodnie z projektowaną regulacją zmianie ulega bazowa podstawa wymiaru składek dla
osób przebywających na urlopach wychowawczych, z ustalanej na podstawie
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale na ustalaną na
podstawie prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Należy
7

wskazać, że nie powinno to zmienić ogólnych kosztów ponoszonych przez budżet
państwa, natomiast z uwagi na fakt, że jest to kwota ustalana raz na rok, a nie co
kwartał – zmiana ta wpłynie na ekonomikę postępowania przy ustalaniu podstawy
wymiaru składek za te osoby, zarówno po stronie pracodawców (w przypadku
pracowników korzystających z urlopu wychowawczego), jak i Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych (w przypadku pozostałych grup osób podlegających ubezpieczeniom
w związku ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem). Dodatkowo wprowadzono dolną
granicę podstawy wymiaru składek osób na urlopach wychowawczych – taką samą,
jaka obowiązuje dla osób wcześniej nieubezpieczonych.
Ta bazowa podstawa wymiaru składek będzie dotyczyła zarówno osób, które korzystać
będą z przerwy w aktywności zawodowej na podstawie projektowanych zmian, jak
również wszystkich osób przebywających na urlopach wychowawczych w dniu wejścia
w życie tej ustawy. Założono, że w okresie sprawowania opieki nad dzieckiem,
podstawa wymiaru składek osób sprawujących opiekę będzie wynosiła 60%
prognozowanego wynagrodzenia, z zastrzeżeniem, że w przypadku zleceniobiorców nie
może być ona wyższa niż przychód stanowiący dotychczasową podstawę wymiaru
składek tych osób w okresie 6 miesięcy przed skorzystaniem z prawa do refundacji
składek w związku ze sprawowaniem opieki, a jednocześnie nie niższa niż ta, do której
uprawniona jest osoba dotychczas nieubezpieczona. Niezasadne byłoby pozostawienie
odmiennej podstawy wymiaru składek dla pracowników przebywających na urlopach
wychowawczych, zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, że urlop wychowawczy jest bazą,
punktem wyjścia dla tworzonych aktualnie rozwiązań, nie może być zatem okresem
gorzej traktowanym. Niewłaściwe byłoby bowiem, gdyby pracownicy, którzy już
korzystają z urlopu wychowawczego, jak również ci, którzy będą z niego korzystali po
wejściu w życie regulacji mieli mniej korzystną podstawę wymiaru składek niż
pozostali ubezpieczeni.
Ponadto w ustawie o s.u.s. (w art. 1 pkt 8 projektu ustawy) wprowadzono zmiany
w zakresie podstawy wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe,
zmierzające do zmiany zasad ustalania górnej granicy tej podstawy – z cokwartalnej na
coroczną – dostosowując ją tym samym do wprowadzonej od 2009 roku podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Projekt zawiera również regulacje dotyczące objęcia ubezpieczeniem społecznym
finansowanym ze środków publicznych osób wychowujących dzieci i ubezpieczonych
8