Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny i ustawy o gospodarce nieruchomościami

dotyczących statusu prawnego urządzeń przesyłowych. Ale pojawia się i drugi
powód, może nawet bardziej doniosły. Otóż okazuje się, że przyśpieszony
rozwój cywilizacyjny sprawia, że urządzenia przesyłowe, a tym samym i
służebność przesyłu, są ujęte zbyt wąsko. Obecnie w art. 49 § 1 k.c. mowa jest o
urządzeniach służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary,
gazów i energii elektrycznej oraz innych urządzeniach podobnych. Tymczasem
instytucja służebności przesyłu mogłaby być wykorzystana do zapewnienia
przedsiębiorcy prawa do cudzego gruntu, na którym lokalizowano by innego
rodzaju urządzenia przesyłowe, np. służące zapewnieniu połączeń
telekomunikacyjnych, prowadzeniu ruchu kolejowego, tramwajowego,
transportu linowego czy nawet budynki, które służą wyłącznie do korzystania z
takich urządzeń.


II. Wychodząc naprzeciw powyższym potrzebom proponuje się, co następuje:
1. W pierwszej kolejności zachodzi konieczność rozszerzenia pojęcia
urządzenia przesyłowego o urządzenia służące prowadzeniu ruchu kolejowego,
tramwajowego, transportu linowego (np. wyciągów narciarskich) i
trolejbusowego czy też zapewniające łączność telekomunikacyjną oraz inne
urządzenia podobne, a także budynki, które służą wyłącznie do korzystania z
tych urządzeń (urządzenia przesyłowe). Za urządzenie przesyłowe nie będzie
mógł być uznany lokal, nawet jeśli będzie on służył wyłącznie do korzystania z
urządzeń przesyłowych. Należy podkreślić, że rozszerzenie pojęcia urządzeń
przesyłowych nie przesądza automatycznie o uzyskaniu prawa do korzystania z
nieruchomości, na których urządzenia te zostały wzniesione.

2. W związku z tym, że dotychczasowe kryterium zmiany statusu
prawnego urządzeń przesyłu w postaci, „jeżeli wchodzą w skład
przedsiębiorstwa” niezbyt precyzyjnie przesądzało o tym statusie, należy je
zastąpić proponowanym kryterium w postaci „jeżeli zostały trwale przyłączone
do sieci wchodzącej w skład przedsiębiorstwa lub zostały w tym celu
wzniesione”. Nowe kryterium ma tę zaletę, że urządzenie przesyłowe
wznoszone w celu przyłączenia go do sieci wchodzącej w skład
przedsiębiorstwa nie jest od samego początku częścią składową gruntu, lecz
rzeczą ruchomą, aczkolwiek trwale z gruntem związaną. O własności tych
rzeczy ruchomych będzie rozstrzygać się na podstawie ogólnych przepisów o
własności rzeczy ruchomych.
3. Rozszerzenie pojęcia urządzenie przesyłowe sprawia, że uległby
rozszerzeniu zakres roszczenia, które przysługuje przedsiębiorcy o ustanowienie
koniecznej służebności przesyłu na podstawie art. 3052 k.c. Nie byłoby to
rozwiązanie celowe, nadto nasuwałoby wątpliwości co do zgodności z
Konstytucją, w szczególności gdy urządzenia te nie służą realizacji inwestycji
celu publicznego. Dlatego też proponuje się skreślenie art. 3052 k.c. W ten
sposób znosi się roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu. Jednakże
całkowite zniesienie roszczenia o ustanowienie służebności przesyłu byłoby
rozwiązaniem, które utrudniałoby realizację inwestycji celu publicznego. Należy
zatem zapewnić przedsiębiorcom wznoszącym urządzenia przesyłu w ramach
inwestycji stanowiącej cel publiczny możliwość uzyskania odpowiedniego
prawa do gruntu, nawet wbrew woli jego właściciela. Temu celowi ma służyć
art. 124 u.g.n. w nowym brzmieniu. Tak więc służebność przesyłu będzie mogła
być ustanowiona wbrew woli właściciela gruntu tylko w przypadku wnoszenia
urządzeń przesyłowych w ramach inwestycji stanowiącej cel publiczny, który
został zdefiniowany w art. 6 u.g.n. Jeżeli zatem urządzenie przesyłu wymienione
w art. 49 k.c. (np. urządzenia kolejki linowej) nie będą wznoszone w ramach
inwestycji celu publicznego, to ustanowienie służebności przesyłu w celu
wybudowania takich urządzeń, ich przeglądu, konserwacji czy naprawy wbrew
woli właściciela gruntu nie będzie możliwe.
4. Treść art. 124 u.g.n. należało radykalnie zmienić. Przede wszystkim
dlatego, żeby przesądzić o naturze prawnej prawa ustanawianego na podstawie
tego przepisu. W proponowanym brzmieniu art. 124 u.g.n. będzie stanowił
podstawę dla ustanowienia służebności przesyłu. Ze względu na
wywłaszczeniowy charakter ustanowienia służebności na tej podstawie należało
zachować administracyjny tryb ustanawiania tej służebności. Przepis art. 124
ust. 3 zmierza do uproszczenia procedury umożliwiającej wejście na grunt przed
dniem, w którym decyzja o ustanowieniu służebności stanie się ostateczna.
Proponowany art. 124 u.g.n. nie zawiera odesłania do art. 128 u.g.n., skoro art.
128 ust. 4 u.g.n. obejmuje swoją hipotezą także odszkodowania związane z
przypadkami określonymi w art. 124 u.g.n. Nie ma również potrzeby
zachowania przepisu, który przewiduje, że wniosek o wydanie zezwolenia z art.
124 u.g.n. może pochodzić od różnych podmiotów oraz że postępowanie
administracyjne może być wszczęte z urzędu. W nowym art. 124 u.g.n. chodzi
bowiem o to, że służebność przesyłu będzie ustanawiana tylko na wniosek
przedsiębiorcy, a podmioty publiczne (Skarb Państwa i j.s.t. i ich związki) mogą
w razie potrzeby korzystać nadal z klasycznego postępowania
wywłaszczeniowego. Przepis mówiący o udostępnianiu nieruchomości w celu
wykonania czynności związanych z konserwacją oraz usuwaniem awarii ciągów,
przewodów i urządzeń jest zbędny, ponieważ uprawnienie to winno być objęte
treścią służebności przesyłu, zdefiniowanej na nowo w art. 3051 k.c. Również
zbędne jest postanowienie, zawarte obecnie w art. 124 ust. 7 u.g.n., dotyczące
podstawy ujawniania uprawnienia do zajęcia nieruchomości w księgach
wieczystych. Możliwość ujawnienia w księdze wieczystej służebności wynika
bowiem z przepisów regulujących prowadzenie ksiąg wieczystych. Ostatni ustęp
w art. 124 u.g.n. wyłączający starostę z rozpoznawania sprawy zmierzającej do
ustanowienia prawa do zajęcia nieruchomości również jest zbędny. W świetle
proponowanego przepisu art. 124 u.g.n. uprawnionym do wystąpienia z
żądaniem ustanowienia służebności jest bowiem tylko przedsiębiorca.
5. W związku ze zmianą art. 124 u.g.n. należało zmienić także art. 124a,
124b ust. 3 i 125 ust. 1 u.g.n. Przepisy te obecnie zawierają odesłania m.in. do
art. 124 u.g.n. w obecnym brzmieniu. Z chwilą wejścia w życie zmienionego art.
124 u.g.n. dotychczasowe odesłania nie odpowiadałoby zmienionej treści art.
124 u.g.n.
6. Art. 3052a k.c. ma stanowić podstawę do regulowania stanów
faktycznych powstałych zarówno przed, jak i po wejściu w życie ustawy (np.
gdyby urządzenia przesyłowe zostały wzniesione na nieruchomości, a umowa
ustanawiająca służebność przesyłu okazała się nieważna). Nawiązuje on do
rozwiązania przyjętego w art. 231 k.c. i jest przepisem szczególnym do tego
przepisu.
7. Kolejną zmianą, której celem jest uzupełnienie regulacji dotyczącej
urządzeń przesyłowych, jest dodanie w art. 145 k.c. postanowień § 4 i 5. Przepis
art. 145 § 4 ma stanowić podstawę dla ustanawiania koniecznej służebności
gruntowej obciążającej sąsiednią nieruchomość, umożliwiającej uprawnionemu
ze służebności podłączenie domu i urządzeń znajdujących się na jego
nieruchomości z sieciami publicznymi przebiegającymi przez sąsiednie
nieruchomości. W ten sposób zostanie stworzona jednoznaczna podstawa do
ustanawiania koniecznych służebności gruntowych, powiązanych z
urządzeniami przesyłowymi. Z kolei treść art. 145 § 5 wychodzi naprzeciw
sytuacjom, w których urządzenia przesyłowego wybudowane przez właściciela
nieruchomości władnącej zostaną połączone trwale z siecią wchodzącą w skład
przedsiębiorstwa. Chodzi o to, żeby z urządzeniami wybudowanymi przez
właściciela nieruchomości, które zostaną przyłączone do sieci przedsiębiorstwa,
powiązać prawo do gruntu (służebność przesyłu powstałą z przekształcenia
służebności gruntowej) umożliwiające przedsiębiorcy przegląd, konserwację i
naprawę tych urządzeń. Służebność gruntowa byłaby przenoszona wraz z
własnością urządzeń, należących do właściciela nieruchomości władnącej,
chyba że urządzenia byłyby już własnością przedsiębiorcy. Wówczas
wystarczyłoby przeniesienie na przedsiębiorcę służebności. W tym wypadku nie
ma ryzyka naruszenia interesów właściciela nieruchomości obciążonej.
8. Celem pozostałych zmian w kodeksie cywilnym, objętych projektem,
jest potwierdzenie pewnych norm, które wyprowadza się w drodze wykładni
obowiązujących przepisów. Chodzi tu o art. 241 k.c., który łączy wygaśnięcie
obciążeń na użytkowaniu wieczystym z wygaśnięciem użytkowania
wieczystego. Taki skutek nie powinien następować, jeżeli wygaśnięcie
użytkowania wieczystego następuje wskutek nabycia własności gruntu przez
użytkownika wieczystego. Wówczas obciążenia na użytkowania wieczystym
winny nadal istnieć, tyle że winny one obciążać nieruchomość, czyli winny być
skuteczne wobec każdoczesnego właściciela nieruchomości.
9. Kolejna propozycja, której celem jest potwierdzenie wyinterpretowanej
i akceptowanej normy prawnej, sprowadza się do dodania do kodeksu
cywilnego art. 2851 k.c. Otóż zarówno w doktrynie, jak i judykaturze dominuje
pogląd, że użytkownik wieczysty może obciążać swoje prawo służebnościami,
jak również służebności mogą być ustanawiane na rzecz każdoczesnego
użytkownika wieczystego oznaczonej nieruchomości.
10. W kodeksie cywilnym proponuje się także zmianę art. 3051 i art. 3054.
Pierwszy z nich zawiera zmodyfikowaną definicję służebności przesyłu.
Proponowana definicja jest trafniejsza przede wszystkim z tego powodu, że
konkretyzuje uprawnienia składające się na treść takiej służebności. Nadto § 2
proponowanego przepisu podkreśla funkcję służebności przesyłu stanowiąc, że
służebność przesyłu może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności
przedsiębiorstwa lub jego części. Natomiast celem nowego art. 3054 § 2 k.c. jest
uniknięcie sytuacji, w której służebność przesyłu wygasałaby wraz z likwidacją
przedsiębiorcy. Wówczas przestawałby istnieć podmiot, który w myśl art. 3054 §
3 k.c. ma być zobowiązany do usunięcia urządzeń przesyłowych.
11. Art. 3 projektu ustawy zmierza do uregulowania statusu
własnościowego urządzeń przesyłowych wybudowanych przed wejściem w
życie ustawy. Nie dotyczy on prawa do korzystania z nieruchomości, na której
urządzenia te zostały wzniesione, gdyż w tym zakresie zastosowanie znajdą
przepisy nowego art. 3052a k.c.
12. Celem art. 4 projektu ustawy jest przywrócenie służebnościom
gruntowym i prawom użytkowania, ustanowionym na rzecz przedsiębiorców
przed wejściem życie ustawy w celu wzniesienia urządzeń przesyłowych,
właściwego oblicza. Od samego początku są to bowiem w istocie służebności
przesyłu, a nie służebności gruntowe czy prawa użytkowania, tyle że nie mogły
przybrać kształtu służebności przesyłu, ponieważ taka instytucja została
wprowadzona dopiero z dniem 3 sierpnia 2008 r. W przepisie tym odwołano się
do dnia wejścia w życie ustawy, a nie do dnia wejścia w życie noweli kodeksu
cywilnego z 2008 r., ponieważ nie można wykluczyć, że ustanawianie tego
rodzaju służebności gruntowych i użytkowań miało miejsce także po 2 sierpnia
2008 r.
13. Art. 5 projektu jest konsekwencją dominującego poglądu, że
użytkownik wieczysty może obciążać swoje prawo służebnościami, jak również
służebności mogą być ustanawiane na rzecz każdoczesnego użytkownika
wieczystego oznaczonej nieruchomości, przekształconego w normę prawną,
wyrażoną w projektowanym art. 2851 k.c. (zob. wyżej uw. 9).
14. Art. 6 projektu ustawy rozstrzyga o przepisach stosowanych w
postępowaniach wszczętych przed wejściem w życie ustawy, a jeszcze nie
zakończonych. Nie ma przeszkód, żeby niezakończone postępowania sądowe
toczyły się już przy uwzględnieniu nowych przepisów. Jednakże nowych
przepisów nie powinno się stosować, jeżeli zaskarżone orzeczenie nie zostanie
uchylone. W ramach postępowania administracyjnego, toczącego się na
podstawie art. 124 u.g.n., które zostało wszczęte na wniosek przedsiębiorcy,
również powinno się uwzględniać nowe przepisy. Taka możliwość nie powinna
zachodzić, jeżeli postępowanie zostało wszczęte na wniosek innego podmiotu, a
to z tej przyczyny, że art. 124 u.g.n. przewiduje możliwość ustanowienia
„przymusowej” służebności przesyłu tylko na rzecz przedsiębiorcy.
15. Należy przypomnieć, że w projekcie przyjęto rozwiązanie, że sprawy
dotyczące stanów faktycznych sprzed wejścia w życie ustawy czy też
powstałych po, w których urządzenia przesyłowo zostaną wzniesione bez
uprzedniego uregulowania praw do gruntu związanych z tymi urządzeniami,
winny należeć do drogi sądowej, nawet jeśli do wzniesienia tych urządzeń
doszło w ramach realizacji inwestycji celu publicznego, tyle że bez
uregulowania praw do gruntu.


Projekt nie rodzi skutków finansowych dla budżetu Państwa.
Przedmiot projektu nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.